الغاية في القراءات العشر (و يليه ما اتفق لفظه و أختلف معناه في القرآن العظيم، و يليه المقدمة في أصول القراءات): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ه‌گ' به '') |
جز (جایگزینی متن - 'ه‌و' به 'ه‌و') |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۹ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۵۶
| الغاية في القراءات العشر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن مهران، احمد بن حسين (نویسنده)
مبرد، محمد بن یزید (نویسنده) ابن طحان، عبدالعزيز بن علي (نویسنده) مزيدي، احمد فريد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | الغاية في القراءات العشر
ما تفق لفظه و اختلف معناه في القرآن العظيم المقدمه في اصول القراءات |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 2007م , 1428ق, |
| موضوع | قرآن - قرائت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 75/3 /الف2غ2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الغاية في القراءات العشر و يليه ما اتفق لفظه و اختلف معناه في القرآن العظيم و يليه المقدمة في أصول القراءات، مجموعه سه اثر، به‌ترتیب از آنِ ابوبکر احمد بن حسین بن مهران، ابوالعباس محمد بن یزید مبرّد و ابوالاصبغ عبدالعزیز بن علی بن طحّان اشبیلی است که به زبان عربی در موضوع علوم قرآنی نوشته شده است.
«الغاية في القراءات العشر»، اثری است مختصر که توضیح قرائات دانه مشهور و قرائت سهل را در بر دارد و درباره بعضی از قاریان، بیش از دو روایت ذکر کرده است.
«ما اتفق لفظه و اختلف معناه في القرآن العظيم»، دربرگیرنده آن دسته از الفاظ قرآنی است که از نظر لفظی و ظاهری متحدند، ولی از نظر معنایی با هم اختلاف دارند. مبرد در این کتاب با استدلال به سخن نحویان و شاهد آوردن از اشعار عرب، معانی آن الفاظ را روشن می‌کند و معنای مقصود را ثابت می‌نماید.
«المقدمة في أصول القراءات»، دربردارنده توضیح بیست اصل از اصول قرائات قرآن کریم است.
این مجموعه، توسط احمد فرید مزیدی، تحقیق و حاشیه‌نگاری شده است.
ساختار
این کتاب مجموعه سه اثر از سه نویسنده مختلف است و در ابتدای هر اثر شاهد مقدمه‌ای مختصر (در توضیح محتوا و معرفی نویسنده) و سپس محتوای مطالب هستیم.
گزارش محتوا
الغاية في القراءات العشر
در مقدمه محقق چنین آمده: در ابتدای امر، به مدتی طولانی، مطالب درباره قرائات قرآنی در لابه‌لای کتاب‌های تفسیری نوشته می‌شد و به‌مرور و آرام‌آرام، علم قرائات و کتاب‌های آن به‌صورت مستقل و جداگانه به نگارش درآمد. هرچند ما نقطه شروع حقیقی این علم و حجم نوشته‌های آغازین در این‌باره و مقدار زمانی که برای نضج و استحکامش صرف شده را به‌صورت دقیق نمی‌دانیم، اما آنچه معلوم است این است که فرّاء و اخفش سهم بسزایی در ابتدای امر در شکل‌گیری این علم داشته‌اند و در قرن چهارم هجری جهشی در این علم به وجود آمد. ابن مجاهد، ابن جریر، ابن سراج، ابن خالویه، فارسی، ازهری، ابن مهران و دیگران از کسانی هستند که در وضع پایه‌های اصلی این علم مشارکت داشته‌اند.
کتاب حاضر از آثار مهم در علم توجیه قرائات (به‌ویژه در قرائات عشر) است. این اثر، از کتاب‌هایی است که ابن جزری در «النشر في القراءات العشر» از آن یاد می‌کند. این نوشته، اثری است مختصر و لطیف که توضیح قرائات دانه مشهور و قرائت سهل را در بر دارد و برای بعضی از قاریان، بیش از دو روایت را ذکر کرده است. ابن جزری در طرقش برخی از طرق این کتاب را هم روایت کرده و این، بر اهمیت این اثر می‌افزاید. این چهارمین مرتبه است که «الغاية في القراءات العشر» مورد تحقیق و در دسترس خوانندگان قرار می‌گیرد و این نیست مگر به‌خاطر فایده‌ای که امید می‌رود در آن برای خوانندگان و پژوهشگران علوم قرآنی، باشد[۱].
