خزانة التواريخ النجدية: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '<references />' به '<references/>') |
|||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
نسخهٔ ۲ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۱۶
| خزانة التواريخ النجدية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آل بسام، عبدالله (نويسنده) |
| ناشر | بی نا |
| مکان نشر | بی جا |
| سال نشر | 1999م , 1419ق |
| موضوع | نجد - عربستان سعودي - تاريخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 10 |
| کد کنگره | /ن34 آ8 247 DS |
خزانة التواريخ النجدية، مجموعه تواریخ نجد به کوشش عبدالله بن عبدالرحمن بن صالح آل بسام است. در این اثر همه تواریخ طبعی و خطی نجدیه گردآوری و با ذکر یک مقدمه در ده جلد ارائه شده است.
ساختار
- جلد اول: مقدمه خزانة التواريخ و تاريخ ابن لعبون: حمد بن محمد بن لعبون (متوفی بعد 1257ق).
- جلد دوم: تاريخ ابن عيسی: ابراهیم بن صالح بن عیسی (متوفی 1343ق).
- جلد سوم: تاريخ ابن منقور، تاريخ ابن ربيعة، من مشاهير نساء القصيم، تاريخ فاخري و تاريخ ابن ضويان.
- جلد چهارم: وثائق تراثية تتعلق بتاريخ آل سعود؛ غزوات الملك عبدالعزيز تألیف عبدالله بن غاتم؛ مختصر تاريخ آل ماضي؛ خروج آل اباخيل من سجن ابن رشيد؛ نبذة عن آل الرشيد حكام حائل سابقاً؛ تاريخ عبدالوهاب بن تركي؛ تاريخ ابن دعيج: احمد بن علی بن احمد بن دعیج (1268ق).
- جلد پنجم: تاريخ عبدالله محمد بسام؛ بنذة تاريخية عن مدينة عنيزية لعبدالرحمن البسام؛ تاريخ عبدالرحمن صالح بسام؛ تاريخ قصيم سليمان بسام.
- جلد ششم: مختصر عنوان المجد في تاريخ نجد؛ عنوان السعد و المجد في اخبار الحجاز و نجد؛ مطالع السعود باخبار الوالي داود؛ خلاصة الكلام في بیان امراء بلد الله الحرام.
- جلد هفتم: مطالع السعود في تاريخ نجد و آل سعود: مقبل بن عبدالعزیز بن مقبل الذكیر (متوفی 1363ق)؛ العقود الدرية في تاريخ البلاد النجدية: مقبل بن عبدالعزیز الذکیر النجدی.
- جلد هشتم: تاريخ صالح بن عثمان القاضي: صالح بن عثمان بن حمد قاضی (متوفی 1351ق)؛ تاريخ القصيم السياسي: ابراهیم بن محمد القاضی (متوفی 1346ق)؛ العنيزية قصيدة تضم مختصر تاريخ (عنیزة) منذ تأسيسها حتی وقتنا الحاضر: عبدالعزیز بن محمد القاضیس.
- جلد نهم: مجموع في التاريخ النجدي: ابراهیم بن صالح بن عیسی و عبدالله بن محمد بسام.
- جلد دهم: افادة الانام بتاريخ بلد الله الحرام: عبدالله بن محمد غازی.
گزارش محتوا
از روزگاران قدیم جغرافی‌دانان اسلامی، جزیرة‌العرب را به پنج بخش تقسیم کرده‌اند که بخش‌های کناره و ساحلی با نام‌های حجاز، یمن، تهامه، عروض و بخش میانی جزیرة‌العرب که بزرگ‌ترین قسمت آن است، با نام «نجد» شناخته می‌شده است[۱].
جزیرة‌العرب و به‌ویژه منطقه نجد از زمانی که فتوحات اسلامی برپا شد و پایتخت‌های اسلامی در غیر آنجا قرار گرفت، تحصیل‌کردگان از اهل آن از علما و خطبا و شعرا و روات و قراء و... به سمت خلفا در آن پایتخت‌های اسلامی از شام و عراق و مصر مهاجرت کردند و سرزمین‌های نجد رها شد. پس جهل و تاریکی بر آن خیمه زد و از جانب خلافت اسلامی رها گردید و ذکری از آن باقی نماند. و بعد از انتهای فتوحات زمان خلفای اربعه حوادث و اخباری که در آن جریان یافت تدوین نگردید. پس‌ازآن از قرن نهم هجری بعضی آثار و نوشته‌های ساده با بخش‌های مختصری را می‌بینیم که به فتنه‌های بین سرزمین‌ها و قبیله‌ها یا به وفات دانشمند مشهور یا غیر آن اشاره کرده یا خبر قحطی یا حاصلخیزی و مانند آن را ذکر کرده است. با این وجود، این نوشته‌ها اخبار کوتاهی هستند که علل و اسباب آن حوادث را ذکر نکرده‌اند. اولین کسی که از آثارش مطلعیم، احمد بن محمد بن بسام (متوفی 1040ق) و پس‌ازآن احمد منقور، محمد بن ربیعه، ابن عباد، ابن یوسف و حمد بن لعبون است. پس‌ازآن دو مورخ آمدند که آثاری گسترده‌تری نوشتند: عثمان بن بشر با کتاب عنوان المجد و ابراهیم بن عیس با کتابش عقد الدرر. پس‌ازآن عبدالله بن محمد بسام با کتابش «نزهة المشتاق» آمد. و مقبل بن عبدالعزیز ذکیر کتاب «مطالع السعود» را نوشت. و کتاب «خزانة التواريخ النجدية» همه تواریخ مطبوع و خطی نجدیه را گردآورد[۲].
