كشف المشكل في النحو: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده')
    جز (جایگزینی متن - '<references />' به '<references/>')
    خط ۷۵: خط ۷۵:
    در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.
    در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.
    ==پانويس ==
    ==پانويس ==
    <references />
    <references/>





    نسخهٔ ‏۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۵۹

    کشف المشکل في النحو
    كشف المشكل في النحو
    پدیدآورانمطر، هادی عطیه (محقق) حیدره یمنی، علی بن سلیمان (نویسنده)
    ناشرمطبعة الإرشاد
    مکان نشربغداد - عراق
    سال نشر1404 ق
    چاپ1
    موضوعزبان عربی - صرف و نحو زبان عربی - نحو
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏PJ‎‏ ‎‏6151‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏9‎‏ک‎‏5
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    كشف المشكل في النحو، اثر على بن سليمان حيدره يمنى، با تحقيق دكتر هادى عطيه مطر، كتابى است در علوم مختلف نحو كه به زبان عربى و در قرن ششم هجرى نوشته شده است.

    نویسنده، كتاب را به سفارش برخى از دوستان خود نوشته است[۱]

    ساختار

    كتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز و مطالب در دو قسمت اصلى و هر قسمت در چندين فصل تنظيم شده است.

    در قسمت اول، ابتدا مطالعاتى كه محقق در مورد كتاب انجام داده را مرقوم نموده و در ادامه، تحقيقات خود از كتاب را ذكر و به معرفى آن پرداخته است.

    گزارش محتوا

    در مقدمه، توضيحاتى پيرامون كتاب داده شده است.

    در قسمت نخست كه مباحث مطالعاتى محقق مى‌باشد، مطالب در پنج فصل زير ارائه گرديده است:

    فصل اول، تحقيقى پيرامون نام مؤلف و كنيه، اختلافى كه در كتب تراجم در مورد لقب او وجود دارد، موطن و محل تولد، اساتيد، شيوخ و شاگردان وى بوده و سپس به جايگاه و مكانت علمى او و اينكه سرآمد اديبان و استادان نحو زمان خويش بوده اشاره گرديده است[۲]

    از ديگر مطالبى كه در اين فصل آمده، عبارتند از: اهمال كتب تراجم در ذكر دقيق سال ولادت مؤلف؛ اهتمام علما به جميع فنون، از فقه، نحو، بلاغت و شعر گرفته تا علوم عمليه مانند حساب، فلك و نجوم و خالى نبودن كتب نحوى آن‌ها از اين علوم و..[۳]

    فصل دوم، دربردارنده مقدمه‌اى است در علم قرائت كه پس از آن، به اختلافات قراء سبعه، در مواردى همچون كتابت «هاء»، مد، قصر، اماله و... اشاره شده است[۴]

    فصل سوم، به استشهادات علماى لغت عربى و نحات اختصاص داشته و هر استشهادى، بنا بر نام مشاهير علماى عرب، مرتب گرديده است. اين مشاهير هجده نفر بوده و عبارتند از: امام على(ع)، ابى‌عمرو بن العلاء، خليل، سيبويه، اخفش، كسائى، فراء، زجاجى، ابن خالويه، فارسى، ابن جنى، طاهر بن احمد، اصمعى، مبرد، ثعلب، ابن سراج، ابن دريد، طاهر بن احمد[۵]

    در فصل چهارم، مباحثى همچون بعضى از آراء نویسنده (در زمينه اضافه، بزرگى لغت عربى، تفسير برخى آيات، عدم تقديم تميز بر مميز و...) و على بن سليمان و شعر و آنچه شاعر به آن نيازمند است (تعريف شعر، شرايط شعر، اسماء شعر، حروف شعر، حركات شعر و...) بررسى شده است[۶]

    در فصل پنجم، پس از ذكر انگيزه و سبب تأليف كتاب و روش تأليف آن، به اشعار منسوب به نویسنده و شاگردش الفضيلى و ابوالقاسم بن حسين، شواهد كتاب مانند آيات، اشعار، ابيات شعرى، اقوال مشهور و أمثال، تصحيح ابياتى كه اشتباها به كسى منسوب شده و ذكر اختلافات در نسبت بعضى ابيات و نهايتا نسخ خطى كتاب، اشاره شده است[۷]

