۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
گنجینه بهارستان (یازده رساله در علوم قرآنی) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۷ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۴۶
، ۷ سپتامبر ۲۰۱۹جایگزینی متن - 'ه‌ها' به 'ه‌ها'
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ک' به 'ه‌ک') |
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ها' به 'ه‌ها') |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
جلد سوم کتاب پس از ذکر مقدمه و پیشگفتار، ضمن یازده رساله (مجموعه وقف و ابتدا، رسمالخط، عدد آیات، تجزیه قرآن و | جلد سوم کتاب پس از ذکر مقدمه و پیشگفتار، ضمن یازده رساله (مجموعه وقف و ابتدا، رسمالخط، عدد آیات، تجزیه قرآن و سوره‌های مکی و مدنی) به رشته تألیف درآمده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه کتاب مطالب ارزنده‌ای در مورد ویژگیها و اهداف این مجموعه نوشتار ذکر شده است از جمله اینکه، این اثر در پی جمعآوری آثار و رسائلی است که: 1) از لحاظ کمی پس از تصحیح، حداکثر در حدود صد صفحه باشند؛ 2) حداقل یک نسخه از آن از در کتابخانه مجلس موجود است؛ 3) چون هدف اصلی از این نوشتار بازخوانی و احیای | در مقدمه کتاب مطالب ارزنده‌ای در مورد ویژگیها و اهداف این مجموعه نوشتار ذکر شده است از جمله اینکه، این اثر در پی جمعآوری آثار و رسائلی است که: 1) از لحاظ کمی پس از تصحیح، حداکثر در حدود صد صفحه باشند؛ 2) حداقل یک نسخه از آن از در کتابخانه مجلس موجود است؛ 3) چون هدف اصلی از این نوشتار بازخوانی و احیای رساله‌های موجود در کتابخانه مجلس است، اصراری بر بهره‌برداری از نسخ موجود در دیگر کتابخانه‌ها نیست؛ 4) اولویت با در این مجموعه با رسائلی است که تا کنون به زیور طبع آراسته نشده است. | ||
این اثر، مشتمل بر یازده رساله است که رسائل آن به ترتیب قدمت، معرفى مىشوند: | این اثر، مشتمل بر یازده رساله است که رسائل آن به ترتیب قدمت، معرفى مىشوند: | ||
#عجائب القرآن: این رساله، تألیف [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|عبدالرحمن بن جوزى]](م 597ق) از علماى بنام اهل سنت است. وی در این رساله به | #عجائب القرآن: این رساله، تألیف [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|عبدالرحمن بن جوزى]](م 597ق) از علماى بنام اهل سنت است. وی در این رساله به سوره‌های مکی و مدنی و شمارش آیات اشاره نموده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج]</ref>. | ||
#:این رساله مطالب گوناگونی را در موضوع علوم قرآنی در بر دارد از جمله: | #:این رساله مطالب گوناگونی را در موضوع علوم قرآنی در بر دارد از جمله: | ||
#:# بر شمردن | #:# بر شمردن سوره‌هایی که بنا بر عدّ کوفی آیات قرآن، دارای تعداد آیات یکسان هستند؛ | ||
#:# اشاره به تعداد | #:# اشاره به تعداد سوره‌های مکی و مدنی؛ | ||
#:# تعداد سور، آیات، کلمات، حروف و | #:# تعداد سور، آیات، کلمات، حروف و نقطه‌های قرآن؛ | ||
#:# تقسیمات قرآن (به نصف، ثلث و ربع)؛ | #:# تقسیمات قرآن (به نصف، ثلث و ربع)؛ | ||
#:# عد آیات بنا بر شمارش کوفی، مدنی اول، مدنی دوم، بصری، شامی و ذکر موارد خاص هر یک و برخی از مشترکات آنها. | #:# عد آیات بنا بر شمارش کوفی، مدنی اول، مدنی دوم، بصری، شامی و ذکر موارد خاص هر یک و برخی از مشترکات آنها. | ||
