سفرنامه فرهاد میرزا

سفرنامه فرهاد میرزا

نام کتاب	سفرنامه فرهاد میرزا
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	طباطبایی، غلامرضا (محقق) فرهاد میرزا قاجار (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏G‎‏ ‎‏4‎‏63‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏4‎‏س‎‏7‎‏*
موضوع	سفر نامه‎ها
ناشر	موسسه مطبوعاتی علمی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1366 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11229AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«هدايه السبيل و كفايه الدليل» كه به نام سفرنامه فرهاد ميرزا مشهور است، كتابى است به زبان فارسى كه موضوع آن گزارش دقيق و روزانه سفر نويسنده به مكه معظمه است.

تاليف اين كتاب از چهارشنبه هفتم شعبان سال 1292ق. آغاز و روز پنج‌شنبه دوم ربيع‌الثانى سال بعد( به مدت 233 روز) به پايان مى‌رسد.

ساختار

كتاب داراى يك مقدمه و نيز يك اختتام و يك تكمله به قلم مولف و فاقد فصل‌بندى و تبويب است. محتواى كتاب تنها بر اساس نام شهرها و اماكنى كه مولف به آنها سفر كرده، تنظيم گرديده است.

گزارش محتوا

فرهاد ميرزا روز سه‌شنبه ششم شعبان 1292ق. به حضور ناصرالدين‌شاه رسيد و با دريافت اجازه سفر به مكه از شاه، در فرداى آن روز راهى مكه شد. مسافرت او همانند ديگر حجاج ايرانى آن روزگار از بندرانزلى با كشتى آغاز شد و پس از چند روز وارد بادكوبه گرديد و از آنجا به گنجه، شماخى و تفليس رفت؛ در تفليس به كشتى نشست و از طريق دريا وارد خاك عثمانى شد. در استانبول با اعضاى سفارت ايران، ايرانيان ساكن در آن شهر و برخى بزرگان دولت عثمانى ديدار كرد. پس از توقف چند روزه در استانبول راهى مصر شد و از مصر از طريق درياى سرخ راهى بندر جدّ ه شد؛ اما در سواحل بين راه پياده شد و ابتدا راهى مدينه گشت. روز هفدهم ذى قعده 1292ق. وارد مدينه شد و پس از زيارت مرقد منور پيامبر اكرم(ص) چون مى‌خواست مدينه را ترك كند مثنوى مقاله احمديه را كه در مدينه سروده بود با صداى بلند در آنجا خواند. روز بيست و ششم ذى قعده، مدينه را به قصد مكه ترك كرد و روز پنجم ذى حجه به مكه معظمه رسيد.

مولف در اين كتاب كه با نثرى ساده، روان و شيرين نگاشته شده هر جا لازم مى‌بيند، در ثبت تاريخ وقايع علاوه بر تاريخ هجرى، برابرى آن را با تاريخ ميلادى و نيز ماه‌هاى شمسى ذكر مى‌كند.

توصيف منازل بين راه، بيان وضع شهرها و روستاها، نحوه آبرسانى، تشكيلات شهرى و ادارى، وسايل رفت و آمد از جمله موضوعاتى است كه در اين سفرنامه از آنها سخن به ميان آمده است. فرهادميرزا چه در مدينه و چه در مكه هر جا به عالمى برمى‌خورد و موقعيت را مناسب مى‌ديد به مباحثه مذهبى مى‌پرداخت.

اظهار نظر وى در مورد ساير فرق و مذاهب اسلامى عميق و دقيق است و از داورى سطحى به دور؛ چون امرى سوالانگيز را مى‌بيند از دانشمندان آن مذهب مى‌پرسد و بعد آن را نقد مى‌كند و گاهى با آنان به مباحثه مى‌پردازد. در خلال سفرنامه گاه به اشعار ديگران، اغلب با ذكر نام شاعر استناد مى‌كند. اشعارى كه از خود او در سفرنامه موجود است، چشمگير، زيبا و دلنشين نيست، بلكه گاهى متكلف و اغلب خشك و عارى از ذوق است و مى رساند كه در شاعرى قريحه و استعداد شايانى ندارد.

در بازگشت به هنگام توقف در استانبول، نارسايى‌هايى را كه در مكه و مدينه بود ، همچنين عدم امنيت راه‌ها را به اطلاع سلطان عثمانى مى‌رساند و اصلاح آنها را از وى درخواست مى‌كند. با ديدن زندگى مردم استانبول، آثار غربزدگى را در آنجا مشاهده مى‌كند و با اظهار تاسف مى‌نويسد كه به زودى عادات و آداب شوم اروپايى و فساد اهل فرنگ به كشور عثمانى و كمى ديرتر به اهالى ايران سرايت خواهد كرد و زنها دست در دست اجنبى با روى گشاده در بازار حركت خواهند كرد و از اسلام جز اسمى باقى نخواهد ماند.

وضعيت

نسخه حاضر در برنامه با تصحيح و تحشيه آقاى غلامرضا طباطبايى منتشر شده كه حاوى پاورقى‌ها، حواشى و توضيحات، معنى بعضى لغات به قلم مصحح مى‌باشد. اين كتاب همچنين داراى فهرست منابع و مآخذ، نام‌ها، جاى‌ها و كتاب‌ها است.

منابع

1- احمديان، احمد، دائره المعارف تشيع، ج 12، ص 302.

2- مقدمه مصحح كتاب آقاى غلامرضا طباطبايى.

3- شهرى برآبادى، محمد، سيرى كوتاه در سفرنامه هاى حج، مشكات، زمستان 1368 ش.، شماره 25.