موسوعة الآراء الفقهية

‏موسوعة الآراء الفقهية
پدیدآوران	هاشم محمد سلمان (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	أسلوب جديد لاستكشاف الآراء الاتفاقية و الخلافية و المشهورة عند الإمامية من القرن الرابع إلي الخامس عشر الهجري
ناشر	المؤسسة الإسلامية للبحوث و المعلومات
مکان نشر	عراق - نجف اشرف
سال نشر	2009م/1430ق
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

موسوعة الآراء الفقهية، تألیف هاشم سید محمد سلمان، شیوه جدیدی در ارائه آراء فقهی اتفاقی، اختلافی و مشهور امامیه در موضوع «حج» از قرن چهارم تا پانزدهم هجری است. این اثر در چهار جلد، به عربی منتشر شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر تمهید، نگاهی به فقه امامیه در سه بخش، دو مقصد و مسائل فراوانی است. هریک از مباحث، مشتمل بر نتیجه بحث و خلاصه مسائل است.

گزارش محتوا

موسوعه با سه مقدمه که شیوه و روش آن را تبیین می‌کند آغاز شده است:

1. مقدمه تعریفی و تاریخی، تحت عنوان «نگاهی به فقه امامیه». نویسنده در این مقدمه برخی مبادی تصوری علم فقه را ذکر کرده است: تعریف علم فقه، پیدایش و سیر تکامل آن، شیوه استنباط حکم شرعی و میراث فقه امامیه.
2. معرفی موسوعه: پنج هدف از نگارش موسوعه، سازوکار استفاده از آن، مصطلحات و رموز به‌کاررفته در آن.
3. مقدمات باب حج: تعریف حج (در لغت و اصطلاح)، وجوب حج، روایات فضیلت حج، سیستم کار در این باب.

همچنین در این مقدمه طبقات فقهایی که آراء آنها در موسوعه ذکر شده، به تبعیت از فقه امامیه در سه طبقه متقدمین (13 فقیه: از قرن چهارم تا اواخر قرن ششم)، متأخرین (11 فقیه: از اواخر قرن ششم تا ابتدای قرن دهم) و متأخری المتأخرین (38 فقیه: از اواسط قرن دهم تا قرن پانزدهم) ذکر شده است‏.

مطالب موسوعه همانند آنچه در رساله‌های عملیه رایج است، به مجموعه‌ای از مسائل تقسیم شده است. این مسائل بر مبنای ایجاز عبارت و بدون هرگونه استدلال نوشته شده و نتیجه نهایی مد نظر فقیه را افاده کرده است‏.

به‌عنوان نمونه در ارائه موضوعات باب حج، جزء اول به دو مقصد مقدمات (وجوب، فوریت و همراهان در حج) و شرط اول از وجوب حج (بلوغ) تقسیم شده است. سپس در جزء دوم، شرط دوم و سوم (عقل و استطاعت) ذکر شده است. در جزء سوم، احکام عمومی استطاعت تبیین و در جزء چهار تکمیل شده است.

در ذیل هریک از این عناوین مسائل آن عنوان ذکر شده است؛ مثلاً در وجوب حج: مسئله 1/1: حج یک بار در تمام عمر واجب است. در بقیه اجزای چهارگانه نیز به همین ترتیب 138 مسئله ذکر شده است‏.

در رابطه با هر مسئله به اولین مصدر فقهی که آن مسئله را ذکر کرده، اشاره شده است. این ویژگی اساسی است که موسوعه به آن اهتمام داشته است؛ مثلاً در مسئله استحاب حج کردن صبی غیر ممیز و صبیه می‌گوید: «تاریخ مسئله: ظاهر آن است که شیخ طوسی اولین کسی است که این مسئله را ذکر کرده است».

آراء فقها در طبقات مختلف را پیاپی آورده است؛ پس ابتدا طبقه متقدمین را آورده و نصوص هر فقیهی که رأی در آن مسئله دارد را ذکر کرده است. سپس تعداد موافقین و مخالفین و تعداد کسانی که رأی در آن مسئله ندارند را احصا و نتیجه نهایی در این طبقه را ذکر کرده است. همین‌گونه نیز در طبقه متأخرین و متأخرین از متأخرین را ذکر کرده است‏.

هریک از اجزای اربعه به خلاصه مسائل ختم شده که همه مسائل و خلاصه نهایی در آن ذکر شده است؛ مثلاً: مسئله 3/2: بقای فوریت، اگر در سال اول حج نکند. تاریخ مسئله: ظاهر آن است که شیخ طوسی اولین کسی است که این مسئله را ذکر کرده است.

مجموع آراء موافقینی که تصریح به آن کرده‌اند: 37.

مجموع کسانی که مسئله را ذکر نکرده‌اند: 25.

نتیجه نهایی: هرکس که مسئله را ذکر کرده، به بقای فوریت اگر در سال اول حج نکرده، اشاره کرده است.

در خاتمه همچنین شرح حال فقهایی که در هر جزء اسامی آنها ذکر شده، به‌ترتیب حروف الفبا ارائه شده است‏.

وضعیت کتاب

مستندات و توضیح برخی مطالب و معرفی بعضی اعلام در پاورقی‌های کتاب ارائه شده است. فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن و فهرست مصادر نیز در انتهای جلد اول ذکر شده است.

منابع مقاله

1. تمهید و متن کتاب.
2. السمين، أحمد بن عبدالجبار، «موسوعة الآراء الفقهية، عرض و نقد في المنهج»، پایگاه مجلات تخصصی نور، الاجتهاد و التجديد، خریف و شتاء 1433، العدد 20 و 21، ص436 تا 446.