#:هرکدام از این پنج موضوع در یک باب مورد اشاره قرار گرفته‌اند. تعدادی از آنها دارای فصول متعددی نیز میباشند. یکی از ویژگیهای رساله، باب اول و آخر آن است. مؤلف در باب اول از زاویه‌ای متفاوت با اکثر کتب علوم قرآنی، به مسئله عدّ آیات پرداخته است. این زاویه عبارت است از توجه به این نکته که هر سوره‌ایا مشابهی از نظر تعداد آیات در قرآن دارد یا خیر؟ و اگر پاسخ مثبت است نام سوره یا سوره‌ای که تعداد آیاتش با آن یکسان است ذکر شده است. همچنین باب آخر نیز نگاهی متفاوت به عدّ آیات دارد. این نگاه به آیات قرآن از این حیث است که هر یک از شمارشهای یاد شده به‌طور خاص هرکدام آیات را در بر دارد، ثانیاً، موارد مشترک بین دو و سه شیوه کدام است. البته در این با از عدّ مکی آیات هیچ سخنی به میان نیامده است و از عدّ شامی نیز تنها در یک قسمت سخن مستقلی به میان آمده است. از سوی دیگر عدّ کوفی از مهمترین محور مطالب این باب محسوب می‌شود. مؤلف خود در آغاز به این مطلب اشاره می‌کند که در زمان او در قرن ششم عدّ کوفی رایج بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/33 ر.ک: متن کتاب، ص33-34]</ref>. | #:هرکدام از این پنج موضوع در یک باب مورد اشاره قرار گرفته‌اند. تعدادی از آنها دارای فصول متعددی نیز میباشند. یکی از ویژگیهای رساله، باب اول و آخر آن است. مؤلف در باب اول از زاویه‌ای متفاوت با اکثر کتب علوم قرآنی، به مسئله عدّ آیات پرداخته است. این زاویه عبارت است از توجه به این نکته که هر سوره‌ایا مشابهی از نظر تعداد آیات در قرآن دارد یا خیر؟ و اگر پاسخ مثبت است نام سوره یا سوره‌ای که تعداد آیاتش با آن یکسان است ذکر شده است. همچنین باب آخر نیز نگاهی متفاوت به عدّ آیات دارد. این نگاه به آیات قرآن از این حیث است که هر یک از شمارشهای یاد شده به‌طور خاص هرکدام آیات را در بر دارد، ثانیاً، موارد مشترک بین دو و سه شیوه کدام است. البته در این با از عدّ مکی آیات هیچ سخنی به میان نیامده است و از عدّ شامی نیز تنها در یک قسمت سخن مستقلی به میان آمده است. از سوی دیگر عدّ کوفی از مهمترین محور مطالب این باب محسوب می‌شود. مؤلف خود در آغاز به این مطلب اشاره می‌کند که در زمان او در قرن ششم عدّ کوفی رایج بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/33 ر.ک: متن کتاب، ص33-34]</ref>. | ||
#مختصر ما رسم في المصحف الكريم، تألیف ابوطاهر اسماعیل بن ظاهر عقیلى مصرى(م 623ق) اثر مهمى در رسمالخط مصحف شریف است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج]</ref>. این رساله شامل چهار بخش است. در بخش نخست به مواردی که در کل قرآن به شکل خاصی کتابت می‌شود اشاره شده است. در بخش دوم که بیشتر حجم آن را در بر گرفته، شیوه نگارش کلمات در قرآن کریم به ترتیب | #مختصر ما رسم في المصحف الكريم، تألیف ابوطاهر اسماعیل بن ظاهر عقیلى مصرى(م 623ق) اثر مهمى در رسمالخط مصحف شریف است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج]</ref>. این رساله شامل چهار بخش است. در بخش نخست به مواردی که در کل قرآن به شکل خاصی کتابت می‌شود اشاره شده است. در بخش دوم که بیشتر حجم آن را در بر گرفته، شیوه نگارش کلمات در قرآن کریم به ترتیب سوره‌های قرآن کریم ذکر شده است. در بخش سوم نیز به اختلاف موجود بین مصاحف اهل شام و مکه و مدینه و کوفه و بصره پرداخته شده است. مؤلف در این بخش به این نکته اشاره می‌کند که اختلاف بین قاریان به اختلاف رسم ارتباط ندارد، چرا که قرائت از طریق مشافهه منتقل می‌شود، نه از راه کتابت. | ||
#:در بخش پایانی این رساله توضیحاتی درباره نقط و شکل مصاحف ذکر شده است. در این بخش هرچند نویسنده به شیوه علامتگذاری خلیل بن احمد اشاره می‌کند، ولی روش نقط را بر آن ترجیح می‌دهد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/53 ر.ک: متن کتاب، ص53]</ref>. | #:در بخش پایانی این رساله توضیحاتی درباره نقط و شکل مصاحف ذکر شده است. در این بخش هرچند نویسنده به شیوه علامتگذاری خلیل بن احمد اشاره می‌کند، ولی روش نقط را بر آن ترجیح می‌دهد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/53 ر.ک: متن کتاب، ص53]</ref>. | ||
