اختيار معرفة الرجال (تصحیح مصطفوی)

اختیار معرفة الرجال
پدیدآوران	کشی، محمد بن عمر (نویسنده) طوسی، محمد بن حسن (تلخيص) مصطفوی، حسن (مصحح)
عنوان‌های دیگر	اختیار الرجال رجال الکشی معرفه اخبار الرجال فهرس رجال اختیار معرفة الرجال للکشی و یتلوها فهارس الموضوعات، و الامکنه، و الملل و النحل برجال الکشی رحمه‌الله معرفة الناقلین عن الائمه الصادقین. برگزیده
ناشر	دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1348 ش
چاپ	1
موضوع	حدیث - علم الرجال محدثان شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏115‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏5‎‏ ‎‏م‎‏6016‎‏ ‎‏1348

اختيار الرجال يا اختيار معرفة الرجال معروف به رجال كشى

كتاب حاضر در اصل با نام «معرفة الناقلين»، از تأليفات ابوعمرو، محمد بن عمر بن عبدالعزيز كشى، از علما و بزرگان نيمه اول قرن چهارم هجرى است.

شيخ طوسى (متوفاى 460 هجرى) نام كتاب را «معرفة الناقلين عن الأئمة الصادقين عليهم‌السلام» دانسته و آن را تلخيص و تهذيب نموده و در سال 456 هجرى برای شاگردش املاء كرده و آن را «اختيار معرفة الرجال» نامیده است.

پس كتاب حاضر مهذّب «معرفة الناقلين» كشى است كه با نام «اختيار معرفة الرجال» توسط شيخ طوسى منتشر شده است.

اهمیت موضوع

از مهمترين علوم اسلامى كه در تمام شاخه‌هاى علوم روايى نقش كليدى و حساس دارد علم رجال است.

اين علم از قرون اولیۀ اسلامى پيوسته مورد توجه و عنايت خاص بزرگان بوده، چرا كه اعتبار و حجيت تمام روايات موجود در كتب مختلف منوط به اعتبار راویان آنها است و تنها راه فهمیدن وثاقت و عدم وثاقت راویان حديث استفاده از علم رجال است.به همین جهت هر عالم و مجتهد و مفسرى در اولین گام بايد اطلاع كافى پيرامون رجال و راویان حديث به دست بياورد.

اصول رجال

در این موضوع تا كنون صدها عنوان كتاب تأليف شده كه هر یک به نوبۀ خود از اهمیت و ارزش برخوردار است، اما اصول اولیه و مهمترين كتب مرجع رجالى كه تا كنون به دست ما رسيده عبارتند از:

1. رجال كشى (كتاب حاضر)
2. فهرست نجاشى
3. فهرست شيخ طوسى
4. رجال شيخ طوسى
5. رجال برقى

البته بعضى اصول ثمانيه برای رجال قائلند، اما در هر صورت رجال كشى و فهرست نجاشى به عنوان اولین کتاب‌هاى این فن و مهمترين منبع هستند و سخن این دو كتاب حجتى است برای همۀ محققین و علماى متأخر از آنها.

اسلوب كتاب

1. بر خلاف فهرست شيخ و رجال نجاشى كه نام مؤلفين شيعه را با نام کتاب‌هایشان آورده‌اند و هدفشان اثبات كثرت نویسندگان و كتب شیعیان است و جنبۀ رجالى كتاب جنبه‌اى فرعى است نه غرض اصلى نویسنده؛ مؤلف رجال كشى تنها روايات و اخبار ائمۀ عليهم‌السلام را پيرامون رجال و راویان حديث جمع نموده و غرض اصلى جنبۀ رجالى كتاب است نه چيز ديگر.
2. همچنين این كتاب با رجال شيخ طوسى نيز روشى كاملا متفاوت دارد چرا كه شيخ در رجال در صدد جمع‌آورى اسماء اصحاب پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله و ائمه عليهم‌السلام است و در بسيارى موارد تنها نام راویان را ذكر كرده و توضيح اضافه‌اى ندارد؛ اما در اينجا هدف اصلى جرح و تعديل روات است نه جمع‌آورى اسامى آنها و به همین جهت این كتاب در جنبۀ رجالى ترجيح داده مى‌شود.

روش مؤلف

كشى در كتاب خویش به ذكر روايات پيرامون شخصيت راویان و اصحاب ائمه عليهم‌السلام اكتفا كرده و هيچگونه اظهار نظرى نكرده است.

در مواردى هم كه دو يا چند روايت با هم متعارض هستند بجز مواردى اندك هيچ سخنى در جمع و ترجيح روايات ندارد.

مؤلف (يا شيخ طوسى هنگام تهذيب كتاب) تنها روات شيعه را ذكر كرده و روات اهل تسنن تنها در مواردى در متن كتاب آمده‌اند كه برای شيعه روايتى داشته باشند.

