۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
| data-type="authorOtherNames" | محمد بن زکریای رازی | | data-type="authorOtherNames" | محمد بن زکریای رازی | ||
ابوبکر محمد بن زکریاى رازى | |||
|- | |- | ||
|نام پدر | |نام پدر | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
|- | |- | ||
|برخی آثار | |برخی آثار | ||
| data-type="authorWritings" | | | data-type="authorWritings" |[[السیره الفلسفیه]] | ||
[[الشكوك للرازي علی كلام فاضل الأطباء جالينوس في الكتب التي نسبت اليه|الشکوک للرازی علی کلام فاضل الأطباء جالینوس فی الکتب التی نسبت الیه]] | |||
[[القولنج]] | |||
[[الحاوي في الطب|الحاوی فی الطب]] | |||
[[تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر)]] | |||
[[المدخل الی صناعه الطب (ایساغوجی)]] | |||
|- class="articleCode" | |- class="articleCode" | ||
|کد مؤلف | |کد مؤلف | ||
| خط ۳۵: | خط ۴۵: | ||
</div> | </div> | ||
''' | '''ابوبکر محمد بن زکریاى رازى '''(251-313ق)، طبیب، کیمیادان و فیلسوف قرن سوم و چهارم. | ||
== ولادت == | == ولادت == | ||
نام وی محمد و کنیه‌اش ابوبکر بود. از زندگی رازی اطلاع چندانی در دست نیست، اما به استناد گزارش ابوریحان بیرونی، «رازى در اول شعبان 251، در رى به | نام وی محمد و کنیه‌اش ابوبکر بود. از زندگی رازی اطلاع چندانی در دست نیست، اما به استناد گزارش ابوریحان بیرونی، «رازى در اول شعبان 251، در رى به دنیا آمد | ||
== تحصیلات == | == تحصیلات == | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۸: | ||
== آثار == | == آثار == | ||
بیرونى، نام 184 کتاب از آثار رازى را در 11 دسته، شامل کتاب‌هاى پزشکى، آثارى در طبیعیات، منطقیات، ریاضیات و نجوم، تفسیرها و تلخیص‌هایى بر آثار دیگران، آثار فلسفى، مابعدالطبیعه، الهیات، کیمیا و آثار کفریات و فنون گوناگون برشمرده است.<ref>همان، صص 5 - 15</ref>با گذشت ایام، آگاهى‌هاى دیگرى نیز از زندگى رازى در آثار و نوشته‌هاى دیگران راه یافت. [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]]، بزرگ فهرست‌شناس و زندگى‌نامه‌نویس اسلامى، افزوده است که او به شهرهاى گوناگون سفر و با نویسندگان و دانشمندان بسیارى نامه‌نگارى کرده است.<ref>[[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]]، فهرست، چاپ محمدرضا تجدد، تهران: 1350ش، صص 9 - 356</ref>[[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]] همچنین خود فهرستى از آثار رازى را برشمرده که اگرچه به جامعیت فهرست بیرونى نمى‌رسد، ولى چند کتاب در آن وجود دارد که در فهرست بیرونى نیامده است.<ref>همان جا</ref> | |||
گزارش [[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن | گزارش [[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصیبعه]] نیز حاوى آگاهى‌هایى است که دیگران ذکرى از آن نکرده‌اند، از جمله آنکه رازى در شعر و شاعرى نیز دستى داشته است.<ref>[[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصيبعه]]، عيون الأنباء في طبقات الأطباء، چاپ آگوست مولر، قاهره: 1885م، ص 310</ref>[[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصیبعه]] همچنین دو بیت از اشعار رازى را به عربى ضبط کرده است.<ref>همان، ص 315</ref> | ||
