۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
}} | }} | ||
'''الإهليلجة'''، کتابی است منسوب به [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] پیرامون اثبات وجود خداوند که به همراه شرح و تعلیقه [[مجلسی، محمدباقر|علامه مجلسی]] بر آن، به چاپ رسیده است. تحقیق این اثر را [[عطار، قیس|قیس عطار]] بر عهده گرفته است. | |||
'''الإهليلجة'''، کتابی است منسوب به [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] پیرامون اثبات وجود خداوند که به همراه شرح و تعلیقه علامه مجلسی بر آن، به چاپ رسیده است. تحقیق این اثر را قیس عطار بر عهده گرفته است. | |||
==اهمیت کتاب== | ==اهمیت کتاب== | ||
اهمیت «الإهلیلجة» چنان است که علامه مجلسی آن را به‌طور کامل در | اهمیت «الإهلیلجة» چنان است که [[مجلسی، محمدباقر|علامه مجلسی]] آن را به‌طور کامل در «[[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحار الأنوار]]» نقل کرده و اسلوب متن آن را دلیل صحت صدورش از [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] برشمرده است<ref>مردی، عباسعلی</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۱: | ||
در مقدمه، ابتدا به کتاب‌ها و مطالبی که به هریک از ائمه(ع) منسوب گردیده اشاره شده<ref>مقدمه، ص9</ref>، و در ادامه، ضمن ذکر و معرفی راویان کتاب<ref>همان، ص24</ref> به‌ویژه مفضل بن عمر<ref>همان، ص25- 36</ref>، به اقوال علما پیرامون کتاب و مطالبی در مرتبط با آن اشاره گردیده است<ref>همان، ص37</ref>. در پایان نیز نسخ کتاب و روش تحقیق در آن، توضیح داده شده است<ref>همان، ص54</ref>. | در مقدمه، ابتدا به کتاب‌ها و مطالبی که به هریک از ائمه(ع) منسوب گردیده اشاره شده<ref>مقدمه، ص9</ref>، و در ادامه، ضمن ذکر و معرفی راویان کتاب<ref>همان، ص24</ref> به‌ویژه مفضل بن عمر<ref>همان، ص25- 36</ref>، به اقوال علما پیرامون کتاب و مطالبی در مرتبط با آن اشاره گردیده است<ref>همان، ص37</ref>. در پایان نیز نسخ کتاب و روش تحقیق در آن، توضیح داده شده است<ref>همان، ص54</ref>. | ||
بیش از 25 کتاب و رساله به امام صادق(ع) نسبت داده‌اند که الإهلیلجة، التوحید، الأهوازیة، الجعفریات، حدیث الحج، نامه‌ای به گروه شیعه، مصباح | بیش از 25 کتاب و رساله به [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نسبت داده‌اند که الإهلیلجة، التوحید، الأهوازیة، الجعفریات، حدیث الحج، نامه‌ای به گروه شیعه، [[مصباح الشريعة|مصباح الشریعة]]، وصیة النبی، کتابی در حلال و حرام، کتاب نوادر، مناسک الحج و فرائضه از آن جمله هستند. از میان آنها کتاب‌های التوحید، الإهلیلجة، مصباح الشریعة و نامه‌ای به گروه شیعه چاپ‌های مستقل به خود دیده‌اند<ref>همان، ص13-16؛ مردی، عباسعلی</ref>. | ||
در عصر امام صادق(ع) به خاطر شرایط ویژه آن دوره، افکار الحادی و انحرافی جرئت بروز یافته و آزادانه در مجامع علمی آن روز مطرح می‌شدند. از طرفی رشد علومی همچون طب که با نسبت دادن علل امراض به قوانین طبیعی در انکار خالق می‌کوشیدند، مردان الهی را بر آن داشت که با این نوع افکار مبارزه کنند و خطای آنان را به مردم بنمایانند. نامه مفضل به امام صادق و تقاضای راه‌حل از آن حضرت ازاین‌دست تلاش‌هاست که منشأ پدید آمدن کتابی با عنوان «الإهلیلجة» گردیده است<ref>همان</ref>. | در عصر [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] به خاطر شرایط ویژه آن دوره، افکار الحادی و انحرافی جرئت بروز یافته و آزادانه در مجامع علمی آن روز مطرح می‌شدند. از طرفی رشد علومی همچون طب که با نسبت دادن علل امراض به قوانین طبیعی در انکار خالق می‌کوشیدند، مردان الهی را بر آن داشت که با این نوع افکار مبارزه کنند و خطای آنان را به مردم بنمایانند. نامه مفضل به امام صادق و تقاضای راه‌حل از آن حضرت ازاین‌دست تلاش‌هاست که منشأ پدید آمدن کتابی با عنوان «الإهلیلجة» گردیده است<ref>همان</ref>. | ||
