بررسی و تحقیق در جنبش مشروطیت ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

در مقدمه مؤلف، به ضرورت شناخت جریانات فلسفی و فکری در درون تحولات سیاسی به‎منظور بررسی جریانات تاریخی، اشاره شده<ref>ر.ک: مقدمه اول، ص8-‎10</ref> و در مقدمه دوم، توضیحاتی پیرامون جنبش مشروطیت و موافقان و مخالفان آن، ارائه گردیده است.<ref>ر.ک: مقدمه دوم، ص11-‎26</ref>.

در فصل سوم، به موضوع تصمیم‎گیری برای رفتن به سفارت، پرداخته شده است. از مسائلی که پیرامون آن اختلاف است، تصمیم‎گیری در رفتن به سفارت است. این مسئله، جدای از آنچه مربوط به خود همین مسئله می‎شود، ارتباط آن با برخی از قضاوت‎ها و دیدگاه‎ها راجع به اشخاص و قضایای دیگر است؛ به‎طوری‎که داشتن دیدگاه خاصی در اینجا، ما را رودر‎روی مشکلات دیگری قرار خواهد داد که به‎سادگی نمی‎توان درباره آنها قضاوت کرد<ref>ر.ک: همان، ص105</ref>.

در فصول گذشته کتاب، درباره موضع سفارت در برابر درخواست تحصن سخن گفته شد و در فصل پنجم، به‎منظور بررسی همکاری اعضای سفارت با متحصنین، آنچه را که از اسناد رسمی و غیر رسمی در مورد برخورد سفارت با متحصنین پس از استقرار آنها در سفارت ذکر شده، آورده شده است. این برخوردها که در قالب «حمایت کامل از متحصنین» قابل طرح است، یکی از تکیه‎گاه‎های اصلی مباحث این فصل تلقی می‎شود<ref>ر.ک: همان، ص137</ref>.

در فصل هفتم، چگونگی ارتباط انگلیس با متحصنین قم، مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده یکی از راه‎های نفوذ استعمار انگلیس را بهره‎گیری از امتیاز کشیدن خطوط تلگراف در ایران دانسته است که شمال و جنوب و غرب و شرق را به هم متصل کرده و در اکثر شهرهای مهم، دفاتری ایجاد کرده بود. در این دفاتر، خدمه انگلیسی و هندی، کار اداره این مراکز را برعهده داشته و به‎طور کامل، به‎صورت یک سیستم اطلاعاتی از هر جهت، در خدمت سفارت انگلیس در تهران بودند. به باور وی، اهمیت نقش آنان در انتقال اطلاعات، علت مهمی در کسب این اطلاعات و جمع‎آوری اخبار پیرامون مسائل مختلف برای انگلیسی‎ها بود و در واقع این ادارات، حکم قونسولخانه کوچکی را داشت که کارهای قونسولی را تحت لوای اداره تلگراف‎خانه، انجام می‎داد. سیم تلگراف، گویا دو خط داشته است: یکی مربوط به کمپانی هند و اروپا بوده و دیگری مربوط به دولت ایران که تنها میان بعضی از شهرها بوده است و گویا در میانه برخی شهرها، دو سیم بوده است: یکی تلگراف‎خانه انگلیس و دیگر تلگراف‎خانه دولتی<ref>ر.ک: همان، ص185-‎186</ref>.

فصل نهم، به موضوع ضمانت‎خواهی متحصنین از سفارت و تضمین سفارت برای آنها، اختصاص یافته است. این قسمت از کتاب، مربوط است به ضمانتی که سفارت از متحصنین گرفت تا سفارتخانه را ترک نکنند، اما مهم‎تر از آن، تضمینی است که مردم از سفارت خواستند؛ تضمینی که لزوم اجرای فرامین شاه را درباره مشروطیت، تأمین کند و نیز ضمانتی که سفارت داد تا خساراتی را که به متحصنین در ایام تحصن وارد شده، جبران نماید<ref>ر.ک: همان، ص225-‎226</ref>.

در فصل دوازدهم، به برخی ایرادت پیرامون جنبش مشروطیت، پاسخ داده شده است؛ از جمله آنکه استاد حمید عنایت به‎خاطر توجهی که به ماهیت دینی مشروطه دارد، به کسانی که آن را ساخته دست بیگانگان می‎دانند، حمله کرده است. نویسنده در این‎باره به این نکته اشاره کرده است که پیوستگی حرکت مشروطه‎خواهی در مقطعی که دچار انحراف شد، ربطی به اصالت مردمی قیام و حتی جنبه مذهبی آن ندارد و اگر کسی با توجه به اصالت مردمی و دینی آن، آن را سالم از دخالت انگلیس می‎پندارد، در واقع دچار خلط شده است؛ زیرا روحانیت اقدامی در جهت مبارزه با ستمگری حکام کرد، اما این قیام در ادامه، در تحصن نزدیک به یک‎ماهه سفارت، تغییر ماهیت داد<ref>ر.ک: همان، ص285-‎286</ref>.