محاضرات في علم أصول الفقه

محاضرات في علم أصول الفقه
پدیدآوران	صدر، سید محمد(محرر) مؤسسة المنتظر لإحياء تراث آل‌الصدر(محقق) صدر، سید محمدباقر (نویسنده)
ناشر	مدين
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1433ق. = 2012م.
چاپ	چاپ اول
شابک	‎978-964-227-062-0
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

محاضرات في علم أصول الفقه، مجموع تقریرات دوره اول و دوم درس اصول شهید سید محمدباقر صدر، به قلم شهید سید محمد صدر است که توسط مؤسسه «المنتظر...» در قالب کتابی یک جلدی به زبان عربی چاپ شده است.

از جمله کسانی که به درجه عالی فقاهت دست یافتند و افتخار آشتی بین دو علم فقه و اصول و جمع بین روایت با درایت را به دست آوردند، آیت‌الله شهید محمدباقر صدر و آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی بودند. آنها عمر خود را در کسب و تحقق این علوم صرف کردند و محقق مسائل فقهی و قواعد اصولی در دهه‌های اخیر، نیازمند مراجعه به تحقیقات ظریف و تحقیقات دقیق آنها است؛ البته پس از اینکه در مرحله اول ویژگی رویکرد آنها به تحقیق با طرح مسئله فقهی یا اصولی را مشخص کند و به تحریر محل نزاع در مرحله دوم و تفصیل اقوال و وجوه متصوره در آن در مرحله سوم و استشهاد و یا استدلال بر آن در مرحله چهارم و تقویت نظر منتخب پس از تأمل و تدبّر در مورد آن در مرحله پنجم، بپردازد. ازاین‌روست، که مجلس بحث آنها محفل پیش‌گامان علم و فضیلت و دوستداران درک حقیقت بود. آنها هیچ مسئله و موضوعی را وانمی‌گذاردند مگر اینکه آن‌گونه‌ که سزاوار بود به تحقیقی همه‌جانبه در آن می‌‌پرداختند. در میان این افراد، کسی که بالاترین درجه را در حضور، تقریر، موشکافی و نظم در تحقیق داشت، آیت‌الله شهید محمد موسوی صدر بود که تقریرات ظریف او در این اثر در دست خواننده محترم قرار گرفته است. به دلیل اهمیت این گزارش‌ها و ارزش شناختی آنها، مؤسّسة المنتظر لإحياء تراث آل الصدر، چاپ این اثر را پس از تحقیق تعدادی از محققان و افراد فاضل روی آن، انجام داده است نویسنده تقریرات، در دو دوره از مباحث اصول شهید صدر شرکت داشته است. وی در دوره اول از ابتدای مبحث مفاهیم تا آخر آن (از یکم جمادی‌الاول 1382ق، تا بیست‌وششم ربیع‌الاول 1395ق، حدود 13 سال) و در دوره دوم در تمام مباحث آن شهید حضور به‌هم رسانده است. بر این اساس، این مباحث از ابتدای مباحث الفاظ تا قبل از مبحث مفاهیم، مربوط به مباحث دوره دوم درس شهید سید محمدباقر صدر است، نه دوره اول آن و بقیه مربوط به دوره اول است، به‌جز مواردی از اضافات دوره دوم که در صورت وجود، در کتاب به آن اشاره ‌شده است. اسلوب وی در دوره جدید، تعلیقه بر دوره قدیم بدون تکرار مطالب بوده است؛ او تنها زیاداتی را ذکر کرده که استاد در تحقیقات خود ذکر فرموده و نیز مناقشاتی را آورده که در پاره‌ای از مطالب پدید آمده است؛ ازاین‌رو آشنایی با مطالب این دوره جز با مراجعه به نوشته‌های دوره پیشین، میسر نیست و نهایتا از مراجعه به مجموع این نوشته‌هاست که مطلوب به دست می‌آید. این تقریرات امتیازات متعددی نسبت به سایر تقریراتی که از درس استاد شهید، نوشته شده است، دارد؛ از جمله:

1. شمولیت آن، نسبت به آنچه استاد در کلاس و خارج از آن ذکر کرده است، با تفصیل؛
2. تعلیقات مقرّر بر مطالب استاد شهید و گفتگوهایش با او در داخل و خارج از درس.

افرادی که در تحقیق این کتاب مشارکت داشته‌اند، عبارتند از:

1. شیخ احمد عبدالله ابوزید عاملی؛
2. شیخ عادل زهیر طایی؛
3. سید یحیى ابراهیم شرع.

در مقدمه مقتدی صدر بر کتاب چنین می‌خوانیم: گنج بزرگی در دستان ماست که خداوند آن را به‌عنوان امانتی به‌عهده من انداخت؛ آن دانش پدر بزرگوارم و نوشته‌های عظیم اوست که هنوز چاپ نشده است. البته، به لطف خداوند، برخی از آنها را چاپ کرده‌ایم و برخی دیگر منتظر چاپ هستند. بااین‌حال، این گنجینه بزرگ را می‌توان به دو قسمت تبدیل کرد: اول: کتاب‌های مشهورش مانند رساله عملیه و کتاب‌های تاریخی مانند دایرة‌المعارف و شذرات و کتاب‌های فقهی و همچنین ماورای فقه و فقه اخلاق و کتاب‌های استدلالی مانند ولایت فقیه و وافیه و... اینها کتاب‌هایی است که به دست شریف خودش نگاشته شده و به‌طور طبیعی مُعرّف دانش و درک گسترده اوست. دوم: تقریراتش که به دست مبارک او در گزارش بحث‌های استادان بزرگ و متخصصش - و در رأس آنها سید شهید اول و محقق خویی و دیگران - نوشته شده است. آن تقریرات مهمی که پدرم توانسته در طی دروس آنان بنویسد، باب بزرگی است که علوم آنها را به‌روشنی ظاهر می‌کند و به یک اندازه نمایانگر دانش او و اساتیدش است؛ اینها تقریراتش در مباحث فقهی و اصولی است. این تحقیقات، نشان‌دهنده مباحث آنها در یک طریقه جدید است.

روش محققان در تحقیق کتاب چنین بوده است:

1. مقابله با نسخه دست‌نویس استاد شهید صدر دوم؛
2. ارزیابی، بازنگری و اصلاح متن، مطابق با استانداردهای معمول تحقیق؛
3. خرد کردن متن و سازمان‌دهی پاراگراف‌های آن متناسب با مورد؛
4. استخراج آیات و احادیث شریف از مجامع معتبر روایی و ضبط و تمییز آنها از دیگر روایات؛
5. برگرداندن نظرات بیان‌شده در کتاب، به نویسندگان و منابع اصلی آنها.

منابع مقاله

مقدمه‌های کتاب.