فرخی سیستانی، علی بن جولوق

نام	فرخی سیستانی
نام‎های دیگر	فرخي سيستاني، علي بن جولوق
نام پدر	جولوغ
متولد
محل تولد	سیستان
رحلت	429ق
اساتید
برخی آثار	دیوان حکیم فرخی سیستانی
کد مؤلف	AUTHORCODE23878AUTHORCODE

فرخی سیستانی (متوفای 429ق)، ابوالحسن علی بن جولوغ سیستانی، معروف به فرخی سیستانی، از شاعران نامدار پارسی‌گوی سده پنجم قمری است که در سبک خراسانی می‌سرود. سروده‌های او به ستایش شاهان و برانگیختن سلطان به عدل و بخشش اختصاص دارد.

دوران زندگی

علی بن جولوغ (فرخی) نخست در خدمت یکی از دهقان‌های توانگر سیستان بود و در نزد او شعر می‌گفت. وی در مصرع «من قیاس از سیستان آرم که آن شهر من است»، به سیستانی بودنش تصریح کرده ‌است.

فرخی با هدف پیشرفت، از سیستان سفر کرده و به دربار چغانیان (در حدود ترمذ در جنوب ازبکستان امروزی) رفت. شعری در قالب قصیده سرود و آن را «با کاروان حله» نام نهاد و شعر را به عمید اسعد چغانی وزیر امیر تقدیم کرد. معروف است که روز بعد فرخی قصیده‌ای به نام داغگاه ساخت و آن را برای امیر که در محل داغ زدن گوسفندان به عیش و نوش سرگرم بود برخواند. امیر و وزیر او که ظاهر ساده فرخی با جامه محلی سیستانی و پای‌افزار فرسوده او را دیده بودند، انتظار چنین شعر استواری را از او نداشتند و با شنیدن آن به وجد آمدند. امیر چهل کره‌ اسب به فرخی هدیه کرد و او را از نزدیکان دربارش قرار داد.

علی بن جولوغ با تخلص فرخی در دربار صفاریان، چغانیان و غزنویان شعر می‌گفت. محمود غزنوی او را به ملک‌الشعرایی دربار منصوب کرد. پس از مرگ محمود در سال ۴۲۱ق، فرخی به دربار سلطان مسعود غزنوی روی آورد و تا پایان عمر به ستایش این امیر غزنوی مشغول بود.

قصاید مدحی

ازآنجاکه بیشتر قصاید فرخی در دربار غزنویان سروده شده ‌است، ستایشگری و وصف در آن بسیار زیاد است؛ هرچند در میان شعرهای فرخی اشعاری نیز هستند که نکات آموزنده اخلاقی در بر دارند. سروده‌های او به ستایش شاهان و برانگیختن سلطان به عدل و بخشش اختصاص دارد.

وی علاوه بر تسلط بر شعر و ادب، در موسیقی نیز مهارت داشت و بدین‌وسیله توانست به دربار ابوالمظفر شاه چغانیان و سپس به دربار سلطان محمود غزنوی راه یابد و منزلتی والا به ‌دست آورد.

قصیده در صورت کامل خود، دربرگیرنده چهار رکن: مقدمه، بیت تخلص، تنه اصلی و شریطه یا دعا است. در دیوان فرخی سیستانی، 214 قصیده ضبط شده که از آن میان، 166 قصیده (حدود ۷۸ درصد) چهاررکنی است و 47 قصیده، فاقد مقدمه تغزلی. فرخی در قصاید بدون مقدمه‌اش از همان آغاز، مستقیم به سراغ ستایش رفته که این خلاف سنت قصیده ستایشی است. یک قصیده هم دارد که در معنی عشق سروده و فاقد مضمون مدحی است.

فرخی در بیان انواع احساساتی که به عاشق دست می‌دهد، چیره‌دست است. شوخ‌طبعی شاعر و گستاخی او در برابر ممدوحان خویش نیز به آثارش رونقی بخشیده ‌است.

سهل و ممتنع

فرخی را یکی از بهترین قصیده‌سرایان ایرانی می‌دانند تا جایی‌که گفته‌اند سخن سهل و ممتنع در عربی، خاص ابوفراس حمدانی و در فارسی، خاص فرخی است. سهل و ممتنع (آسان‌نمای دشوارگفت)، به سخنی می‌گویند که سرودن آن در ظاهر آسان می‌نماید، اما نظیر آن گفتن مشکل باشد.

وفات

فرخی در سال ۴۲۹ق، در سنین جوانی در غزنه درگذشت.

آثار

دیوان شعر فرخی شامل چند هزار بیت که در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه، رباعی، ترکیب‌بند و ترجیع‌بند سروده شده‌است‏.

منابع مقاله

ویکی‌پدیا، به تاریخ 10 اسفند 1399

مقالاتی درباره فرخی سیستانی در پایگاه مجلات نورمگز

وابسته‌ها

دیوان حکیم فرخی سیستانی