#ارجوزة في السور المكية و المدنية: سراینده این ارجوزه شخصى به نام محمد بن ایوب تاذفى حلبى حنفى(م 705ق) است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج]</ref>. این رساله قصیده‌اى 42 بیتى است که درباره مکى و مدنى بودن | #ارجوزة في السور المكية و المدنية: سراینده این ارجوزه شخصى به نام محمد بن ایوب تاذفى حلبى حنفى(م 705ق) است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج]</ref>. این رساله قصیده‌اى 42 بیتى است که درباره مکى و مدنى بودن سوره‌های قرآن کریم سروده شده است؛ البته در این ارجوزه به موارد و آیات استثنایی هر سوره اشاره نشده و بخش اعظم آن ملاک قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/129 ر.ک: متن کتاب، ص129]</ref>. | ||
#:برای تشخیص مکی یا مدنی بودن سور قرآن کریم | #:برای تشخیص مکی یا مدنی بودن سور قرآن کریم راه‌هایی وجود دارد: | ||
#:أ)وجود روایات صحیح و موثق دال بر زمان، مکان یا موضوع نزول سوره | #:أ)وجود روایات صحیح و موثق دال بر زمان، مکان یا موضوع نزول سوره | ||
#:ب)وجود ملاکهای عمومی یا غالب صحیح در سور مکی و مدنی | #:ب)وجود ملاکهای عمومی یا غالب صحیح در سور مکی و مدنی | ||
#:ت)سیاق آیات و مطالب موجود در | #:ت)سیاق آیات و مطالب موجود در سوره‌ها | ||
#:دقیقترین و مطمئنترین راه، سومین مورد است که موردتوجه بسیاری از علما نظیر [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبایی]] بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/130 همان، ص130]</ref>. | #:دقیقترین و مطمئنترین راه، سومین مورد است که موردتوجه بسیاری از علما نظیر [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبایی]] بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/130 همان، ص130]</ref>. | ||
#رموز مصاحف: رساله مختصرى است در علائم وقف و سایر رموز به‌کاررفته در مصحف شریف که توسط محمدشاه بن محمد مسلمان غزنوى هروى از دانشوران بین | #رموز مصاحف: رساله مختصرى است در علائم وقف و سایر رموز به‌کاررفته در مصحف شریف که توسط محمدشاه بن محمد مسلمان غزنوى هروى از دانشوران بین سده‌هاى هفتم و نهم هجرى به رشته تحریر درآمده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج] و [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/137 متن کتاب، ص137]</ref>. | ||
#منهل العطشان في رسم أحرف القرآن: رساله نسبتاً مفصلى است در رسمالخط مصحف که توسط طاهر بن عرب بن ابراهیم بن احمد اصفهانى(857ق) نگاشته شده است. اصفهانى بارزترین شاگرد ابن الجزرى بوده است. به گفته سلمى، دخت ابن الجزرى، در غیاب پدر، اصفهانى بر مسند تدریس مىنشسته است. وى داراى تألیفات بسیارى در علوم مختلف ازجمله تجوید و قرائت است. ازجمله آثار او مىتوان به رساله البرق اللامع فى قراءة نافع اشاره کرد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/26 مقدمه، صفحه بیستوشش]</ref>. از مهمترین مطالب موجود در این رساله می‌تواند اینکه در قرن هشتم و نهم مصاحف از نظر رسم و ضبط آیات و تعیین انتهای آیات و اخماس و اشعار، دارای اغلاط بسیاری بودند که در آن دوره، استادان فن هر یک سعی در تصحیح این اغلاط داشتند؛ اینکه قرائت رایج در افغانستان در آن روز، بلکه معظم ممالک عجم قرائت عاصم به ره دو روایتش بوده است؛ ضبط رایج در افغانستان آن روز مانند ضبط هندی که امروزه در منطقه شبهقاره هند رایج است بوده است. در این شیوه بر روی مصوتهای بلند (مانند مد) علامت سکون قرار می‌دهند. طاهر با این شیوه بهسختی مخالفت می‌کند؛ این کتاب به همراه قصیده طاهره نوشته شده و تقدیم حاکم هرات شده است؛ طاهر در این رساله بارها از صحابه بهویژه عثمان تعریف می‌کند؛ وی در فصل اول خاتمه، به برخی ظرائف در ضبط کلمات مصحف اشاره می‌کند. از جمله آنکه حروف مد را علامت سکون ننهند، اَشکال فتحه و کسره را از حروف خود دور نیندازند و اگر دو حرف مثلین و متجانسین به هم رسند و اول سکان باشد حروف اول را از علامت سکون عاری دارند و شدّه‌ای بر سر حروف دوم نهند و در منون منصوب علامت نصب را بر سر الف نهند نه حرفی که پیش از وی است؛ علائم مد متصل و مد منفصل هر دو استحسانی است و به ترک آن شناعتی لازم نمیآید؛ اصفهانی این رساله را به نام شاهرخ بهادر خان تیموری (779-850ق) پادشاه معروف تیموریان و همسر گوهرشاد نوشته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/152 ر.