راوی دو کتاب «التوحید» و «الاهلیلجة» از امام صادق(ع)، مفضل بن عمر جعفی است، با این تفاوت که امام(ع) التوحید را بر مفضل املا کرده و الإهلیلجة را برای مفضل نوشته است<ref>همان</ref>. | راوی دو کتاب «التوحید» و «الاهلیلجة» از [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، مفضل بن عمر جعفی است، با این تفاوت که امام(ع) التوحید را بر مفضل املا کرده و الإهلیلجة را برای مفضل نوشته است<ref>همان</ref>. | ||
مفضل بن عمر جعفی در کتب رجالی شیعه از اصحاب ثقه امام صادق(ع) به شمار می‌رود و از هر سه امام یعنی امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) روایاتی در مدح او نقل شده است. افزون بر این دو کتاب، روایات بسیاری از طریق وی نقل شده که همه حاکی از جلالت شأن و عظمت این شاگرد مکتب امام صادق(ع) است<ref>همان</ref>. | مفضل بن عمر جعفی در کتب رجالی شیعه از اصحاب ثقه [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] به شمار می‌رود و از هر سه امام یعنی [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، امام کاظم(ع) و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] روایاتی در مدح او نقل شده است. افزون بر این دو کتاب، روایات بسیاری از طریق وی نقل شده که همه حاکی از جلالت شأن و عظمت این شاگرد مکتب [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است<ref>همان</ref>. | ||
اثر حاضر همواره موردتوجه علما بوده است، به‌طوری‌که سید بن طاوس در | اثر حاضر همواره موردتوجه علما بوده است، به‌طوری‌که [[ابن طاووس، علی بن موسی|سید بن طاوس]] در «[[كشف المحجة يا فانوس|کشف المحجة]]» مطالعه آن را سفارش می‌کند و در «[[الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان|الأمان من أخطار الأسفار و الزمان]]» آن را از کتبی می‌شمارد که مسافر باید با خود به همراه داشته باشد<ref>همان</ref>. | ||
اهلیلجه نام گیاهی است که طبیب هندی برای درمان از آن استفاده می‌کرده است. آغاز کتاب حکایت از این دارد که مفضل بن عمر نامه‌ای به امام صادق می‌نویسد و از ظهور الحاد و بی‌دینی در میان امت اسلامی شکوه می‌کند و برای مقابله با آنها از امام(ع) راه چاره می‌طلبد اهمیت «الإهلیلجة» چنان است که علامه مجلسی آن را به‌طور کامل در | اهلیلجه نام گیاهی است که طبیب هندی برای درمان از آن استفاده می‌کرده است. آغاز کتاب حکایت از این دارد که مفضل بن عمر نامه‌ای به امام صادق می‌نویسد و از ظهور الحاد و بی‌دینی در میان امت اسلامی شکوه می‌کند و برای مقابله با آنها از امام(ع) راه چاره می‌طلبد اهمیت «الإهلیلجة» چنان است که علامه مجلسی آن را به‌طور کامل در «[[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحار الانوار]]» نقل کرده و اسلوب متن آن را دلیل صحت صدورش از [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بر شمرده است<ref>همان</ref>. | ||
امام(ع) از نامه مفضل و محتوای آن خبر می‌دهد که از کثرت و شدت کفر و نفی ربوبیت الهی به تنگ آمده و از امام(ع) برای مبارزه با اهل بدعت راه چاره خواسته است. سپس امام شبهه افکنان در دین الهی را گروهی معرفی می‌کند که ابواب معاصی را بر خود گشوده‌اند و هوای نفسشان را بر خود غالب ساخته‌اند و می‌خواهند راه رسیدن به شهوات را بر خود آسان کنند<ref>همان</ref>. | امام(ع) از نامه مفضل و محتوای آن خبر می‌دهد که از کثرت و شدت کفر و نفی ربوبیت الهی به تنگ آمده و از امام(ع) برای مبارزه با اهل بدعت راه چاره خواسته است. سپس امام شبهه افکنان در دین الهی را گروهی معرفی می‌کند که ابواب معاصی را بر خود گشوده‌اند و هوای نفسشان را بر خود غالب ساخته‌اند و می‌خواهند راه رسیدن به شهوات را بر خود آسان کنند<ref>همان</ref>. | ||
