کلیات دیوان امیر معزی نیشابوری

کلیات دیوان امیر معزی نیشابوری‏
پدیدآوران	اميرمعزي، محمد بن عبدالملک (نويسنده) قنبري، محمدرضا (مصحح)
عنوان‌های دیگر	ديوان
ناشر	زوار
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1385ش,
شابک	‎964-401-262-3
موضوع	شعر فارسی - قرن 6ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PIR‎‏ ‎‏4824‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9‏

کلیات دیوان امیر معزی نیشابوری، مشتمل بر قصاید، غزلیات و مقطعات محمد بن عبدالملک نیشابوری (متوفی اوایل قرن ششم هجری حدود 520ق) متخلص به معزی، امیرالشعراء دربار سلجوقی است. این دیوان با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا قنبری منتشر شده است.

مصحح اثر در مقدمه پس از ذکر شرح‌حال معزی، پیشاهنگی او در غزل فارسی، داوری شاعران درباره شعر معزی و مطالب دیگری را به‌تفصیل موردمطالعه قرار داده است. وی باور و عقیده دینی معزی را این‌گونه معرفی می‌کند: آنچه روشن می‌نماید مذهب مختار معزی تسنن است ولی درعین‌حال نسبت به ائمه طاهرین(ع) ارادتی ستودنی دارد که این ارادت از منظری می‌تواند به دلیل شافعی بودن خواجه نظام الملک طوسی ممدوح بزرگ معزی و تقریب مذهب شافعی با مذهب شیعه باشد:

آن که داماد نبی بود و وصی بود و ولی***در موالاتش وصیت نیست شرط اولیا‏.

همچنین اضافه می‌کند: دیوان معزی یکی از معدود دواوینی است که می‌توان از فواید تاریخی و لغوی آن بهره‌ها برد. از شعر روان و بی‌پیرایه معزی حتی می‌توان به پاره‌ای از اخبار مربوط به حواشی حکومت سلاجقه از قبیل امرای محلی، درباریان، خویشاوندان سلطان و مانند آن‌ها آگاهی یافت: «گذشته از مزیت‎هایی که شعر معزی بدان ممتاز است اشارات زیاد تاریخی نیز در قصاید او آمده و بسیاری از وقایع قسمتی از عصر سلجوقی را که بین 465ق یعنی سال جلوس ملکشاه تا حدود 520 ق پیش آمد (که گویا مرگ شاعر در آن موقع اتفاق افتاد) از آن قصاید می‌توان دریافت و از خواص و اخلاق و جنگ‎ها و صلح‎های ملکشاه و سلطان سنجر و اخبار بستگان و ندیمان و وزیران آنان مانند خواجه نظام الملک و فرزندان او و دیگران اطلاع حاصل توان کرد» ‏.

وی سپس به بررسی پیشینه چاپ این اثر و اشکالات فراوان آن‌ها پرداخته می‌نویسد: «کلیات دیوان امیر معزی تنها یک‌‌بار با تصحیح و مقدمه کوتاه عباس اقبال آشتیانی در سال 1318ش از سوی کتاب‎فروشی اسلامیه به چاپ رسید و پس‌ازآن هیچ‎گاه تجدید چاپ نگردید. تنها یک‌‌بار دیگر آن‌هم پس از چهل سال از روی نسخه مرحوم اقبال به صورتی کاملاً نازل از حیث چاپ به سعی آقای ناصر هیری در سال 1362ش انتشار یافت و در این بیست‌وچند سال اخیر هم چاپ جدیدی از دیوان معزی صورت نبست. ازآنجاکه کلیات دیوان امیر معزی به اهتمامی آقای هیری عیناً از روی نسخه چاپی مرحوم اقبال حروف‎چینی شده در این مقال تنها به ارزیابی نسخه مصحح مرحوم اقبال می‌پردازیم. برخلاف ظاهر شکیل و آراسته کتاب، سهوهای بی‌شمار در آن راه یافته است که می‌تواند از عدم اشراف و نظارت دقیق مرحوم اقبال در مراحل چاپ کتاب که در آن روزگاران بسیار شیوه دشوار و سختی بوده حکایت نماید. کتاب دارای غلط‎های چاپی انبوه، تکرار برخی قصاید، آشفتگی در ردیف‎ها، سقطات و ناخوانا بودن بعضی از کلمات و اشتباهات قابل ذکر است و افزون بر همه این‌ها کتاب از هیچ فهرستی برخوردار نیست»‏.

مصحح باوجود اشکالات نسخه اقبال چاره‌ای جز استفاده از این نسخه نداشته است: «چون متأسفانه نسخه‌ای قدیمی از اشعار وی برای مقابله یافت نمی‌شود ما نیز به ناگزیر همان نسخه مصحح استاد اقبال را نسخه اساس قرار دادیم و تا آنجا که امکان‌پذیر بود با مراجعه به بعضی از تذکره‌ها، جنگ‎ها و مجموعه‌هایی که شعر معزی را در خویش داشت به تصحیح آن اهتمام کردیم و در مواردی که به هیچ قسم تصحیح امکان‌پذیر نبود به ناگزیر به تصحیح قیاسی ابیات و مصاریع پرداختیم و البته موارد تصحیح قیاسی را داخل قلاب [ ] نشان دادیم تا امکان اشتباه و التباس فراهم نگردد»‏.

حروف‎چینی جدید، جدانویسی در سراسر دیوان، فاصله‌گذاری شریطه قصاید و جدانویسی کلمات، شماره‌گذاری ابیات و اعراب‌گذاری بر روی کلمات و عبارات مشکل برای آسان‌خوانی، ذکر برخی تعلیقات بر ابیات و واژگان دشوار، استفاده از اشعار شاعران و نویسندگان‌هم‌عصر و نزدیک به روزگار معزی از دیگر ویژگی‌های این دیوان نسبت به نسخ پیشین است‏.

فهرست اشعار از روی حروف قوافی، فهرست اشعار از روی حروف اول مصراع، ترکیبات و تشبیهات ادبی، راهنمای تعلیقات و حواشی و فهرست توصیفی منابع ذکر شده در مقدمه و تعلیقات نیز در انتهای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

کلیات دیوان معزی