ازآنجاکه گزارش دادن از همه آثار ذکر شده در خزانة التواريخ النجدية مجالی دیگر می‌طلبد، به نیم‌نگاهی به برخی از آثار بسنده می‌کنیم:
«مختصر عنوان المجد في تاریخ نجد» از جمله آثار ارائه شده در جلد ششم کتاب است. یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخی وهابیت، «عنوان المجد في تاریخ نجد» نوشته عثمان بن عبدالله بن بشر معروف به ابن‌بشر است. ابن‌بشر از شخصیت‌های معاصر محمد بن عبدالوهاب بود؛ به همین جهت، این کتاب نزد وهابیت و تاریخ‌پژوهان اهمیت ویژه‌ای دارد. در این کتاب، ابن‌بشر به‌صورت مفصل به حوادث سال‌های 1153 تا 1267ق پرداخته است؛ یعنی دقیقاً حوادث تاریخی دوران اول وهابیت[۳].
ابن‌بشر کتابش را بر اساس حوادث سال تنظیم کرده؛ به این صورت که عنوان را حوادث سال قرار داده و سپس ذیل آن به حوادث رخ‌داده در آن سال پرداخته است. ازآنجاکه گزارش چنین کتاب قطوری بر اساس حوادث هر سال، طولانی خواهد شد، گزارشِ این کتاب بر اساس مهم‌ترین حوادث تاریخی، و بر اساس منطقه و شهر تنظیم یافته تا محققان راحت‌تر با محتوای این کتاب آشنا شوند[۴].
از جمله جنایات وهابیت حمله به کربلا در سال‌های 1216 و 1223ق است: در سال 1216ق سعود بن عبدالعزیز با سپاهی از نجد و اطراف آن و جنوب و حجاز و تهامه و غیره به کربلا حمله کرد. وهابیان دیوار شهر کربلا را خراب کردند و به‌زور وارد شهر شدند و هر‌کس را که در بازار و خانه‌هایشان یافتند، کشتند. حرم امام حسین(ع) را خراب کردند و هر آنچه در داخل ضریح حضرت بود، به غنیمت گرفتند. آنان ضریحی را که بر روی قبّه و از جنسِ زمرد و یاقوت و جواهر بود، اخذ کردند و هر آنچه از اموال، سلاح، لباس، فرش، طلا، نقره، کتاب‌های گران‌قیمت و غیره را در شهر دیدند، تصرف کردند. این غنائم به‌قدری بود که قابل‌شمارش نبود. وهابیان بیش از دو هزار نفر را کشتند و ظهرهنگام با همه غنائم از شهر خارج شدند. وهابیان در سال 1223ق نیز بار دیگر به کربلا حمله کردند؛ اما اهل کربلا از شهر خود محافظت کردند و نگذاشتند وهابیان وارد شهر شوند. مردم شهر کربلا لشگری بزرگ آماده کرده بودند تا در مقابل وهابیت از شهر دفاع کنند. نبردی بین نیروهای وهابی و مردم شهر کربلا رخ داد؛ ولی سعود بن عبدالعزیز که مشاهده کرد نمی‌تواند وارد شهر شود، سپاهیان خود را از آنجا برد و منطقه‌ای در همان نزدیکی را تصرف کرد که مردم آنجا از ترس، به کوه‌ها فرار کردند[۵].
بسیاری از مطالب تواریخ مذکور برگرفته از دیگر تواریخ پیش از خود است؛ مثلاً شیخ ابن عیسی تاريخ ابن بشیر را منقول از تاریخ حمد بن لعبون دانسته است بلکه ادعا کرده «هو بعینه» یعنی همان مطالب بدون تغییر است[۶].
وضعیت کتاب
کتاب فاقد فهرست مطالب است که محقق را در دسترسی به مطالب دچار مشکل می‌کند.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- محیطی، مجتبی، «سلسله گزارش‌هایی از آثار اهل‌سنت در نقد افکار وهابیت (25)؛ گزارشی از کتاب عنوان المجد في تاریخ نجد»، پایگاه مجلات تخصصی نور: سراج منیر، تابستان 1397، شماره 30، ص 163 تا 178.
- موحدی‌پور، محمدعلی، «توحید و شرک در نجد قبل از ظهور محمد بن عبدالوهاب»، پایگاه مجلات تخصصی نور: سراج منیر، پاییز 1390، شماره 3، صفحه 147 تا 186.