مفصل‌ترین گزارش از آثار رازى نیز توسط [[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصیبعه]] نوشته شده است. او فهرستى از آثار رازى را برشمرده که شمار آن‌ها به 238 عنوان مى‌رسد<ref>همان، صص 21 - 316</ref>این بیشترین تعداد کتاب است که نویسنده‌اى از رازى گزارش کرده است. | |||
در طول | در طول تاریخ، رازى به لقب‌هاى بسیارى ملقب شده است که نشانه‌ى اوج عظمت و اهمیت او است. براى نمونه او را [[جالینوس]] عرب<ref>همان، ص 311؛ عمررضا كحاله، معجم المؤلفين، دمشق: 61 - 1957، ج 10، ص 6</ref>، فیلسوف عرب<ref>ابوالقاسم مجريطى، غاية الحكيم و أحق النتيجتين بالتقيم، چاپ هلمون ريتر، هامبورگ: 1927، ص 144</ref>، طبیب مارستانى یا بیمارستانى<ref>ابن جلجل، طبقات الأطباء و الحكماء، چاپ فؤاد سيد، قاهره: 1955، ص 77</ref>، طبیب مسلمانان<ref>على بن يوسف قفطى، تاريخ الحكماء، چاپ گوليوس ليپرت، چاپ افست بغداد: 1971، ص 271</ref>و علامه در علوم اوایل<ref>ابن تغرى بردى، النجوم الزاهرة في أخبار مصر و القاهرة، قاهره: 69 - 1348ق، ج 3، ص 209</ref>نامیده‌اند که ناظر به وسعت نظر او در علوم گوناگون مانند پزشکى و طبیعیات و فلسفه است. بیرونى، اشاره به سفرهاى متعدد رازى کرده است (بیرونى، پیشین). به نظر مى‌رسد رازى در حدود 30 سالگى به بغداد رفته باشد<ref>[[سزگین، فؤاد|فؤاد سزگين]]، تاريخ نگارش‌هاى عربى، جلد سوم: پزشکى، داروسازى، جانورشناسى، دامپزشکى، چاپخانه كتاب ايران، تهران: 1382ش، ج 3، ص 274</ref>، سپس به رى بازگشته، مدتى در آنجا زیسته و دوباره به بغداد برگشته، بار دیگر به رى بازگشته و سرانجام همان جا درگذشته است.<ref>همان جا</ref> | ||
در سده‌ى پنجم هجرى، [[ذهبى]]، | در سده‌ى پنجم هجرى، [[ذهبى]]، تاریخ‌نگار نامدار نوشته است که رازى به بصره نیز سفر کرده است. [[ذهبى]] همچنین به اشتغال رازى در بیمارستانى در رى و سرپرستى بیمارستان بغداد در زمان خلافت مکتفى باللّه، به هنگام اقامتش در بغداد اشاره کرده است.<ref>محمد بن احمد [[ذهبى]]، العبر في خبر من غبر، چاپ فؤاد سيد، كويت: 61 - 1960، ج 14، ص 354</ref>سفر به بغداد در زمان زندگى رازى پدیده‌اى خلاف انتظار نبود؛ زیرا در سده‌هاى سوم تا ششم هجرى، بغداد کانون علم و دانش اسلامى به‌شمار مى‌آمد. این بخش از زندگى رازى (سفرش به بغداد و اقامتش در آنجا) را مى‌توان با زندگى دیگر دانشمند ایرانى و مسلمان؛ یعنى ابوالوفاى بوزجانى، ریاضى‌دان و ستاره‌شناس نامى سده‌ى چهارم هجرى مقایسه کرد که او نیز پس از مدتى زندگى در زادگاه خود، بوزجان (تربت جام امروزى) به بغداد سفر کرد و آنجا زیست. | ||
برخى از | برخى از کتب رازى در پزشکى به قرار ذیل است | ||
# | #الحاوی یا الجامع الکبیر: الحاوى بزرگ‌ترین دانش‌نامه‌ى پزشکى است که در آن نظریه‌هاى پزشکان پیش از رازى گردآورى شده است. | ||
# | #الکناش المنصوری: این کتاب پس از الحاوى مهم‌ترین اثر پزشکى رازى به شمار مى‌آید. رازى این کتاب را به نام ابوصالح منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد، والى رى، نام نهاده است. او در این کتاب که به طب منصورى پرآوازه شده، مفاهیم پایه‌ى پزشکى را در ده مقاله آورده است. مقاله‌ى نهم این کتاب، با عنوان «درباره‌ى درمان همه‌ى بیمارى‌ها از فرق سر تا نوک پا»، بیشتر مورد توجه بوده و در اروپا به‌صورت جداگانه نیز به چاپ رسیده و