مفتون همدانی، میرآقا

سنگ قبر این شاعر در جوار آرامگاه باباطاهر عریان

نام	مفتون همدانی، میرآقا
نام‌های دیگر	ميرآقا مفتون همداني
نام پدر
متولد	1268ش
محل تولد	همدان
رحلت	1334 ش
اساتید	سید تقی قلندر
برخی آثار	دیوان اشعار مفتون همدانی
کد مؤلف	AUTHORCODE48198AUTHORCODE

میرآقا مفتون همدانی یا سید میر آقا کبریایی(1268-1334ش)، در سال 1268ش در همدان متولد شد. علوم ادب، مقدمات عربی و فنون شعر را از مظهر‎ همدانی و حکمت‎ و منطق را‎ هم‎ از‎ سید تقی قلندر که از دانشوران‎ و حکمای‎ متأخر همدان بود آموخت. مفتون همدانی در انواع شعر تسلط داشت؛ غزل و قصیده و مسمط را خوب می‌گفت ولی بیشتر کار او در‎ شعر قصیده‌سرائی بود. وی در مهرماه 1334 به سن شصت‌ویک سالگی درگذشت. دیوان اشعار مفتون با مقدمه استاد سعید نفیسی منتشر شده است.

تولد و تحصیل

مفتون همدانی در اردیبهشت سال 1268ش در همدان متولد شد. نسب او با سی‎وهشت واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسد. جد اعلای مفتون به نام میرغایب، عالمی بافضیلت و عارفی صاحب دم بود‏.

در‎ آغاز صباوت نزد پدر تلمذ کرده و چندی‎ در‎ مدارس همدان درس خواند سپس به تحصیل علوم ادب و مقدمات عربی نزد «مرحوم مظهر» شاعر‎ استاد همدانی پرداخته و شمه‌ای از‎ حکمت‎ و منطق را‎ هم‎ از‎ «سید تقی قلندر» که از دانشوران‎ و حکمای‎ متأخر همدان بود آموخت سپس به تحقیق و تتبع در تاریخ ایران و سبک‎های مختلف‎ نظم‎ پرداخت ‏.

شعر و شاعری

معلم، مشوق و مقتدای وی در تاریخ و ادبیات و فنون شعر، مظهر همدانی است که شاعری توانا و حکیمی عارف و دانشمند بود و مفتون همواره از وی با احترام یاد می‌کرد و مقامش را در شاعری می‌ستود و ارج می‌نهاد‏.

مفتون در آغاز کار شاعری، نام خانوادگی خود کبریایی را تخلص قرار می‌داد ولی به‌زودی آن را با صلاحدید و انتخاب معلم و استاد بزرگوار خود به مفتون تغییر داد؛ اما تخلص کبریایی را به‌کلی کنار نگذاشته و گاهی نیز به مناسبت مضامین و تناسب وزن و آهنگ اشعار باز هم آن را به‌کاربرده و چندین جا سروده‌های خود را با همان تخلص ختم کرده است‏.

وی یکی از اعضاء مؤثر انجمن‎ ادبی همدان شد. انجمن ادبی همدان که در‎ آن‎ هنگام به ریاست مرحوم سید عبدالحسین نیسان شهشهانی تکمیل می‌شد، یکی از بارونق‎ترین‎ و پرکارترین‎ انجمن‌های ادبی ایران بود و علاوه‎ بر‎ مرحوم‎ نیسان شهشهانی که‎ از‎ علما و ادبای جلیل‌القدر‎ بود،‎ استادانی چون مرحوم «غمام»، «شیخ موسی نثری»، «آزاد همدانی» و «بدیع همدانی‎» در‎ آن انجمن عضویت داشتند‏.

