التوحيد، بحوث في مراتبه و معطياته

‏التوحيد، بحوث في مراتبه و معطياته
پدیدآوران	حیدری، سید کمال (نويسنده) توفیق، خالد (محرر)
ناشر	دار فراقد
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1427ق
چاپ	پنجم
شابک	‎964-96354-4-0
موضوع	توحید، خدا، اثبات، خداشناسی،
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ح‎‏9‎‏ت‎‏9 217 BP

التوحيد، بحوث في مراتبه و معطياته، تقریرات دروس سید کمال حیدری (متولد 1335ش)، پیرامون توحید و مسائل مربوط به آن است که توسط جوادعلی کسار، نگاشته شده است.

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، در چندین مبحث، تنظیم شده است.

نویسنده در ابتدای هر مبحث، چارچوبی کلی از مطالب را ارائه داده و در انتها، خلاصه‌ای از مطالب را ذکر کرده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ضمن اشاره به اهمیت کسب معرفت و مقدمه بودن آن در رسیدن به کمال و یقین و عبادت خداوند و ذکر روایاتی از معصومین(ع) در بیان جایگاه ویژه معرفت توحیدی، به توضیح و تشریح دیدگاه اهل‌بیت(ع) پیرامون موضوع توحید پرداخته شده و هدف کتاب، تبیین دیدگاه اهل‌بیت(ع)، نسبت به مسأله توحید، دانسته شده و سپس، توضیحاتی پیرامون کتاب، ارائه گردیده است.

جلد اول، در دو قسم، به توحید ذاتی و صفاتی اختصاص یافته است. در قسم اول، به‌عنوان مباحث مقدماتی، در ضمن سه بحث، به بررسی اقسام توحید ذاتی و آثار مراتب بر آن، پرداخته شده است:

مبحث نخست خود از دو بخش اصلی تشکیل شده است. در بخش اول، ابتدا به بحث از فطرت توحیدی انسان پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به ارتباط کمال انسانی با معرفت توحیدی، به بیان فضیلت معرفت توحیدی پرداخته شده و پس‌ازآن، دلایل نقلی برای مراتب سه‌گانه توحید (ذاتی، صفاتی و افعالی)، موردبحث و بررسی قرار گرفته و در پایان، ضمن توضیح اساس معرفت توحیدی و معنای وحدت، وحدت عددی و وحدت حقه حقیقی و دیدگاه قرآن به توحید ذاتی، ارتباط میان مراتب سه‌گانه توحید توضیح داده شده و سپس، به تحلیل حدیث «واقعه الجمل» پرداخته شده است.

در مبحث دوم، با استفاده از استدلالات قرآنی و روایی، به تشریح و توضیح توحید واحدی پرداخته شده است. نامتناهی بودن خداوند؛ اثبات ازلیت و ابدیت آن؛ مبدأ اول و آخر و ظاهر و باطن بودن و نفی تثلیث، نتایج این مبحث می‌باشد.

در مبحث سوم، بحث پیرامون توحید احدی می‌باشد. نویسنده توحید احدی را به نفی ترکیب از حق و اثبات بساطت آن معنا نموده و سپس به مباحث زیر، پرداخته است: دلیل عقلی بر توحید احدی؛ دلیل نقلی (بعد قرآنی و روایی) و آثار و نتایج بحث که عبارتند از: اثبات توحید صفاتی و افعالی، اثبات عدم محدودیت و نامتناهی بودن خداوند و محال بودن معرفت و شناخت کنه خداوند.

قسم دوم، در شش مبحث زیر، به مباحث مربوط به توحید صفاتی، پرداخته شده است:

در مبحث نخست، نظریات مطرح شده در جهان اسلام، پیرامون صفات خداوند، موردبحث قرار گرفته است. مهم‌ترین موضوعات این بحث، عبارتند از: فرق میان صفت و اسم؛ صفات ثبوتیه و سلبیه؛ تعداد صفات؛ صفات ذاتیه و فعلیه؛ صفات ذاتیه و خبریه؛ معتزله و نظریه نیابت ذات؛ کرامیه و حدوث صفات؛ اشاعره و نظریه مغایرت؛ امامیه و نظریه عینیت صفات با ذات و حقیقت ذات و تعدد مفاهیم.