ک: متن کتاب، ص152-153]</ref>. | #منهل العطشان في رسم أحرف القرآن: رساله نسبتاً مفصلى است در رسمالخط مصحف که توسط طاهر بن عرب بن ابراهیم بن احمد اصفهانى(857ق) نگاشته شده است. اصفهانى بارزترین شاگرد ابن الجزرى بوده است. به گفته سلمى، دخت ابن الجزرى، در غیاب پدر، اصفهانى بر مسند تدریس مىنشسته است. وى داراى تألیفات بسیارى در علوم مختلف ازجمله تجوید و قرائت است. ازجمله آثار او مىتوان به رساله البرق اللامع فى قراءة نافع اشاره کرد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/26 مقدمه، صفحه بیستوشش]</ref>. از مهمترین مطالب موجود در این رساله می‌تواند اینکه در قرن هشتم و نهم مصاحف از نظر رسم و ضبط آیات و تعیین انتهای آیات و اخماس و اشعار، دارای اغلاط بسیاری بودند که در آن دوره، استادان فن هر یک سعی در تصحیح این اغلاط داشتند؛ اینکه قرائت رایج در افغانستان در آن روز، بلکه معظم ممالک عجم قرائت عاصم به ره دو روایتش بوده است؛ ضبط رایج در افغانستان آن روز مانند ضبط هندی که امروزه در منطقه شبهقاره هند رایج است بوده است. در این شیوه بر روی مصوتهای بلند (مانند مد) علامت سکون قرار می‌دهند. طاهر با این شیوه بهسختی مخالفت می‌کند؛ این کتاب به همراه قصیده طاهره نوشته شده و تقدیم حاکم هرات شده است؛ طاهر در این رساله بارها از صحابه بهویژه عثمان تعریف می‌کند؛ وی در فصل اول خاتمه، به برخی ظرائف در ضبط کلمات مصحف اشاره می‌کند. از جمله آنکه حروف مد را علامت سکون ننهند، اَشکال فتحه و کسره را از حروف خود دور نیندازند و اگر دو حرف مثلین و متجانسین به هم رسند و اول سکان باشد حروف اول را از علامت سکون عاری دارند و شدّه‌ای بر سر حروف دوم نهند و در منون منصوب علامت نصب را بر سر الف نهند نه حرفی که پیش از وی است؛ علائم مد متصل و مد منفصل هر دو استحسانی است و به ترک آن شناعتی لازم نمیآید؛ اصفهانی این رساله را به نام شاهرخ بهادر خان تیموری (779-850ق) پادشاه معروف تیموریان و همسر گوهرشاد نوشته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/152 ر.ک: متن کتاب، ص152-153]</ref>. | ||
#الوقوف و الفوائد: تألیف حسین بن محمد یا حسین بن عثمان سروى است. شخص اول شناخته شده نیست، ولى حسین بن عثمان ازجمله شاگردان ابن الجزرى است. وى تا سال 884ق در قید حیات بوده است. وى نیز چون اصفهانى داراى تألیفاتى است. از جمله آثار او مىتوان به کتاب منهاج النشر فى القراءات العشر به فارسى و همچنین کتاب عقد الفوائد فى شرح عقیلة أتراب القصائد آن نیز به فارسى اشاره کرد. حسین بن عثمان علاوه بر تألیف، به استنساخ کتاب نیز مشغول بوده است. رساله الوقوف و الفوائد مختصرى است در عدّ آیات و اختلاف علما درباره آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/265 متن کتاب، ص265]</ref>. | #الوقوف و الفوائد: تألیف حسین بن محمد یا حسین بن عثمان سروى است. شخص اول شناخته شده نیست، ولى حسین بن عثمان ازجمله شاگردان ابن الجزرى است. وى تا سال 884ق در قید حیات بوده است. وى نیز چون اصفهانى داراى تألیفاتى است. از جمله آثار او مىتوان به کتاب منهاج النشر فى القراءات العشر به فارسى و همچنین کتاب عقد الفوائد فى شرح عقیلة أتراب القصائد آن نیز به فارسى اشاره کرد. حسین بن عثمان علاوه بر تألیف، به استنساخ کتاب نیز مشغول بوده است. رساله الوقوف و الفوائد مختصرى است در عدّ آیات و اختلاف علما درباره آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/25 مقدمه، صفحه بیستوپنج]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/265 متن کتاب، ص265]</ref>. | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