مفتون در انواع شعر تسلط داشت غزل و قصیده و مسمط را خوب می‌گفت ولی بیشتر کار او در‎ شعر قصیده‌سرائی بود؛ بسیاری از غزل‎های خوب «حافظ» و «شمس» و «صفی» را تضمین کرده و الحق نیکو از عهده برآمده است. در اقسام شعر طبعی قادر و توانا داشت و لفظ‎ها و جمله‌ها را خوب‎ ترکیب‎ می‌کرد و مضمون‌های لطیف و نو و اصطلاح‎های تازه بکار می‌برد و فصیح و استادانه سخن می‌راند. در بعض آثار او ضعف تألیف و حشو و اصطلاحات نامأنوس زیاد به چشم می‌خورد و گاهی ردیف‎های ثقیل در قصاید‎ خود‎ اختیار کرده است؛ ولی آثار خوب او بیشتر است و در ردیف آثار فصیح و خوب ادب این زمان به‌شمار می‌رود و احاطه او را به علوم‎ ادب‎ و عرفان کاملاً حکایت می‌کند‏.

در‎ آثار‎ مفتون الفاظ و اصطلاح‎های محلی و عامیانه هم با مهارت بکار برده شده است. مفتون عرفان مشرب و درویش‎مسلک بود. به شعائر مذهبی صمیمانه علاقه داشت و گرد‎ مناهی‎ نمی‌گشت و بسیار پاک‎دل و صریح‌اللهجه‎ بود. از تملق و چاپلوسی سخت تنفر داشت و به صاحبان زر و زور و شاغلان مقام‎های پوشالی اعتنائی نداشت، به‌زحمت کار می‌کرد و با شرافت لقمه نانی به دست می‌آورد و با آزادگی هرچه‌تمام‎تر زندگی را بسر‎ می‌برد‎ و به طبع زبون و جبون دنیاداران خودخواه می‌خندید‏.

پایان زندگی

در اواخر عمر از کار بازماند، چشمش کم‎دید شد و شاگردی داشت‎ که‎ با‎ شیادی مفتون را فریب داد و مایملک او را با یک زمین خشک و لم‎‎‎یزرع به نام مزرعه تعویض کرد‎ و ‎‎پولی از خریدار گرفت و گریخت. مفتون پاک باخته شد و سال‎ها دنبال این مطلب برای‎ احقاق‎ حق‎ خود در دادگستری رفت‌وآمد داشت و عاقبت نتیجه‌ای حاصل نکرد‏.

سپس جنگ اخیر پیش آمد و مفتون‎ به حکم قریحه و روح حساس شاعری وارد در سیاست شد و به سرودن قصیده‌های سیاسی آغاز‎ کرد و به همین مناسبت مدتی‎ از‎ همدان به قریه «در جزین» تبعید شد و به جرم آزادی‌خواهی خسارت‎ها دید و مرارت‎ها چشید. پس از بازگشت از تبعید گوشه‎نشینی اختیار کرد و به جمع‎آوری شعرهای خود پرداخت و طبع دیوان خود را آغاز کرد؛ ولی‎ عمرش کفاف این مهم را نداد و در مهرماه 1334 به سن شصت‌ویک سالگی درگذشت و در یکی از اتاق‌های آرامگاه باباطاهر برحسب وصیت خویش به خاک سپرده شد؛ چراکه در حیاتش به «باباطاهر» ارادت خاصی داشت و غالباً ً شب‌های جمعه به زیارت مقبره باباطاهر می‌شتافت و ساعت‎ها در آنجا می‌ماند و با باباطاهر خلوت می‌کرد و ذوق و وجدی به دست می‌آورد و با نشاط روح و انبساط خاطر به شهر‎ مراجعت‎ می‌کرد‏.

آثار مفتون همدانی

دو کتاب وی «دیوان اشعار» و «مثنوی انسان کامل» می‌باشند‏.

دیوان مفتون پس از فوت او با سعی آقای رضا‎ ایزدی‎ دبیر‎ ادبیات دبیرستان‌های همدان در هشتصدوشش صفحه با‎ مقدمه‎ کوتاهی به قلم ناشر و مقدمه کوتاه‌تری به قلم استاد سعید نفیسی در همدان چاپ و منتشر شد‏.

منابع مقاله

1. صفایی ملایری، ابراهیم، «مفتون همدانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: ارمغان، دوره بیست‌وهشتم، مهر 1338، شماره 7، صفحه 304 تا 314.
2. مفتون، رضا، شرح‌حال مفتون همدانی، مقدمه «دیوان اشعار مفتون همدانی»، تهران، کتاب‎فروشی زوار، چاپ دوم، 1364.

وابسته‌ها

دیوان اشعار مفتون همدانی

مثنوی انسان کامل