شرح معالم أصول‌الدين للإمام فخرالدين الرازي: تفاوت میان نسخه‌ها

استفاده [[سنوسی، محمد بن يوسف|امام محمد بن یوسف سنوسی]]، صاحب کتاب‎های مشهور در علم عقاید، از این اثر و اعتمادش بر آن در شرح عقاید کبرا و وسطایش (که باعث احیای علم اصول دین در آن زمان شد)، میزان اهمیت شرح ابن تلمسانی را نشان می‎دهد. علاوه بر [[سنوسی، محمد بن يوسف|سنوسی]]، غالب علمای مغرب اسلامی، در علم توحید بر این شرح، اعتماد کرده و مطالبشان را با استناد به متن این کتاب، تقویت کرده‎اند. ازاین‎رو، اکثر نسخه‎های این اثر به کتابخانه‎های غرب اسلامی، منتقل شده است<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>.

مقدمه کتاب این‎گونه ‎آغاز شده است: «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم و صلّى اللّه على سيدنا محمد و سلم قال الشيخ الفقيه الإمام العالم شرف‎الدين أبومحمد عبداللّه بن محمد بن علي الفهري المعرف ب[[ابن تلمساني، عبدالله بن محمد|ابن التلمساني]] (رحمه اللّه): هذا تعليق جمعته على «معالم أصول الدين للإمام فخرالدين محمد بن الخطيب» (قدّس اللّه روحه و نوّر ضریحه)»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص41</ref>. شارح سپس خطبه [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] را ذکر کرده و دو قسمت از آن را شرح می‎دهد:

او سپس عبارت «فأوّلها: علم أصول الدّين»، در خطبه [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] را شرح می‎دهد؛ علم اصول دین به این جهت اول این علوم به حساب می‎آید که شناختش، شرط در شناخت سایر علوم است و شرط، بالذات باید مقدم بر مشروط باشد؛ به‎علاوه، این علم، اشرف علوم است؛ زیرا شرف العلم بشرف معلومه و از آنجایی که اجلّ از الله تعالی و صفات او وجود ندارد، علم به او و صفاتش از اجل و اشرف علوم خواهد بود... این علم را «اصول دین» نامیده‎اند؛ زیرا اسلام بر آن بنا شده و دین هم نزد خداوند، اسلام است؛ '''إن الدين عند الله الإسلام'''... به آن «علم کلام» نیز گفته‎اند و در توجیه آن وجوهی ذکر شده است؛ از جمله اینکه متکلمان، این علم را تبویب کرده و هر بابی را با عنوان: باب الكلام في... معنون نموده‎اند؛ مثلاًگفته‎اند: باب القول أو الكلام في إثبات العلم بحدوث العالم، باب الكلام في إثبات العلم بوجود الصانع، باب الكلام في ما يجب للّه تعالى من الصفات النفسية و المعنوية... برخی نیز در توجیه نام‎گذاری آن به علم کلام گفته‎اند: ازآن‎رو که هرگاه کسی از «ظاهریه» درباره مسائل این علم می‎پرسید، آنان با عبارت «هذا ما نهينا عن الكلام فيه»، به او پاسخ می‎دادند، این عبارت شیوع پیدا کرد و این علم را «علم کلام» نامیدند. برخی دیگر نیز در توجیه این نام‎گذاری گفته‎اند: شرف آدمی بر سایر حیوانات به قوه ناطقه فکریه اوست و هرکه دارای این قوه باشد، در انواع خلقت، اشرف است. از آنجایی که شناخت این علم از سخت‎ترین و دقیق‎ترین کارهاست و تمییز میان حق و باطل در عقد و صدق و کذب در قول، با این علم حاصل می‎گردد، آموختن آن از بزرگ‎ترین اسباب ظاهرکننده این قوه است؛ ازاین‎رو از باب اطلاق اسم سبب بر مسبب، آن را علم کلام نامیده‎اند<ref>ر.ک: همان، ص42-43</ref>.

نویسنده، در ادامه مقدمه بحثش، درباره حقیقت، غایت و فایده علم کلام توضیح می‎دهد<ref>ر.ک: همان، ص43-46</ref>.