#أرجوزة في معرفة الوقوف: این ارجوزه، توسط محمد بن عبدالحمید، معروف به حکیم زاده بغدادى، از دانشوران سده یازدهم هجرى، سروده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/27 مقدمه، صفحه بیستوهفت]</ref>. حکیم زاده در این قصیده 43 بیتی به دسته‌بندی وقفهای قرآن توسط شیخ سجاوندی و مواضع آن اشاره کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/569 ر.ک: متن کتاب، ص569]</ref>. | #أرجوزة في معرفة الوقوف: این ارجوزه، توسط محمد بن عبدالحمید، معروف به حکیم زاده بغدادى، از دانشوران سده یازدهم هجرى، سروده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/27 مقدمه، صفحه بیستوهفت]</ref>. حکیم زاده در این قصیده 43 بیتی به دسته‌بندی وقفهای قرآن توسط شیخ سجاوندی و مواضع آن اشاره کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/569 ر.ک: متن کتاب، ص569]</ref>. | ||
#معرفة المقارئ: تألیف مؤلفى ناشناخته اهل شمال آفریقا یا اندلس است. در این رساله، تقسیمات قرآنى بر اساس آنچه در این مناطق رایج است، مشخص شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/28 مقدمه، صفحه بیستوهشت]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/579 متن کتاب، ص579]</ref>. | #معرفة المقارئ: تألیف مؤلفى ناشناخته اهل شمال آفریقا یا اندلس است. در این رساله، تقسیمات قرآنى بر اساس آنچه در این مناطق رایج است، مشخص شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/28 مقدمه، صفحه بیستوهشت]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/579 متن کتاب، ص579]</ref>. | ||
#رسالة في عدّ الآي و السور المكية و المدنية: رساله حاضر، نام خاصی ندارد و مؤلف آن ناشناخته است؛ ولی با توجه به نثر ضعیف عربی آن می‌توان گفت که یا نویسنده سواد عربی دانی خوبی نداشته و یا کاتب عربی نمی‌دانسته و در کتابت دچار تصحیفاتی شده است. این رساله، شامل موضوعات زیر است: بیان نام یا نامهای | #رسالة في عدّ الآي و السور المكية و المدنية: رساله حاضر، نام خاصی ندارد و مؤلف آن ناشناخته است؛ ولی با توجه به نثر ضعیف عربی آن می‌توان گفت که یا نویسنده سواد عربی دانی خوبی نداشته و یا کاتب عربی نمی‌دانسته و در کتابت دچار تصحیفاتی شده است. این رساله، شامل موضوعات زیر است: بیان نام یا نامهای سوره‌های قرآن؛ ذکر مکی یا مدنی بودن سوره‌ها و آیات استثناء شده از آن؛ بیان تعداد آیات هر سوره؛ ذکر اختلاف در شمارش آیات؛ اشاره به تعداد حروف، کلات و رکوعات هر سوره<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/28 ر.ک: مقدمه، صفحه بیستوهشت]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/609 متن کتاب ص609]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
رساله‌های «عجائب القرآن»، «مختصر ما رسم في المصحف الكريم»، «ارجوزة في السور المكية و المدنية» و «رسالة في عدّ الآي و السور المكية و المدنية» توسط کریم دولتی؛ رساله‌های «منهل العطشان في رسم أحرف القرآن»، «الوقوف و الفوائد» و «ترجمه و شرح قصيده عقليه أتراب القصائد» توسط سید حسین مرعشی؛ رساله «رموز مصاحف» توسط احمد زرنگار؛ رساله «رسالة في كتابة المصحف» توسط محمدرضا شهیدی پور و حجت‌الله بیاتانی؛ رساله «ارجوزة في معرفة الوقوف» توسط عبدالرسول عبائی؛ رساله «معرفة المقاري» توسط محمدرضا شهیدی پور مورد تصحیح و تحقیق قرار گرفته است. | |||
در پایان کتاب تصاویری از نسخ خطی | در پایان کتاب تصاویری از نسخ خطی رساله‌ها آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19979/1/651 ر.ک: متن کتاب، ص651-672]</ref>. | ||
در ابتدای کتاب فهرست محتویات و در انتهای آن فهارس فنی ذکر شده است. | در ابتدای کتاب فهرست محتویات و در انتهای آن فهارس فنی ذکر شده است. | ||