محصل المطالب في تعليقات المكاسب

‏محصل المطالب في تعليقات المکاسب
پدیدآوران	طهوري، صادق (گردآورنده) انصاري، مرتضي بن محمدامين (نويسنده) آخوند خراساني، محمدکاظم بن حسين (شارح) يزدي، محمد کاظم بن عبد العظيم (شارح) ايرواني‌، علي‌ (شارح) ناييني، محمدحسين (شارح) اصفهاني، محمد حسين (شارح)
عنوان‌های دیگر	موسوعة فقهية تشتمل علي متن المکاسب و تعليقات هامة رشيقة للعلماء الأعاظم (الآخوند الخراساني، الطباطبايي اليزدي، الايرواني، النائيني، الاصفهاني.)
ناشر	أنوار الهدي -جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم. مؤسسة النشر الإسلامي-مؤسسه فرهنگي سماء- کليدر
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1419ق مجلد2: 1378ش , 1420ق مجلد3-4-5: 1421ق
موضوع	انصاري، مرتضي بن محمد امين، 1214 - 1281ق. المکاسب - نقد و تفسير خريد و فروش (فقه) معاملات (فقه)
زبان	عربي
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏‎‏/‎‏الف‎‏8‎‏ ‎‏م‎‏7026 190/1 BP

محصل المطالب في تعليقات المكاسب، اثر صادق طهوری، متن کتاب مکاسب شیخ انصاری به‌همراه شرح و تعلیقه چند تن از علما بر این کتاب ارزشمند می‌باشد.

کتاب مکاسب یکى از مهم‌ترین کتب فقهى استدلالى در حوزه‌هاى علمى شیعى است که در نحوه ورود به مسئله و کیفیت استدلال، در نوع خود بى‌نظیر است و سهم عمده‌اى در پرورش ذهن و قوه استنباط دارد. در اهمیت این کتاب همین بس که از بدو تألیفش، کتاب درسى در دوره سطح و محور بحث در خارج فقه تجارت بوده است. به دلیل همین اهمیت، شروح و حواشى متعددى بر آن نگاشته شده است که از مهم‌ترین آنها، حواشى مرحوم آخوند خراسانى، سید محمدکاظم طباطبایى، میرزاى ایروانى، میرزاى نائینى و شیخ محمدحسین اصفهانى است.

اهمیت این حواشى به‌قدرى است که محققین در زمینه فقه معاملات از مراجعه به کتب این بزرگان بى‌نیاز نیستند و دو صد حیف که مشکلات عدیده (علاوه بر کیفیت چاپ این کتب) استفاده از آنها را به حداقل رسانیده است. مهم‌ترین این مشکلات به قرار زیر است:

1. اختلاط مباحث مربوط به توضیح مکاسب، به مباحث انتقادى و آرا و نظرات مخصوص این بزرگان؛ به‌طورى‌که شخص محقق براى یافتن آراى محشین باید وقت زیادى صرف نماید و دقت فراوانى نماید تا بتواند این دو را از هم تفکیک کند‌. این امر در حاشیه مرحوم اصفهانى بیشتر به چشم مى‌خورد.
2. متن مکاسب در این کتب، به‌طور ناقص و به‌صورت: (قوله... إلخ أقول...)، مطرح شده که این امر باعث شده است که جایگاه کلمات محشین و ارتباط حواشى با متن مشخص نباشد.
3. نظرات محشین در کنار هم نیست و هرکدام در کتابى جداگانه تألیف شده است و تفاوت آراى آنها با یکدیگر و تطبیق و مقایسه نظرات مختلف، مشکل و محتاج صرف وقت است‌.

ازاین‌رو، با توجه به مشکلات مذکور، ضرورت طرح و ارائه امروزین «مکاسب محرمه» با توضیحات و حواشى بایسته، هرچه بیشتر احساس مى‌شد، لذا پدیدآورنده اثر حاضر، با درک چنین نیازى، بدین کار همت گماشته و آن را به انجام رسانده است.