آنگاه امام صادق(ع) ضمن اشاره به اینکه با برخی از اهل ادیان دیگر مناظره کرده، مناظره خود با طبیب هندی را نقل می‌کند. این طبیب که برای درمان از اهلیلجه استفاده می‌کرده عقاید خاصی داشته از جمله اینکه دنیا همیشگی است، درختی نمی‌افتد مگر اینکه درخت دیگر می‌روید، هیچ انسانی نمی‌میرد مگر اینکه انسان دیگری متولد می‌شود، برای شناخت خدا هیچ دلیل و بینه‌ای وجود ندارد و...<ref>همان</ref>. | آنگاه [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] ضمن اشاره به اینکه با برخی از اهل ادیان دیگر مناظره کرده، مناظره خود با طبیب هندی را نقل می‌کند. این طبیب که برای درمان از اهلیلجه استفاده می‌کرده عقاید خاصی داشته از جمله اینکه دنیا همیشگی است، درختی نمی‌افتد مگر اینکه درخت دیگر می‌روید، هیچ انسانی نمی‌میرد مگر اینکه انسان دیگری متولد می‌شود، برای شناخت خدا هیچ دلیل و بینه‌ای وجود ندارد و...<ref>همان</ref>. | ||
===مطالب کتاب=== | ===مطالب کتاب=== | ||
مطالب این کتاب حول سه موضوع زیر است: | مطالب این کتاب حول سه موضوع زیر است: | ||
الف) اثبات وجود باری‌تعالی؛ که مطالب زیر در این بخش بحث شده است: رد انحصار استدلال به حواس خمسه، رد شبهه خلقت خودبه‌خود اشیا، بطلان تسلسل در خلقت، بطلان ازلی بودن آسمان‌ها و اینکه خودبه‌خود به وجود نیامده‌اند، اشاره به اینکه واضع علم نجوم خداوند است، علم طب منشأ الهی دارد، ساختار اهلیلجه خبر از مدبر علیم و حکیم می‌دهد. | الف) اثبات وجود باری‌تعالی؛ که مطالب زیر در این بخش بحث شده است: رد انحصار استدلال به حواس خمسه، رد شبهه خلقت خودبه‌خود اشیا، بطلان تسلسل در خلقت، بطلان ازلی بودن آسمان‌ها و اینکه خودبه‌خود به وجود نیامده‌اند، اشاره به اینکه واضع علم نجوم خداوند است، علم طب منشأ الهی دارد، ساختار اهلیلجه خبر از مدبر علیم و حکیم می‌دهد. | ||
ب) نفی شریک باری‌تعالی؛ | ب) نفی شریک باری‌تعالی؛ | ||
ج) صفات خداوند متعال<ref>همان</ref>. | ج) صفات خداوند متعال<ref>همان</ref>. | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۲: | ||
روش علامه در شرح چنین است که ابتدا قسمتی از اهلیلجه را ذکر می‌کند و سپس به توضیح آن می‌پردازد. مثلاً ایشان در ابتدای شرحش می‌نویسد: [1] قوله علیه‌السلام: «و البلاء المحمود عند الخاصة و العامة» أی النعمة التی یحمدها و یقر بها الخاص و العام لنا و هو العلم، او النعم التی شملت الخاص و العام کما سیفصله علیه‌السلام بعد ذلک. | روش علامه در شرح چنین است که ابتدا قسمتی از اهلیلجه را ذکر می‌کند و سپس به توضیح آن می‌پردازد. مثلاً ایشان در ابتدای شرحش می‌نویسد: [1] قوله علیه‌السلام: «و البلاء المحمود عند الخاصة و العامة» أی النعمة التی یحمدها و یقر بها الخاص و العام لنا و هو العلم، او النعم التی شملت الخاص و العام کما سیفصله علیه‌السلام بعد ذلک. | ||
[2] قوله علیه‌السلام: «ما اتی الجهال» ای ما اتاهم الضرر و الهلاک الا من قبلهم. قال الفیرروزآبادی: اُتی کَعُنِی أشرف علیه العدو. و قال الجزری فی حدیث ابی هریرة فی العدوی: انی قلت اُتِیتَ، ای دُهِیتَ و تغیر علیک حسک فتوهمت ما لیس بصحیح صحیحا<ref>متن کتاب، ص159</ref>. | [2] قوله علیه‌السلام: «ما اتی الجهال» ای ما اتاهم الضرر و الهلاک الا من قبلهم. قال الفیرروزآبادی: اُتی کَعُنِی أشرف علیه العدو. و قال الجزری فی حدیث ابی هریرة فی العدوی: انی قلت اُتِیتَ، ای دُهِیتَ و تغیر علیک حسک فتوهمت ما لیس بصحیح صحیحا<ref>متن کتاب، ص159</ref>. | ||
همان‌طور که می‌بینید علامه برای شرح بندهای اهلیلجه از کتب لغت و روایات بهره برده و سعی نموده غوامض آن را به‌صورت روشن توضیح دهد. | همان‌طور که می‌بینید علامه برای شرح بندهای اهلیلجه از کتب لغت و روایات بهره برده و سعی نموده غوامض آن را به‌صورت روشن توضیح دهد. | ||
ازآنجاکه علامه مجلسی همۀ کتاب را در | ازآنجاکه علامه مجلسی همۀ کتاب را در «[[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحارالانوار]]» نقل کرده، به تعداد چاپ‌های «[[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحارالانوار]]» این کتاب نیز چاپ شده است، نخستین بار در جلد دوم «[[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحارالانوار]]» در 1301 در هند و سپس در تبریز چاپ شد. در چاپ‌های جدید بحار در جلد سوم صفحات 152-198 قرار گرفته است<ref>مردی، عباسعلی</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||