مستوفی، حمدالله: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۳۹

حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی‌بکر

نام	حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی‌بکر
نام‌های دیگر	ح‍م‍د ال‍ل‍ه‌ م‍س‍ت‍وف‍ی‌، ح‍م‍د ب‍ن‌ اب‍ی ‌ب‍ک‍ر م‍س‍ت‍وف‍ی‌، ح‍م‍د ال‍ل‍ه م‍س‍ت‍وف‍ی‌ ق‍زوی‍ن‍ی‌، ح‍م‍د ال‍ل‍ه‌ ب‍ن‌ اب‍ی ‌ب‍ک‍ر
نام پدر	تاج‌الدین ابی‌بکر
متولد	۶۸۰ق
محل تولد	قزوین
رحلت	750 ق؛ محله ملک‌آباد قزوین
اساتید
برخی آثار	تاریخ گزیده نزهة القلوب
کد مؤلف	AUTHORCODE03629AUTHORCODE

حمدالله مستوفی، با نام کامل حمدالله (حمد) بن تاج‌الدین، ابوبکر بن زین‌الدین احمد (حمد) بن امین‌الدین ابونصر مستوفى قزوینى، از اعضاى خاندان مشهور «مستوفیان» قزوین است که نسبشان به تصریح خود وی در مواضع متعدد، به حر بن یزید ریاحى، سردار مشهور و آزاده عرب مى‏‌رسد. جد اعلاى او [به اصطلاح خودش، چهاردهم پدرش‏] فخر‌الدوله، ابومنصور کوفى است که در سال 223ق، به سرکردگى سپاهیان عرب به قزوین آمد. تمامى پسران ابومنصور کوفى نیز لقب «فخرالدوله» داشته‏‌اند. دوره امارت این فخرالدوله‌ها از جانب خلفا، بیست‌وهشت سال به طول انجامید.

در باب شرح احوال و سوانح ایام زندگانى وی جز آنچه خود او در ضمن آثارش بیان داشته است، مطلب قابل اعتناى دیگرى از منابع دیگر، چه هم‌زمان و چه متأخر بر او، در دست نیست.

آن‌گونه که خود او بیان داشته است، از جوانى شوق فراوان به مصاحبت و مجالست با اهل فضل و کسب اطلاعات و وقوف بر مباحث علمى رایج زمان خود داشته و در عین پرداختن به شغل آبا و اجدادی‌اش، یعنى استیفا، در دستگاه خواجه بزرگ، رشیدالدین فضل‌الله، که مرکز تجمع مشاهیر فضلا و ادباى عصر بوده، وارد شده، خود را در عداد خواص و کتاب و حواشى آن خواجه بزرگوار قرار داد؛ به‌نحوى که در سال 711ق، به دنبال قتل سعدالدین ساوجى صاحب دیوان و استقلال خواجه رشیدالدین در امور، از جانب وى حکومت و استیفاى ابهر و زنجان و طارمین را برعهده گرفت. حتى پس از قتل خواجه، به حکم سابقه خدمتگزارى آن خاندان، به جمع ملازمان پسر خواجه (غیاث‌الدین‏ محمد) پیوست.

از حجم عظیم آثار و نوشته‏‌هاى متعدد او چنین برمی‌آید که وى را فراغتى بسیار در دستگاه خواجه و پسرش بوده و او با اغتنام این فرصت‏ها و پرهیز از کشمکش‌هاى معمول و اجتناب‌‏ناپذیر در دستگاه حکومتى آن عصر به خلق آثارى خطیر توفیق یافت.

از سال 736هجرى به بعد از احوال حمدالله مستوفى اطلاع درستى در دست نیست.

آثار

تاریخ گزیده؛
نزهة القلوب؛
ظفرنامه^[۱]

آثـار دیگری را نیز به وی منتسب می‌کنند، از جمله مفاخر التواريخ یا مواخر التواريخ در 25 باب که به سال 724ق، تألیف شده و در آن به اضافاتی در‌ تاریخ گزیده‌ اشاره‌ شده اسـت. از کـتاب مزبور‌ فعلا اثری‌ در‌ دست نیست.

اثر دیگر عبارت است از: تـرجمه کتاب «نهاية الأدب في أخبار الفرس و العرب» تحت عنوان «تجارب الأمم في أخبار ملوك العرب و العجم» متنی مربوط‌ به قرن‌ اول‌ هجری که پس از مراحلی به دستور نصرت‌الدین‌ احـمد ‌(723ق)، توسط حمدالله مستوفی از عربی بـه فـارسی ترجمه شده است^[۲]

وفات

تاریخ وفات او همچون تاریخ تولد او مشخص نیست، ولی با توجه به تألیف نزهة القلوب در سال 740ق و ذیل ظفرنامه که مربوط به وقایع سال‌های 739-744ق است، می‌توان در این سال‌ها‌ دانست‌؛ چراکـه پسرش زین‌الدین نیز در ذیل تاریخ گزیده، اشاره‌ای به وفات‌ پدرش‌ تحت عنوان مرحوم پدرم می‌کند. برخی منابع، درگذشت او را 750ق، ذکر‌ کرده‌اند‌. درباره تاریخ تولد او نیز لازم به ذکر است که بنا بر اشاره او در مقدمه تاریخ‌ گزیده‌ که به‌ چهل سالگی خود در آغـاز سـرودن منظومه ظفرنامه (تألیف بین 720-735) اشاره می‌کند، حدود سال 680ق و پیش از آن می‌توان دانست^[۳]