مبحث دوم، بحثی روش‌شناسانه پیرامون رویکردهای مطرح شده در معرفت و شناخت صفات خداوند بوده و در این زمینه، به بررسی سه رویکرد موجود در این زمینه، پرداخته شده است که عبارتند از: مشبهه، معطله و امکان معرفت.

مبحث سوم تا ششم، به بحث پیرامون صفات خداوند اختصاص یافته است که به ترتیب عبارتند از حیات؛ علم؛ قدرت سمع و بصر. از جمله موضوعات مطرح شده در این مباحث، عبارتند از: علم خداوند به ذات خود؛ علم خداوند به اشیاء قبل از ایجاد آنها؛ علم خداوند به اشیاء هنگام ایجاد آنها؛ بداء در قرآن و سنت؛ کیفیت تحقق سمع و بصر و....

در خاتمه این جلد، ارتباط توحید با زندگی عمومی انسان، مورد بررسی قرار گرفته و به موضوعات زیر، پرداخته شده است: نقش و حدود معرفت؛ توحید و اهل‌بیت(ع)؛ توحید و سلطه تشریعی پیامبر(ص)؛ توحید و نفی شرک؛ توحید و تنظیم اصول؛ توحید و مدلولات اجتماعی و... .

نویسنده در ابتدای جلد دوم در ضمن تمهید می‌گوید: برای توحید سه بستر جهت بحث وجود دارد: توحید در ذات، توحید در صفات و توحید در افعال. از همین جهت است که برای توحید سه مراتب متصور می‌شود. توحید ذاتی، توحید صفاتی و توحید افعالی. مباحث توحید ذاتی و صفاتی در جلد اول به پایان رسید و در جلد دوم با بحث از توحید افعالی آغاز می‌شود.

در این جلد، ابتدا در مقدمه‌ای کوتاه، چهارچوب کلی بحث تبیین و سپس در نه مبحث به شرح زیر، مطالب پی گرفته شده است:

مبحث اول، درباره توحید در خالقیت بوده و پس از مقدمات عمومی پیرامون تعریف و تبیین معانی لغوی و اصطلاحی این واژه، دربردارنده رویکردهای فکری و نظری مسلمانان درباره امور طبیعی و اختیاری مطرح شده در این زمینه است و اختیار یا مجبور بودن انسان در افعال خویش را توضیح داده است. این رویکردها عبارتند از نظریه جبر، اختیار و امربین‌الامرین.

در مبحث دوم، به موضوع قضا و قدر و اشکلات مطرح شده پیرامون نظریه تعطیل شدن فعل انسان و عدم اختیار در انجام کارها، موردبحث و بررسی قرار گرفته است. از جمله موضوعات مهم مطرح شده در این مبحث، بررسی عقاید و نظریات متفکران معاصر مسلمان (اعم از شیعی و سنی) پیرامون موضوع قضا و قدر می‌باشد. در این زمینه، نظریه متفکرانی همچون عبده، کواکبی، ابن بادیس، کاشف الغطا، صدر، مغنیه و مطهری موردبحث و بررسی قرار گرفته است.

بحث سوم، به موضوع نظام احسن و مشکل وجود شرور در آن، اختصاص یافته است. نویسنده در این مبحث ابتدا استدلالات عقلی و نقلی بر وجود نظام احسن اقامه نموده و سپس، مسأله شرور و نظرات مطرح شده پیرامون آن را بررسی نموده است.

در سایر مباحث کتاب، به ترتیب به موضوعات زیر پرداخته شده است: توحید ربوبی؛ عرش و کرسی؛ اسماءالحسنی؛ مظهر اسم اعظم بودن پیامبر(ص) و ائمه(ع)؛ صفات سلبیه و رؤیت.

وضعیت کتاب

فهارس هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است که عبارتند از: فهرست آیات؛ احادیث؛ ابیات؛ اصطلاحات؛ اعلام؛ مصادر و موضوعات.

در پاورقی‌ها که مفصل و با دقت نوشته شده، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.