رساله عملیه متاجر

‏ رساله عملیه متاجر
پدیدآوران	وحید بهبهانی، محمدباقر (نويسنده) میرزای شیرازی، محمدحسن بن محمود (محشی) فضل‌الله نوری (محشی)
عنوان‌های دیگر	�آداب التجاره
ناشر	کارخانه کربلائي محمدحسين
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1310ق
موضوع	خريد و فروش (فقه)، فقه جعفری - رساله عمليه، معاملات (فقه)
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‏BP‎‏ ‎‏190‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏9‎‏ر‎‏5*

رساله عملیه متاجر، اثر آیت‌الله محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، رساله عملیه ایشان در باب معاملات و خرید و فروش می‌باشد که با حواشی شیخ محمدحسن بن محمود میرزای شیرازی و شیخ فضل‌الله نوری، به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در بیست‌ودو فصل، عرضه شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، به بیان حکمت امر خداوند به تجارت پرداخته شده است.

در فصل نخست، به معرفی کسب‌های حلال و حرام، تحت دو عنوان زیر پرداخته شده و احکام هریک، بیان شده است:

1. کسب‌های خوب، که عبارتند از: تجارت، احیای زمین و درخت کاشتن، زراعت نمودن و دامداری و... .
2. کسب‌های بد، که همان مکاسب محرمه یا کسب‌های حرام بوده و عبارتند از: گرو‌بندی و قماربازی؛ ربا در قرض و معامله؛ احتکار؛ رشوه؛ کار برای ظالم؛ نقاشی و مجسمه‌سازی؛ غش در معامله؛ سحر نمودن؛ غنا؛ غیبت و هجو مؤمن؛ اجرت گرفتن بر واجبات؛ حفظ کتب ضلال؛ خرید و فروش خمر و سگ و نجاسات؛ ساختن و خرید و فروش بت و آلات لهو و قمار و ظروف طلا؛ معامله چیزهایی که کمک بر حرامی باشد؛ اجاره دادن مسکن و کشتی و چهارپا برای امری حرام؛ فروختن انگور و مثل آن به کسی که می‌دانند خمر درست می‌کند؛ معامله حشرات و....

دومین فصل، در بیان اموری است که در معامله نهی شده است. این نهی، یا بر سبیل حرمت است مانند: قسم دروغ؛ کتمان عیب؛ غش در معامله و یا بر سبیل کراهت مانند: مدح مبیع توسط بایع و ثمن توسط مشتری؛ قسم راست و....

سومین فصل، به مسائل مربوط به عقد بیع از جمله شرط بودن صیغه؛ شروط متعاقدین از جمله عاقل، رشید و بالغ بودن؛ رضایت و قصد در مبایعه؛ معین و معلوم بودن مبیع و ثمن معامله؛ موجود بودن مبیع در حین معامله و مسلمان بودن خریدار قرآن، اختصاص یافته است.

در چهارمین فصل، احکام خرید و فروش حیوانات، ذکر گردیده است. از جمله این احکام، عبارت است از جواز فروش حیوان مملوک، حال یا همه آن را و یا بعض آن را، البته به‌صورت مشاع.

بیع سلف، از جمله معاملات شرعی بوده که در پنجمین فصل، ابتدا به تعریف آن پرداخته شده و سپس شرایط آن، اعم از وجود صیغه، ذکر جنس، واضح بودن معامله از لحاظ جنس و وصف کالا، قبض قیمت پیش از جدا شدن از هم، تعیین کیل و وزن در صورت مکیل و موزون بودن، تعیین مدت، عام‌الوجود بودن در زمان موعود و معین بودن موضع تسلیم، تشریح شده است.

در ششمین فصل، به نقد یا نسیه بودن بیع پرداخته شده و در هفتمین فصل، احکام بیع صرف بیان شده است. فروختن طلا به طلا یا نقره و یا فروختن نقره به طلا یا نقره را صرافی و بیع صرف می‌گویند که احکام و شرایط خاصی دارد، از جمله آنکه باید قبض عوضین، یعنی ثمن و مثمن، هر دو در مجلس بیع، پیش از آنکه بایع و مشتری از هم جدا شوند، صورت بگیرد.

در هشتمین فصل، به بحث از بیع مرابحه، مواضعه و تولیه پرداخته شده است. اگر مبیع به شرط همان قیمتی که خریده شده، فروخته شود، بیع تولیه است و اگر به شرط نقص و کمتر کردن قیمت خریده شود، بیع وضیعه نام دارد و اگر به شرط زیادتر از قیمتی که بایع آن را خریده، فروخته شود، به آن بیع مرابحه می‌گویند.

انواع خیارها (اختیار فسخ معامله) که در معاملات وجود دارد و نیز احکام آنها، در فصل نهم و دهم، معرفی شده است. این خیارها عبارتند از: خیار مجلس، حیوان، شرط، غبن، تأخیر، رؤیت، عیب، فوت شرط ضمن عقد، تدلیس، شرکت، تبعض صفقه، تعذر تسلیم و تفلیس.

بیع و معامله ربایی، احکام قبض، شراکت و احکام آن، مضاربه، مصالحه، هبه، رهن، ضامن شدن، حواله، اجاره و احکام آن و بیان مسائل متفرقه، عنوان سایر فصول کتاب می‌باشد.

از جمله ویژگی‌های اثر حاضر که آن را از سایر رسائل عملیه مجزا می‌کند، آن است که در اثنای مطالب و مباحث فقهی، به ذکر مباحث اخلاقی نیز پرداخته شده است.

از دیگر ویژگی‌های کتاب، توضیحات و حواشی میرزای شیرازی و شیخ فضل‌الله نوری است که به‌صورت پاورقی، در پایین صفحات آمده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در ابتدای کتاب آمده و پاورقی‌ها به حواشی و توضیحات میرزای شیرازی و شیخ فضل‌الله نوری پیرامون برخی از مسائل مطرح‌شده در متن اختصاص یافته است. تعلق هریک از این حواشی به نویسنده آن، به‌صورت نوشته شدن نام نویسنده در انتهای جمله، مشخص شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

أحكام المتاجر المحرمة