    قسمت دوم، مباحث تحقيقاتى پيرامون كتاب مى‌باشد. در اين قسمت، ضمن اشاره به روشى كه در تحقيق كتاب مد نظر بوده، از جمله تخريج آيات، احاديث، ابيات، اقوال و امثال عرب، زندگى‌نامه مختصر از نحويون و شعراى مذكور به همراه ذكر آنچه كه از نسخ خطى جا افتاده، متن اصلى كتاب در چهار جزء تحت عنوان «كتاب» و هر جزء در چندين باب آورده شده است[۸]

    در كتاب اول كه داراى بيست و سه باب بوده و «كتاب الأصول» نام دارد، مباحث فراوانى مطرح گرديده است كه از جمله آن‌ها مى‌توان به: كلام؛ اسم؛ اسم ظاهر و مضمر؛ اسم مبهم؛ فعل و احكام آن؛ حروف عامل و غير عامل؛ اعراب؛ معرب و مبنى؛ تثنيه و جمع؛ صحيح و معتل؛ مركب و... اشاره كرد[۹]

    كتاب دوم، عامل و معمول نام داشته و دربردارنده مباحث مفصلى پيرامون مرفوعات، منصوبات، مجرورات، مجزومات بوده و در آن از توابع اربعه (نعت، عطف، تأكيد و بدل) نيز بحث به ميان آمده است[۱۰]

    از جمله مباحث اين قسمت، عبارتند از: فاعل و مفعول؛ نائب فاعل؛ مبتدا و خبر؛ افعال ناقصه؛ ما نافيه؛ حروف مشبهة بالفعل؛ لاى نفى جنس؛ اعراب فعل مضارع؛ افعال لازم؛ افعال غير متصرف؛ افعال متعدى؛ عمل اسم فاعل و مفعول؛ مفعول مطلق؛ مفعول‌له و مفعول‌معه؛ ظرف زمان و مكان؛ حال؛ تميز؛ استثناء؛ تعجب؛ حروفى كه فعل مضارع را نصب مى‌دهد؛ حروف جر؛ اضافه؛ قسم؛ جزم؛ شرط؛ نعت؛ عطف؛ تأكيد و بدل[۱۱]

    كتاب سوم و چهارم، در جلد دوم جاى گرفته است. در كتاب سوم تحت عنوان «كتاب الفروع» به مباحث نحوى ديگرى پرداخته شده است كه از جمله آن‌ها مى‌توان به: باب غير منصرف؛ نسب؛ تصغير؛ عدد؛ تاريخ؛ معرفه و نكره؛ تأكيد فعل؛ استعمال فعل معتل همراه با ضمير؛ فعل مضاعف؛ اشتغال فعل؛ استخبار؛ اسماء افعال؛ اسماء نواقص؛ علل اعراب و بناء در معرب و مبنى؛ تنوين؛ وقف؛ حكايت و..[۱۲]

    نویسنده در كتاب چهارم، ابتدا مباحث تصريف را مطرح نموده و سپس به بحث و بررسى مبحث خط، ابواب قرائت و آنچه كه شاعر براى سرودن شعر، بايد بدان مسلط باشد، پرداخته است[۱۳]

    تعريف تصريف؛ تغيير حركت و سكون در تصريف؛ خط؛ همزه؛ وصل و قطع؛ زيادت؛ حذف؛ بدل حرف از حرف؛ اماله؛ محاسن شعر؛ مطلق و مقيد و ضرورات شعرى، از جمله مباحثى هستند كه در اين قسمت، با آن‌ها آشنا خواهيم شد[۱۴]

    وضعيت كتاب

    فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد و فهرست منابع و مراجع مورد استفاده محقق و فهرست آيات، احاديث نبوى و اقوال صحابه، امثال و اقوال عرب، اعلام، ابيات شعرى و مصرع‌هاى مذكور در متن، به همراه فهرست اغلاط، در انتهاى جلد دوم آمده است. در انتهاى اين جلد، خلاصه‌اى از موضوع كتاب و ابواب آن ذكر گرديده است.

    در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.

    پانويس


    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب.