تفسير القرآن الكريم (ابوحمزه ثمالی)

تفسير القرآن الكريم

نام کتاب	تفسير القرآن الكريم
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ابوحمزه ثمالی، ثابت بن دینار (نويسنده) حرز الدین، عبد الرزاق محمد حسین (گردآورنده) معرفت، محمدهادی (مقدمه نویس و مصحح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏93‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏7‎‏5
موضوع	تفاسیر شیعه - قرن 2ق.
ناشر	دار المفيد
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1420 هـ.ق یا 2000 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1918AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«تفسير القرآن الكريم»، به زبان عربى، تأليف ابو حمزه، ثابت بن دينار ثمالى ازدى كوفى است.

از قرائن استفاده مى‌شود كه تفسير ابو حمزه تا چهار قرن و نيم بعد از او موجود بوده و سپس مفقود گرديده است، ولى محقق محترم، جناب عبد الرزاق بن محمد حسين حرز الدين، باقى‌مانده آن تفسير را به همراه مطالب مختلفى كه ديگران از ابو حمزه نقل كرده‌اند، جمع‌آورى و به نام«تفسير القرآن الكريم»، موسوم نموده است.

با وجود اينكه تفسير كامل ابو حمزه بر قرآن كريم، قرن‌هاست كه از بين رفته، ولى از آن‌جا كه برخى از بزرگان(همچون ابو اسحاق احمد بن محمد ثعلبى، ابو العباس احمد بن على نجاشى و...)، اسناد خود را به تفسير ابو حمزه، ذكر كرده‌اند و برخى از مفسرين(همچون ثعلبى، طبرسى و...)، مطالبى را از تفسير مزبور نقل نموده‌اند و برخى از علماء رجال و اصحاب معاجم و مفسرين(همچون ابن نديم، شهرستانى، ابن شهر آشوب، شمس الدين محمد بن على داودى و...)، كتاب تفسير را به ابو حمزه نسبت داده‌اند، نمى‌توان وجود كتاب مزبور را انكار كرد.

ساختار

از مجموع 114 سوره قرآن، 78 سوره(در حدود 363 آيه از آنها)، مورد تفسير واقع شده است، البته سوره فرقان، دو بار در اين تفسير مطرح شده است: يك بار، بعد از سوره توبه با تفسير 4 آيه از آن و بار ديگر، در محل خود با تفسير يك آيه.

به نظر مى‌رسد ابو حمزه در اين تفسير، روى‌كردى روايى داشته است. وى، اغلب روايات را از اهل بيت(ع) و برخى ديگر را از صحابه و تابعين، مانند ابن عباس و عكرمه نقل نموده است، البته با برخوردارى از اجتهاد و استنباط خود و بهره‌گيرى از شيوه تفسير قرآن به قرآن كه از آموزه‌هاى اهل بيت(ع) است.

گزارش محتوا

اين اثر، مقدمه‌اى در پنج بخش، توسط محقق محترم به همراه دارد، به شرح زير:

1. زندگى ابو حمزه، اساتيد، رواة و...؛

2. ادله اثبات تفسير ابو حمزه؛

3. مقام و منزلت ابو حمزه؛

4. ابو حمزه و ائمه(ع)؛

5. شيوه تحقيق.

پاره‌اى از مشخصات و ويژگى‌هاى اين تفسير چنين است:

1. قصص انبياء و امم پيشين را از هيچ‌يك از كسانى كه به نقل اسرائيليات معروف بوده‌اند، نقل نمى‌كند، بلكه غالبا از ائمه اهل بيت(ع) نقل مى‌نمايد؛

2. توجه خاص به اسباب نزول آيات كه در فهم معانى و مراد آنها مؤثر مى‌باشد؛

3. اهتمام وافر به آياتى كه در فضايل ائمه اهل بيت(ع)، به‌ويژه حضرت على(ع) نازل شده است؛

4. نقل قراءات؛

5. بيان مطالب نحوى و اعرابى كه در درك معانى و بيان مطالب كمك مى‌كند؛

6. نقل اقوال در تفسير؛

7. استفاده از روش لغويين در تفسير برخى آيات؛

8. اصرار بر بيان نظر ائمه اهل بيت(ع)، به‌ويژه در مسائل و احكام فقهى؛

9. تفسير قرآن با قرآن؛

10. تفسير قرآن با سنت و اجتهاد نمودن در اين امر.

وضعيت كتاب

جهت جمع‌آورى اين تفسير، محقق محترم، اصول حديثى شيعه و اكثر مصادر حديثى زيديه را جست‌وجو نموده و پس از آن، تفسير«الكشف و البيان فى تفسير القرآن» ثعلبى را از طريق چهار نسخه خطى موجود در كتاب‌خانه آية الله مرعشى نجفى، براى اين منظور مورد بررسى قرار داده است.

محقق محترم، تلاش نموده كه در پاورقى، مصادر و اسناد روايت‌هاى نقل شده در تفسير را ذكر كند و گاهى براى توضيح بيشتر در پاورقى، از تفسير«الميزان» نيز استفاده نموده است(مانند آيه 50 از سوره قصص).

قبل از آغاز تفسير، در چهار موضوع نزول قرآن، جمع قرآن، علم قرآن و فضل قرآن رواياتى از ابو حمزه نقل شده است.

نسخه‌شناسى

اين نسخه، چاپ اول آن مى‌باشد كه در يك جلد و 477 صفحه، توسط دار المفيد للطباعة و النشر بيروت، در لبنان، به سال 1420ق و 2000م، ارائه شده است.

محقق اين اثر، فاضل محترم، عبد الرزاق بن محمد حسين حرز الدين مى‌باشد كه جمع، تأليف و تحقيق آن را با تلاش و دقت لازم به انجام رسانده است.

قرآن‌پژوه ارجمند، استاد، آية الله محمد هادى معرفت نيز با دقت نظر در آن، مقدمه‌اى مرقوم فرموده‌اند.

منابع

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب تفسير القرآن الكريم در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور