ابن جارود، عبدالله بن علی

عبدالله بن علی بن جارود (230-307ق)، مکنی به ابومحمد نیشابوری، از ائمه و حفاظ و فقهای اهل سنت.

اسم، کنیه، نسب

نام او عبدالله و کنیه‌اش ابومحمد است. ابن جارود منسوب به آل جارود نیشابور است که جد قدیمشان از اصحاب ابوحنیفه است. آنان منطقه‌ای مخصوص به خود دارند و ابن جارود قطعا از ایشان است. مؤید این مطلب آن است که «حاکم»، یحیی بن منصور قاضی (شاگرد ابن جارود و فرزند خواهر وی) را به جارودیه نسبت داده و برخی از اخبار آن خاندان را از او نقل کرده است.

زمان و مکان ولادت، وفات

ذهبی تاریخ ولادت او را در حدود 230ق، می‌شمارد و اشاره‌ای به مکان ولادتش نمی‌کند. حاکم نیشابوری هم به قرینه این مطلب که ابن جارود از علی بن حجر و ابن منیع روایت کرده و آنان در سال 244 از دنیا رفته‌اند، زمان تقریبی ولادت او را حدود 230 یا پس از آن می‌شمارد.

ذهبی و ابن عبدالهادی و صفدی وفات او را در سال 307ق، در مکه مکرمه، ذکر کرده‌اند.

تحصیلات و مسافرت‌های علمی

نیشابور که ابن جارود به آنجا منسوب است، در نیمه دوم قرن سوم هجری و پس از آن تا زمان سقوطش در قرن ششم هجری، از مهم‌ترین مراکز روایت حدیث نبوی بشمار می‌رفت. محدوده زمانی سماع حدیث توسط ابن جارود، سال 238 بوده است؛ چون از قدیمی‌ترین (از حیث وفات) اساتید نیشابوری وی ابن راهویه است که در سال 238ق، وفات کرده است؛ البته به نظر می‌رسد که ابن جارود در آن زمان تحمل سماع نکرده؛ چون ‌سنش کم بوده؛ لذا از او روایت نکرده است. آغاز سماع و تحمل حدیث توسط ابن جارود در سال 241 بوده است؛ زیرا ازجمله شیوخ وی حسن بن بشر بن قاسم، متوفی 244 بوده است و ابن جارود در «منتقی»، دو حدیث از وی روایت کرده و تصریح به سماع از او نموده است. شاید بتوان این مطلب را مرجحی برای این گفته حاکم درباره او بشمار آورد: «او علی بن حجر و احمد بن منیع را درک کرده است»؛ چه، آن دو در همان سال فوت شده‌اند....

او در طلب حدیث از مشرق اسلامی تا حجاز و مصر را پیمود و اساتید فراوانی را به خود دید.

اساتید

الف)- در نیشابور:

1. اسحاق بن ابراهیم بن مخلد بن ابراهیم بن مطر حنظلی، معروف به ابن راهویه مروزی؛
2. ابویعقوب تمیمی مروزی، اسحاق بن منصور بن بهرام کوسج؛
3. ابوعبدالرحمن عبدالله بن هاشم بن حیان؛
4. ابومحمد نیشابوری، عبدالرحمن بن بشر بن حکم بن حبیب بن مهران عبدی؛
5. ابوجعفر سرخسی نیشابوری، احمد بن سعید بن صخر دارمی؛
6. ابوالحسن نیشابوری، احمد بن یوسف بن خالد بن سالم بن زاویه ازدی مهلبی، معروف به حمدان سلمی؛
7. ابوعبدالله شعرانی نیشابوری صواف، محمد بن حسن بن طرخان؛
8. ابوبکر محمد بن اسحاق بن خزیمة بن مغیرة بن صالح بن بکر.

ب)- از اهل مرو:

1. ابوالحسن مروزی، علی بن خشرم بن عبدالرحمن؛
2. ابواحمد، محمود بن آدم.

ج)- از اهل ری:

1. ابوزرعه رازی، عبیدالله بن عبدالکریم بن یزید بن فروخ؛
2. ابوعبدالله محمد بن مسلم بن عثمان بن عبدالله رازی، معروف به ابن واره؛
3. ابوحاتم رازی، محمد بن ادریس بن منذر بن داود بن مهران حنظلی.