نكتۀ ديگر در مورد رجال كشى آن است كه این كتاب مشتمل بر نام راویان ثقه و ضعيف است و از هر دو نوع روات در آن آمده است.پس وجود نام یک راوى در این كتاب دليل موثق بودن يا شيعه بودن او نيست.

حجم كتاب

كتاب حاضر داراى 1151 روايت است كه در 6 جزء منظم شده است.

تنظيم كتاب

كتاب كشى و اختيار الرجال آن، هيچیک ترتيب منظمى ندارند.نه بر اساس تاريخ، نه الفباء و نه طبقه، لذا عده‌اى از بزرگان اقدام به مرتب نمودن آن كرده‌اند از جمله:

1. سيد‌ ‎يوسف بن محمد بن زين‌العابدين عاملى كه آنرا مانند رجال شيخ بر طبق طبقات اصحاب معصومین منظم نموده است.اين ترتيب در سال 981 هجرى به اتمام رسيده است.
2. شيخ داود بن حسن بن يوسف نيز كتاب را بر اساس حروف الفباء در نام راوى و نام پدر و...تنظيم كرده است.
3. مولى عنايةالله قهپايى در سال 1011 هجرى كتاب را بر اساس اولین حرف نام افراد منظم كرده اما در متن كتاب هيچ كم و زيادى به چشم نمى‌خورد.
4. قهپايى در سال 1016 هجرى نيز این كتاب را با رجال شيخ و فهرست شيخ و فهرست نجاشى و ضعفاء غضائرى پس از مرتب نمودن مطالب، با نام «مجمع الرجال» در یک مجلد بزرگ منتشر نموده است.

ترتيب ابواب

كتاب حاضر داراى 6 جزء است كه در ابتداى جزء اول آن 7 روايت در شرايط راوى و كسیکه علم دين را از او بايد آموخت آمده است.

گرچه كتاب داراى 6 جزء است اما هيچ ترتيبى از حيث طبقه و تاريخ و اسماء روات در آن ديده نمى‌شود و چنين به نظر مى‌رسد كه این 6 جزء در حقيقت مراحلى است كه كتاب توسط شيخ طوسى يا ديگرى املاء مى‌شده يا كاتبى آن را استنساخ مى‌كرده است.

تهذيب كتاب

بنا بر آنچه نقل شده كتاب معرفة الناقلين بسيار غلط داشته كه يا از جانب املاء كننده بوده يا ناسخ كتاب و يا به احتمال ضعيف از اصل كتاب غلطها در آن بوده‌اند؛ لذا شيخ طوسى تصمیم به تهذيب آن گرفت و با نام «اختيار الرجال» آن را باز نویسى كرد.در این ویرايش كه در سال 456 هجرى - چهار سال قبل از وفات شيخ - بوده چند احتمال هست:

1. بعضى احتمال داده‌اند اصل كتاب شامل روات شيعه و سنى بوده كه شيخ روات سنى را از آن حذف كرده است.
2. رواياتى كه مشكل سندى يا متنى داشته‌اند را حذف كرده كه در نتيجه تراجم بعضى افراد از كتاب حذف شده و حجم كتاب كمتر شده است.
3. اشكالات و اغلاط كتاب را در نسبت افراد و طبقه آنها و غلطهاى متن كتاب را اصلاح نموده (اين غلطها يا از ناسخ بوده يا در اصل كتاب موجود بوده است.) و...

نسخه‌هاى كتاب

چنان كه ذكر شد از كتاب معرفة الناقلين هيچ نسخه‌اى به دست ما نرسيده و حتى در اسناد و نقل‌هاى مربوط به قرنهاى ششم و هفتم هم هيچ اثرى از آن يافت نمى‌شود.بنا بر این نسخه‌هاى كتاب منحصر در نسخه‌هاى «اختيار الرجال» شيخ طوسى است كه مهمترين آنها عبارتند از:

1. نسخه‌اى مربوط به سال 577 هجرى كه شامل حديث 3 تا 857 است و به خط منصور بن على بن منصور خازن مى‌باشد.در چند جاى این نسخه علامت مقابله در حاشيه كتاب به چشم مى‌خورد.
2. نسخه‌اى در كتابخانه دانشگاه تهران، شامل ابتداى جزء چهارم تا پایان كتاب كه در سال 602 هجرى نوشته شده و به خط ابواحمد بن ابى المعالى است و با نسخه‌اى به خط شيخ طوسى مقابله شده است.
3. نسخه‌اى در كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى قم كه با كتاب معالم العلماء در یک مجلد است.

وابسته‌ها

اختيار معرفة الرجال (تحقیق رجایی)