شرح‌هاى گوناگونى بر آن نوشته شده است. | ||
# | #کتاب الجدرى و الحصبة: این کتاب، کهن‌ترین و مهم‌ترین کتابى است که پیرامون آبله و سرخک نوشته شده است. رازى نخستین پزشکى است که این دو بیمارى را دو بیمارى جداگانه دانسته و شیوه‌ى نگارش آن به اندازه‌اى با اصول علمى امروزى هم‌خوانى دارد که برخى از پژوهشگران تاریخ پزشکى، از جمله نوبرگر در کتاب تاریخ پزشکى خود، آن را برجسته‌ترین خدمت فرهنگ اسلامى به علم پزشکى دانسته‌اند. | ||
# | #تقاسیم العلل: کتاب تقسیم‌هاى بیمارى‌ها، گونه‌اى فرهنگ پزشکى است که بیمارى‌ها و چگونگى درمان آن‌ها چکیده‌وار در آن آمده است. این کتاب را نیز جرالد کرمونیایى به لاتین ترجمه کرده است. | ||
#من لا | #من لا یحضره الطبیب: چنان‌که از نام این کتاب برمى‌آید، براى کسى نوشته شده است که به پزشک دسترسى ندارد. [[شيخ صدوق|شیخ صدوق]] که عنوان این کتاب را پسندیده بود، کتابى با نام «[[من لا‌يحضره الفقيه|من لا‌یحضره الفقیه]]» در فقه شیعى نوشته است. | ||
#دفع مضار | #دفع مضار الأغذیة: این کتاب درباره‌ى جلوگیرى از زیان غذاهاست و عبدالعلى نائینى آن را به فارسى ترجمه و با عنوان بهداشت غذایى منتشر کرده است. | ||
# | #فی محنة الطبیب و کیف ینبغی أن یکون: کتابى در چگونکى آزمایش کردن پزشکان و اینکه یک پزشک چگونه باید باشد. | ||
#المرشد: | #المرشد: کتاب راهنما که با نام الفصول نیز شناخته مى‌شود، چکیده‌ى دانش پزشکى است. | ||
# | #الأدویة المسهلة الموجود فی کل مکان: این کتاب پیرامون داروهاى آسان‌یافتنى است که در هر جایى وجود دارند. | ||
# | #القرابازین: رازى دو کتاب با این نام دارد که یکى، کبیر (بزرگ) و دیگرى، صغیر (کوچک) نامیده مى‌شود. این کتاب‌ها پیرامون داروهایى هستند که پزشکان باید با آن‌ها آشنا باشند. | ||
دیگر کتاب‌هاى برجسته‌ى رازى در پزشکى عبارتند از: أطمعة المرضى (غذاى بیماران)؛ برء الساعة (فوریت‌هاى پزشکى)؛ کتابه فی تولد الحصاة (کتاب او در پدید آمدن سنگ‌ریزه)؛ کتابه فی القولنج (کتاب او در درد رودکان)؛ کتابه فی النقرس و أوجاع المفاصل (کتاب او در درد پا و مفصل‌ها)؛ الطب الملوکی (پزشکى شاهانه)؛ فی العلة التی صار الخریف ممرضا (در چرایى آنکه پاییز بیمارى‌آور است)؛ فی العلة التی تحدث الورم و الزکام فی رؤوس الناس وقت الورد (در علت آنکه ورم و زکام در سر مردم هنگام گل سرخ عارض مى‌گردد)؛ تقدیم الفاکهة قبل الطعام و تأخیر منه (خوردن میوه پیش از غذا و پس از آن)؛ فی العلة التی لها ینجح جهال الأطباء و العوام و النساء أکثر من العلماء (در علت آنکه طبیبان نادان و عامه‌ى مردم و زنان، بیش از طبیبان دانشمند توفیق مى‌یابند) و... | |||
== | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
[https://rch.ac.ir/article/Details?id=13363 ر.ک دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رازی، محمد بن زکریا»، ج19، | [https://rch.ac.ir/article/Details?id=13363 ر.ک دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رازی، محمد بن زکریا»، ج19، طیبه کرمى /فرید قاسملو/ محمد صدر/ محمد جوهرچى/عبداللّه صلواتى و گروه فلسفه] | ||
برگرفته از | برگرفته از دیباچه کتاب الحاوی فی الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیمارى‌هاى شش)، به قلم دکتر [[ولایتی، علی‌اکبر|على‌اکبر ولایتى]]، صفحه 1 و 2. | ||