د)- از اهل بغداد:

1. ابوبکر محمد بن سهل بن عسکر تمیمی؛
2. ابوهاشم زیاد بن ایوب بن زیاد طوسی بغدادی، ملقب به دَلُّویه؛
3. ابویوسف دورقی، یعقوب بن ابراهیم بن کثیر بن زید بن افلح عبدی قیسی؛
4. ابویعقوب، یوسف بن موسی بن راشد بن بلال قطان کوفی؛
5. ابویحیی بزاز بغدادی، محمد بن عبدالرحیم بن ابوزهیر قرشی عدوی؛
6. ابویحیی محمد بن سعید بن غالب بغدادی عطار ضریر؛
7. ابوالفضل بغدادی، عباس بن محمد بن حاتم بن واقد دوری.

ه)- از اهل کوفه:

1. ابوبکر بغدادی مقری، محمد بن خلف حدادی؛
2. ابوسعید اشج کوفی مفسر، عبدالله بن سعید بن حصین کندی؛
3. ابوجعفر کوفی سراج، محمد بن اسماعیل بن سمره احمسی.

و)- از واسط و شام:

1. ابوعبدالله واسطی، محمد بن وزیر بن قیس؛
2. ابوجعفر، محمد بن عوف بن سفیان طائی.

ز)- از اهل مصر:

1. بحر بن نصر بن سابق؛
2. محمد بن عبدالله بن عبدالحکم بن اعین بن لیث مصری؛
3. ربیع بن سلیمان بن عبدالجبار بن کامل؛
4. علی بن عبدالرحمن بن محمد بن مغیره قرشی.

ح)- از اهل حجازی:

1. ابویحیی بن ابوعبدالرحمن مقری مکی، محمد بن عبدالله بن یزید قرشی عدوی؛
2. ابوجعفر بغدادی مکی، محمد بن اسماعیل بن سالم صائغ کبیر؛
3. ابوبکر محمد بن اسماعیل مقری بغدادی، ساکن مکه.

شاگردان

1. ابوالقاسم زبیدی اشبیلی فقیه مالکی، حسن بن عبدالله بن مذحج بن محمد بن عبدالله بن بشر؛
2. ابومحمد عوفی سرقسطی، قاسم بن ثابت بن حزم بن عبدالرحمن بن مطرف بن سلیمان بن یحیی؛
3. ابوالقاسم سرقسطی، ثابت بن حزم بن عبدالرحمن بن مطرف بن سلیمان بن یحیی عوفی؛
4. محمد بن قاسم بن محمد بن قاسم بن محمد بن سیار اموی؛
5. ابوحامد بن شرقی، احمد بن محمد بن حسن؛
6. ابوعلی قرطبی، حسن بن سلمة بن معلّی بن سلمون؛
7. ابومحمد قرطبی معلم، عبدالله بن محمد بن طفیل؛
8. ابومحمد سجستانی معدل، دعلج بن احمد بن دعلج بن عبدالرحمن؛
9. ابوالقاسم طبرانی، سلیمان بن احمد بن ایوب بن مطر لخمی؛
10. ابوالحسین عجیفی، محمد بن جبریل بن لیث؛
11. احمد بن بقیّ بن مخلد اندلسی؛
12. عبدالله بن عدی بن عبدالله جرجانی حافظ، معروف به ابن قطان؛
13. ابومحمد قلزمی، حسن بن یحیی؛
14. ابوالحسن خزاعی مکی، محمد بن نافع؛
15. ابومحمد قاضی نیشابوری جارودی، یحیی بن منصور بن یحیی بن عبدالملک، خواهرزاده ابن جارود؛
16. ابوبکر زیات، احمد بن عبدالمؤمن؛

و....

آثار

1. المنتقی؛
2. الأسماء و الكنی؛
3. الضعفاء و المتروكين؛
4. الجرح و التعديل یا التجريح و التعديل لأصحاب الحديث؛
5. كتاب أبي‌حنيفة؛
6. فضائل مالك؛
7. الآحاد؛
8. الصفات؛
9. مشيخة ابن الجارود؛
10. السير؛

و....

منابع مقاله

مركز البحوث و تقنية المعلومات دارالتأصيل، مقدمه کتاب «المنتقى من السنن المسندة عن رسول‌الله(ص)»، اثر عبدالله بن علی بن جارود، قاهره، چاپ اول 1435ق/ 2014م.