مسند السراج

‏مسند السرّاج
پدیدآوران	سراج ثقفی، محمد بن اسحاق (نويسنده) اثری، ارشادالحق (محقق)
ناشر	ادارة‌ العلوم‌ الأثرية‌
مکان نشر	پاکستان - فیصل‌آباد
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/س4م5 120 BP

مسند السراج، اثر محمد بن اسحاق بن ابراهیم سراج ثقفی نیشابوری (متوفی 313ق)، کتابی است روایی که با تحقیق ارشادالحق اثری به چاپ رسیده است.

نام‌های دیگر کتاب

از این اثر، با نام «المسند الكبير» نیز یاد شده است.

صحت انتساب

بزرگانی همچون ذهبی در کتاب «السيرة النبوية» و «التذكرة الحفاظ و ميزان الإعتدال» و سمعانی در «الأنساب»، این کتاب را از آثار محمد بن اسحاق سراج ثقفی برشمرده‌اند.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز گردیده و 1756 روایت موجود در آن، به شیوه موضوعی و به ترتیب کتاب‌های فقهی، در ابواب مختلف فقه، شامل باب طهارت (وضو و تیمم) و صلات، عرضه شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا شرح‌حال مختصری از مؤلف ارائه گردیده و سپس، به بیان ویژگی‌های کتاب و توصیف نسخ خطی آن و نیز، شرح‌حال مختصر سلسله راویان آن، پرداخته شده است. در پایان نیز به اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی کتاب، اشاره شده است.

سراج را مؤلفی مبتکر و نکته‌سنج و محدثی ثقه دانسته‌اند. وی از اسحاق بن راهویه و شماری از استادان بخاری و مسلم در خراسان، بغداد، کوفه، بصره و حجاز استماع حدیث کرد و محدثانی کهنسال چون بخاری و مسلم، از او حدیث روایت کرده‌اند و ازاین‌رو، اثر حاضر حائز اهمیت و توجه است.

پیرامون ارزش و اهمیت اثر حاضر، می‌توان به این نکته اشاره نمود که حاکم نیشابوری، در تألیف «مستدرک الصحیحین»، به مسند وی، به عنوان یکی از منابع، نظر داشته است. از مجموعه حدیثی وی که مسند نام گرفته، بخش‌ها یا گزیده‌هایی در کتابخانه ظاهریه نگهداری می‌شود.

همان‌طور که کاتب چلبی خاطرنشان ساخته، از توصیف این کتاب در فهرست دست‌نوشته‌های ظاهریه، روشن می‌شود که این مجموعه، بر اساس موضوع فراهم آمده نه به شیوه مسندها؛ بنابراین می‌توان گفت که این کتاب را نیز همچون «سنن دارمی»، به غلط مسند نام نهاده‌اند؛ زیرا مسند در اصطلاح محدثین، اثری است که احادیث در آن، به ترتیب حروف هجایی در اسامی صحابه (اعم از حسن و ضعیف) یا بر اساس قبایل و اوطان یا سابقه در اسلام یا شرافت نسبی و... تدوین شده باشد. در برخی از آنها نیز، کتاب دربردارنده احادیث یک صحابی و یا تعدادی از ایشان می‌باشد، مانند «مسند الأربعه» یا «مسند العشرة» و یا مسند صحابه‌ای که در مصر و یا شام و یا سایر نقاط، ساکن شده‌اند، درحالی‌که اثر حاضر، هیچ‌یک از این خصوصیات را نداشته و بر اساس ابواب فقهی، تنظیم شده است و مؤلف تنها به این دلیل کتاب خود را مسند نام نهاده که روایات آن، دارای اسناد می‌باشد، همچنان که امام بخاری نیز کتاب خود را مسند نام‌گذاری کرده است.

وی در این کتاب، احادیث و روایات را به‌منظور تسهیل در دستیابی به آنها، بر اساس ترتیب ابواب فقهی، تنظیم نموده است.

وضعیت کتاب

اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی کتاب، عبارتند از:

1. تحقیق و تصحیح متن کتاب و مقابله با تنها نسخه خطی آن و مقایسه احادیث آن با کتب معتبر؛
2. شماره‌گذاری روایات به‌منظور سهولت دستیابی به آنها؛
3. تخریج احادیث به شیوه خاص به‌منظور رعایت ایجاز، بدین‌صورت که اگر اسناد، به یکی از تابعین یا تابعین تابعین در صحیحین (صحیح بخاری و صحیح مسلم) یا یکی از آنها، ختم می‌شد، به همان اکتفا شده است؛ زیرا مقصود وی تأیید صحت حدیث بوده که این امر به تخریج روایت در یکی از صحیحین، برای وی حاصل گردیده است و در غیر این صورت، به کتب سنن و مسانید مراجعه نموده است؛
4. بررسی روایات و تبیین صحت و ضعف آنها و اشاره به سبب و دلیل آن. در مواردی هم که در اسناد، روای ضعیفی وجود داشته، فقط به تبیین ضعف و تخریج آن، اکتفا شده و روایات، از لحاظ لغت و فقه، مورد بررسی قرار نگرفته است.

فهرست مطالب، به همراه فهرست منابع و مصادر مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، به بررسی اسناد روایات، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. طباطبایی، سید کاظم، «مسندنویسی در تاریخ حدیث»، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1377.