در بخشی از کتاب که درباره اسناد روایت عاصم (ششمین روایت در کتاب) است، می‌خوانیم: منظور از عاصم، همان ابوبکر عاصم بن ابی‌النجود خیاط اسدی است و ابوالنجود (پدرش)، غلام بنی‌خزیمة بن مالک بود. نویسنده در ادامه روایت‌ها از عاصم، روایت شمونی از اعشی از ابوبکر بن عیاش از عاصم، روایت محمد بن غالب از اعشی، روایت برجمی از ابوبکر از وی، روایت علیمی، روایت یحیی بن آدم از ابوبکر، روایت ابوعمر حفص از عاصم، راویت عمرو بن صباح از حفص، روایت عبید بن صباح از حفص، روایت قوّاس از حفص و روایت هبیره از حفص را بیان می‌کند و سپس به سراغ اسناد هفتمین قرائت، یعنی قرائت حمزه می‌رود[۲].
ما اتفق لفظه و اختلف معناه في القرآن العظيم
احمد فرید مزیدی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته، پس از حمد الهی و درود بر صحابه و تابعین چنین آورده: این رساله کم‌حجم، ولی پر سود از یکی از بزرگان ائمه در لغت و ادب و لغات عرب، یعنی مبرّد، نویسنده کتاب «الكامل» است و از کتاب‌های مهم و کمیاب است که نویسنده، سبک و روش و وسعت دایره معارفش را در آن بیان کرده و قدرت و تسلطش در برخورد با قضایای لغت و نحو و بسط معانی و افاضه در شرح شواهد شعری را نشان داده است.
مبرد در این کتاب با استدلال به سخن نحویان و شاهد آوردن از اشعار عرب، معانی آن الفاظ را روشن می‌کند و معنای مقصود را ثابت می‌نماید.
خلاصه این رساله، از آثار مفید در نوع خودش می‌باشد[۳].
مبرّد در آغاز این کتاب می‌نویسد: «هذه حروف ألفناها من كتاب الله عز و جل متفقة الألفاظ، مختلفة المعاني، متقاربة في القول، مختلفة في الخبر علی ما يوجد في كلام العرب؛ لأن من كلامهم:
- اختلاف اللفظين و اختلاف المعنيين؛
- و اختلاف اللفظين و المعنی واحد؛
- و اتفاق اللفظين و اختلاف المعنيين.
فأمّا اختلاف اللفظين لاختلاف المعنيين فنحو قولك: ذهب و جاء و قام و قعد و يد و رجل و فرس. و أما اختلاف اللفظين و المعنی واحد كقولك: ظننت و حسبت و جلست و قعدت و ذراع و ساعد و أنف و مرسن. و أما اتفاق اللفظين و اختلاف المعنيين فنحو: وجدت شيئا إذا أردت وجدان الضالة و وجدت علی الرجل من الموجدة و وجدت زيدا كريما علمت»[۴] (اینها حروفی است که از کتاب خدا گرد آورده‌ام که در الفاظ یکی هستند، ولی معانیشان مختلف است؛ در قول نزدیک به هم هستند و در خبر، بنا بر قواعدی که در کلام عرب هست، مختلف هستند؛ زیرا کلام عرب بر سه گونه است:
- دو لفظ مختلف با دو معنای متفاوت؛
- دو لفظ مختلف با معنای واحد؛
- دو لفظ متفق با دو معنای مختلف.
مورد اول، مانند: ذهب و جاء و قام و قعد و...
مورد دوم، مانند: ظننت و حسبت و جلست و قعدت و...
مورد سوم، مثل: وجدت شیئا، در هنگامی که اراده یافتن گمشده‌ای را کرده‌ایم و وجدت علی الرجل من الموجدة و وجدت زیدا کریما به معنای دانستم).
المقدمة في أصول القراءات
محقق اثر، پس از حمد الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان و اصحابش، می‌نویسد: کتاب ارزشمند ابن طحان، شامل اصول قرائات و اموری است که اقراء دائر مدار آنهاست. تعداد این اصول، بیست‌تا است به شرح زیر: بسمله و تسمیه و مد و لین و مط و قصر و اعتبار و تمکین و اشباع و ادغام و اظهار و بیان و اخفاء و قلب و تسهیل و تخفیف و تثقیل و تتمیم و تشدید و نقل و تحقیق و فتح و فغر و ارسال و اماله و بطح و اضجاع و تغلیظ و تفخیم و ترقیق و روم و اشمام و اختلاس. سپس وی فصلی را به حرکات و سکون اختصاص داده است[۵].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر سه اثر، در انتهای کتاب ذکر شده است. پاورقی‌ها در هر سه اثر، به‌ویژه در اثر سوم، علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی نکات مفیدی در شرح و تبیین محتوای مطالب است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.