تفسیر الخزرجی

تفسیر الخزرجی
پدیدآوران	خزرجی، احمد بن عبدالصمد (نویسنده) مزیدی، احمد فرید (محقق)
عنوان‌های دیگر	نفس الصباح فی غریب القرآن و ناسخه و منسوخه المسمی نفس الصباح فی غریب القرآن و ناسخه و منسوخه
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1429 ق یا 2008 م
چاپ	1
موضوع	قرآن - علوم قرآنی قرآن - مسایل لغوی قرآن - ناسخ و منسوخ قرآن - واژه‌نامه‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏85‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏خ‎‏4‎‏ن‎‏7

تفسير الخزرجي المسمى بنفس الصباح في غريب القرآن و ناسخه و منسوخه، اثر احمد بن عبدالصمد خزرجى (متوفاى 592ق) است كه در آن، برخى از آيات قرآن كريم را از سوره حمد تا سوره كوثر، به زبان عربى در يك جلد از منظر الفاظ غريب و ناسخ و منسوخ تفسير كرده است.

روش نویسنده در اثر حاضر، لغوى و روايى - تفسيرى است.

ساختار

كتاب حاضر از مقدمه تحقيق و مقدمه نویسنده و متن اصلى (شامل: تفسير واژگان غريب و ناسخ و منسوخ در آيات قرآن از سوره حمد تا سوره كوثر) تشكيل شده است. متأسفانه بخشى از مقدمه نویسنده و همچنين قسمتى از آخر كتاب افتاده است و به همين جهت مطالب اين اثر ناقص است و همچنين برخى از ويژگى‌ها و مشخصات نگارش اثر حاضر ناشناخته مانده است.

متأسفانه مشخص نيست كه چه كسى مقدمه تحقيق را نوشته و كى و كجا و چگونه نگارش آن را به انجام رسانده است. بعد از مقدمه مختصرى كه در مورد تحقيق كتاب نوشته شده، شرح حال نویسنده به‌صورت اختصارى بيان شده است..

گزارش محتوا

درباره محتوا و ويژگى‌هاى اين اثر، توجه به نكات زير مفيد است:

1. نویسنده درباره نسخ از جمله چنين نوشته است: در حزب سوم، يكى از آيات منسوخ قول خداى تعالى است: «إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا... اللَّاعِنُونَ» ..ابن حبيب گفته است كه اين آيه منسوخ است با قول خداى متعال «... إِلَّا الَّذِينَ تابُوا...» ..، ولى جمهور پيشينيان اعتقاد دارند كه اين آيه محكم است؛ چون استثناء، ناسخ ماقبلش نيست و ادامه و تتمه كلام قبلش است..
2. نویسنده در شرح واژگان غريب اين آيه: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيراً مِنَ الْأَحْبارِ...» ..، چنين نوشته است: يَكْنِزُونَ؛ يعنى دفن مى‌كنند و كنز هر مالى است كه مدفون شود. اين اصل معنا در لغت است؛ سپس كنز با اين آيه عبارت شد از هر آنچه كه زكاتش پرداخت نشود؛ هرچند كه آشكار باشد و هر مالى كه زكاتش پرداخت شود، گنج نيست؛ هرچند مدفون در زمين باشد..
3. نویسنده در بيان آيات منسوخ در حزب 59 چنين نوشته است: در اين حزب يكى از منسوخ‌ها عبارت است از قول خداى تعالى در سوره تكوير: «لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ» ..كه با قول خداوند متعال: «وَ ما تَشاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ» ..، نسخ شده است و قول خداى متعال در سوره طارق «فَمَهِّلِ الْكافِرِينَ» ..كه با آيه سيف و با هر آيه‌اى كه در آن غلظت و شدت است، نسخ شده است..
4. نویسنده در تفسير سوره كوثر چنين نوشته است: ابن عباس گفته است كه كوثر، خير كثير است و اين واژه، بر وزن فوعل است و بر كثرت دلالت دارد و گفته شده كه كوثر نهرى در بهشت است. «وَ انْحَرْ» ؛ يعنى ذبح كن كه مقصود در روز قربانى است و گفته شده معنايش اين است كه دو دستت را براى تكبير بالا ببر. و «شانِئَكَ» ؛ يعنى دشمن تو..در متن چنين آمده: «و شانِئَكَ؛ أى: مبغضك» و در پاورقى اين توضيح ذكر شده كه: مطالب اين كتاب در اينجا؛ يعنى در نيمه كلمه «مُبغِضُكَ» بعد از حروف «مبغ» قطع شده است و بقيه با استفاده از «معاني القرآن» فراء نوشته شده است..

وضعيت كتاب

در پايان اثر حاضر، فقط فهرست مطالب آمده و متأسفانه فهرست‌هاى فنى (آيات، روايات، اعلام، اصطلاحات و...) تنظيم نشده است. همچنين با تأسف معلوم نيست كه تصحيح و تنظيم پاورقى‌ها را چه كسى و در چه زمان و مكانى نوشته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.