مؤلف در این کتاب، سعى در برطرف کردن نواقص و کاستى‌هاى یادشده، نموده است. کتاب وى مزایا و محاسن متعددى دارد که از جمله آنها موارد زیر است:

1. نظرات محشین در کنار هم ذکر شده؛ به‌طورى‌که مقایسه بین آنها و به دست آوردن اختلاف دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات آسان گردیده است.
2. متن مکاسب کاملا در این کتاب آمده و مؤلف در هر صفحه سعى نموده است که مطلبى تقریباً مستقل و وافى به مطلب بیاورد که این روش از نظر آموزشى بسیار مفید و مطلوب است.
3. از آوردن مطالب مربوط به توضیح مکاسب و یا مطالب استطرادى خوددارى نموده است و همچنین از آوردن نظرات استادان ایشان و یا نقد و رد آنها خوددارى کرده و تنها به آرا و نظرات و ادله مخصوص به هرکدام اکتفا نموده است. مؤلف در به دست آوردن آرا و نظرات محشین سعى فراوان نموده است و براى تحصیل آنها، بسیار موشکافانه، به تدقیق و تعمق پرداخته است؛ تا جایى که مطالب مربوط، ولو در ذیل عبارات و کلمات مکاسب را نیز از نظر دور نداشته است‌. جالب اینکه حتى از مطالب و آراى این بزرگان تحت عنوان «فتأمل‌هاى» مکاسب درنگذشته است. به‌خاطر آنکه از وجاهت علمى کتاب کاسته نشود ‌و به‌عنوان کتابى منبع و مرجع براى محققین مفید باشد، مؤلف از دخل و تصرف در کلمات و عبارات خوددارى نموده است. مگر در موارد ضرورت که نشانى عبارات و کلمات را در همه موارد ذکر نموده است.
4. مؤلف همان ‌‌طور که شیوه کلاسیک در تدوین کتب است، تنها آراى مختار محشین را آورده است و از جولان‌هاى ذهنى این بزرگان که گاهى بر مطلبى استدلال کرده و سپس آن را رد نموده‌اند، درگذشته است.
5. ازآنجاکه درس خارج مکاسب میرزاى نائینى در دو دوره تقریر شده و در دو کتاب چاپ شده و در تقریر دوم گاهى آرا و نظرات جدیدى اختیار نموده است‌، در مواردى که دو تقریر با هم اختلاف داشته‌، مؤلف از هر دو تقریر استفاده کرده است (البته به‌جز مواردى که مرحوم نائینى به بطلان رأى اول خود تصریح کرده باشد‌). طرفه آنکه در مواردى که دو تقریر در اصل مطلب و استدلال یکى هستند و در استدلال و یا مطلب کوتاهى با هم اختلاف دارند، آن مقدار اختلاف را با اشاره به نام مأخذ در تقریر دیگر گنجانیده است. نکته مهمى که نشان‌دهنده پژوهش و تلاش فراوان مؤلف است، این است که این دو تقریر در واقع حالت شرح بر مکاسب را دارد و تبدیل شرح به تعلیقه و پیدا کردن موارد اختلاف نظر مرحوم نائینى با صاحب مکاسب کارى بس دشوار است که مؤلف بر آن فائق آمده است. خلاصه اینکه مؤلف از میان سنگلاخ‌هاى کتب چاپ سنگى (که چشم را بس مى‌آزارد‌) و از دهلیزهاى تاریک آراى غیر منقح و عبارات پیچیده این بزرگان، به ابتکارى بزرگ دست یازیده و توانسته است هفت کتاب را در کتاب واحدى گرد آورد که خود مى‌تواند زمینه‌اى مناسب براى افزودن نظرات علماى متأخر و افزودن حواشى جدید به آنها باشد.

به‌هرحال این کتاب دایرةالمعارف کوچکى از نظرات مستدل علماى بزرگ و فقهاى ارجمندى است که آراى آنها همواره مورد توجه محققین بوده است و براى دستیابى سریع به نظرات و ادله آنها کار را سهل و آسان نموده است؛ به‌خصوص افراد و مراکزى که درصدد مجموعه‌سازى و گردآورى نظرات فقهایند، مى‌توانند از این کتاب استفاده کنند.

مطالب کتاب، در پنج جلد تنظیم گردیده و در ابتدای جلد نخست، مقدمه‌ای از مؤلف جای گرفته که در آن، به تعریف کتاب پرداخته شده است.

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ذکاوتی قراگزلو، علیرضا؛ عابدی، احمد؛ انصاری، ناصرالدین؛ نوری، محمد؛ محمدی، حسن؛ هنر، علی‌محمد؛ موحدی، محمدرضا؛ فاطمی، سید حسن، «معرفی‌های اجمالی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش، مرداد و شهریور 1377، شماره 51 ‏(17 صفحه، از 56 تا 72).