ابن وهب، عبدالله بن وهب

نام
نام‎های دیگر
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت
اساتید	[[ | ]] [[ | ]]؛
برخی آثار	[[ ]] [[ ]]
کد مؤلف	AUTHORCODE16090AUTHORCODE

ابومحمد عبدالله بن وهب بن مسلم فِهری قرشی (124-196 یا 198ق/743-813م)، فقیه و محدث مالکی مصر.

انتساب او به فهر به سبب ولاء با این قبیله است.

تولد

ولادت او را در 124ق، نوشته‌اند. او در مصر چشم به جهان گشود.

تحصیلات و اساتید و شیوخ

او در حدود 17 سالگی به تحصیل علم پرداخت. در مدینه به خدمت مالک بن انس رسید و مدت 20 سال در صحبت وی بود و از او فقه آموخت. گفته‌اند وی نخستین بار (144ق)، در مراسم حج با مالک دیدار کرد. ابن وهب پیش از معاصر هم‌وطن خود ابن قاسم عتقی، نزد مالک تحصیل کرد و همین امر موجب تفاخر او بود. وی از محضر فقیهان دیگری چون لیث بن سعد و ابن دینار نیز فقه آموخت. علاوه بر روایت از استادان یاد شده، از محدثانی چون ابن جریح، ابن عیینه، ابن لهیعه، حمید بن زیاد، سفیان ثوری و عبدالرحمن بن زیاد افریقی نیز حدیث شنید.

شاگردان

از جمله کسانی که از او حدیث شنیده‌اند، می‌توان ابن مدینی، ابومصعب زهری، ابوصالح کاتب اللیث، ربیع بن سلیمان مرادی، سحنون بن سعید، عبدالرحمن بن مهدی، محمد بن عبدالله بن عبدالحکم، یحیی بن عبدالله بن بکیر، یحیی بن یحیی لیثی و برادرزاده‌اش احمد بن عبدالرحمن بن وهب را نام برد.

ابن وهب در قرائت نیز دستی داشت و قرائت نافع را به طریق عرض از او فراگرفته بود. ابوطاهر بن سرح، اسماعیل بن ابی‌اویس و یونس بن عبدالاعلی علاوه بر حدیث، در قرائت نیز از او روایت کرده‌اند.

جایگاه روایی ابن وهب

از نظر اعتبار در نقل حدیث، رجال‌شناسانی چون ابن سعد، عجلی، یحیی بن معین و ابوزرعه او را ثقه دانسته‌اند؛ بااین‌همه، در منابع گاه از تساهل او در نقل سخن رفته است. این در حالی است که تصریح شده، وی از نخستین کسانی بوده که بین «حدّثني» و «حدّثنا» و بین «أخبرنا» و «حدّثنا» فرق می‌نهاده و در روایت، نحوه اخذ خود از شیوخ را با دقت بیان می‌کرده است.

منابع، بر کثیر الحدیث بودن او تأکید نموده و یادآور شده‌اند که وی یک‌صدهزار حدیث روایت کرده بوده است. بخش قابل‌ توجهی از این احادیث هم‌اکنون در جای‌جای کتب گوناگون حدیث ضبط شده و شماری از روایات وی نیز که جنبه تاریخی دارد، در منابع مهمی چون سیره ابن هشام - که به‌طور مستقیم از او نقل کرده - فتوح مصر ابن عبدالحکم، أنساب الأشراف بلاذری، تاریخ ابوزرعه دمشقی، أخبار القضاة وکیع و منابع متأخرتر نقل شده است.

ویژگی‌های اخلاقی ابن وهب

در شرح احوال ابن وهب، از زهد او بسیار گفتگو شده و ابونعیم اصفهانی در «حلية الأولياء»، فصلی را بدو اختصاص داده است. درباره شدت زهد او گفته شده که چون قضای مصر از سوی خلیفه به وی پیشنهاد شد، از پذیرفتن آن سر باز زد و در توضیح علت امتناع خود، یادآور شد که عالمان با پیامبران و قضات با سلاطین محشور خواهند شد.

وفات

در داستانی که درباره وفات او نقل کرده‌اند، مرگش را بر اثر شنیدن هول و هراس روز رستاخیز دانسته‌اند. او در سال 196 یا 198ق، در سن 72 سالگی در مصر از دنیا رفت و عبّاد، والی مصر، بر پیکر او نماز خواند. ابن خلکان از قول قضاعی آورده است که در مجرّ بنی‌مسکین، قبری کوچک و فرسوده و کهن معروف به قبر عبدالله وجود داشته که وی احتمال می‌داده، قبر ابن وهب بوده باشد. به‌هرروی هم‌اکنون در قرافه قاهره مقبره‌ای به نام ابن وهب وجود دارد.

آثار

قاضی عیاض ضمن اشاره به کثرت و اهمیت تألیفات ابن وهب، شماری از آنها را نام برده است. آثار بازمانده او اینهاست:

1. الجامع (در حدیث که بخشی از آن بر روی پاپیروس باقی مانده و داوید ویل، این نسخه را در سال‌های 1939-1948م، با برخی حواشی در قاهره به چاپ رسانده است. الجامع مشتمل بر این مباحث است: کتاب انساب، کتاب سکوت، کتاب خاتم، احادیث مربوط به جنگ حنین و دعایی از ابن عباس)؛
2. مسند ابن وهب (که بخشی از آن به‌صورت خطی در کتابخانه ظاهریه دمشق نگهداری می‌شود)؛
3. نسخه‌ای مشتمل بر احادیث ابن وهب به روایت ابوصالح عبدالله بن صالح که در دارالکتب مصر موجود است.

همچنین باید روایت ابن وهب از «موطأ» مالک را یاد کرد که در طی قرون متمادی رواج داشته است و نیز گفته شده که نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های قیروان و فیض‌الله استانبول نگهداری می‌شود. ابن وهب تفسیری نیز داشته که ثعلبی در «الكشف و البيان»، از آن یاد کرده است. همچنین کتابی از ابن بشکوال در دست است که در آن از استادانی یاد شده که ابن وهب از آنان روایت کرده است و نسخه خطی آن در یک کتابخانه شخصی در رباط دیده شده است.

منابع مقاله

جعفر شعار، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378ش.