زید بن علی بن الحسین(ع)

زید بن علی بن حسین

نام	زید بن علی بن حسین
نام‌های دیگر
نام پدر	علی‌ بن الحسین(ع)، امام چهارم شیعیان‌
متولد	اختلافی ٧٥‌ و ٧٨‌ و ٨٠ق
محل تولد	مدینه
شهادت	١٢٢‌ق
اساتید	امام سجاد(ع) برادرش امام باقر(ع) و برادرزاده‌اش امام صادق(ع)
برخی آثار	تفسیر الشهید زید بن علي ترجمه تفسیر غریب القرآن ‏تفسیر غریب القرآن
کد مؤلف	AUTHORCODE10701AUTHORCODE

زید بن علی بن حسین، فرزند امام چهارم شیعیان بوده و فرقه زیدیه، منسوب به اوست. او به‌منظور خون‌خواهی امام حسین(ع) و یاران او و امر به معروف و نهی از منکر، علیه حاکمان بنی‌امیه قیام کرد و در این راه، به شهادت رسید.

نسب

زید پسر علی‌ بن الحسین(ع)، امام چهارم شیعیان‌ است‌. مادر او، کنیزی شایسته و بانجابت به نام حوراء است که مختار بن ابی‌‏عبیده ثقفی او‌ را‌ به سی هزار درهم خرید و هنگامی که در‌ چهره‌ او آثار پاکی و بزرگی را مشاهده کرد، او را به‌عنوان هدیه خدمت امام فرستاد. این‌ بانو از امام دارای چهار فرزند شد که عبارتند از: زید، عمر، علی‌ و خدیجه‌.

القاب

کنیه زید «ابوالحسین» است و القاب او عبارتند از:

1. «شهید»: در بعضی از کتب روایی و تاریخی به این لقب نامیده شده است‌.
2. «حليف‌ القرآن»: به‌واسطه ممارست و ارتباط او با کتاب خدا به این لقب خوانده می‌شد.
3. «زيد الأزياد»: کنایه از مقام والا، عظمت و شخصیت بی‏نظیر اوست.

تاریخ ولادت و شهادت

زید در مدینه به دنیا آمد. برای ولادت او، سه تاریخ به‌ سال‌های ٧٥‌ و ٧٨‌ و ٨٠ق و برای شهادتش،‌ سال‌های ١٢١، ١٢٠ و ١٢٢ق، ذکر شده است، اما قول مشهور، آن است که او در‌ مجموع‌ ٤٢ سال زندگی کرده و در‌ هنگام‌ قیام و شهادت، ٤٢ ساله بوده است. اگر سن ٤٢ سالگی را برای او ملاک قرار دهیم،‌ تاریخ‌ ولادت‌ ایشان سال ٧٨ و شهادتش سال ١٢٠ و یا‌ ولادت‌ ٨٠‌ و شهادت‌ سال‌ ١٢٢‌ق، بوده و قول اخیر معروف‌تر است.

شخصیت علمی

زید در علم و معرفت بدان پایه رسیده بود که امام صادق(ع) و امام رضا(ع) از او‌ به‌عنوان‌ «عالم آل محمد» یاد می‌کنند. او در مقام‌ علمی‌ به جایی رسیده بود که گاه ائمه معصومین، دانشمندانی همچون «ابوحمزه ثمالی» را برای استفاده علمی به محضرش‌ ارجاع‌ می‌دادند‌.

امام صادق(ع)‌ درباره‌ لقب «حليف القرآن» زید می‌فرمایند: «كان و الله أَقرَأُنَا للكتابِ»؛ به خدا سوگند او‌ در‌ میان‌ ما بیش از همه به قرائت قرآن اشتغال داشت.

زید در تمام علوم عصر خویش‌ پس‌ از برادرش امام باقر(ع) سرآمد دیگران بود. او در علم کلام، فقه‌، حدیث‌ و...، کتاب‌های‌ زیادی تألیف نمود، از جمله کتاب «الصفوة» که در باب مسئله امامت و خلافت برگزیدگان واقعی، یعنی‌ حضرات‌ ائمه(ع)، مباحثی را مطرح و بررسی کرده است. او در این کتاب با‌ الهام‌ و استمداد از قرآن‌ و استدلال‌ به بیش از 150 آیه، مسئله امامت‌ را‌ بررسی‌ کرده است.

اساتید

زید از جمله راویان از پدرش امام سجاد(ع) و برادرش امام باقر(ع) و برادرزاده‌اش امام صادق(ع) بوده است. از جمله شیوخی که زید از آنها روایت کرده، ابان بن عثمان بن عفان و عبدالله بن ابی‌رافع بوده‌اند. همچنین زید، نزد عروة بن زبیر بن عوام و واصل بن عطاء شاگردی کرده است.

برخی، علت گرایش زیدیه به مذهب اعتزال را شاگردی زید، نزد واصل بن عطاء می‌دانند. مناقشه‌ای بین زید و برادرش، امام باقر(ع)، بر سر شاگردی زید نزد واصل بن عطاء و شرط ‌دانستن خروج در امامتِ امام صورت گرفته است. زید همچنین مذاکراتی با اهل بصره و فقهای کوفه از جمله عبدالرحمن بن ابی‌لیلی، ابوحنیفه و سفیان ثوری داشته است.

شاگردان

صاحب کتاب «الروض النضير»، نام کسانی که از زید کسب علم کرده‌اند را ذکر کرده است. برخی از آنان عبارتند از:

1. عیسی، محمد و یحیی (فرزندان زید)؛
2. سلیمان بن مهران؛
3. سعید بن خیثم؛
4. ابوخالد کابلی؛
5. سلمة بن کهیل؛
6. ابن ابی‌زناد؛
7. مطالب بن زیاد؛
8. فضیل بن مرزوق؛
9. منصور بن معتمر؛
10. زبید یامی.

راویان از زید

برخی راویان از زید عبارتند از:

1. امام صادق(ع)؛
2. محمد بن مسلم زهری؛
3. شعبة بن حجاج؛
4. عبدالرحمن بن ابی‌الزناد؛
5. عبدالرحمن بن حارث بن عیاش؛
6. بسام صیرفی.

در منابع اهل سنت نیز کسانی چون: ترمذی، نسائی، ابوداوود، ابن ماجه و ابن حنبل از وی نقل حدیث کرده‌اند.

قیام و شهادت

پس از شهادت امام حسین(ع)، اگرچه‌ قیام‌هایی به خون‏خواهی ایشان برضد امویان از سوی دوستداران اهل‌بیت(ع) به وقوع‌ پیوست، اما از سوی علویان تا زمان زید، قیام و حرکت قابل توجهی پدید نیامده‌ بود‌ و قیام ایشان، سرآغاز قیام‌ها و جنبش‌های علویان‌ برضد‌ امویان‌ و پس‌ از‌ آنان علیه عباسیان‌ بود‌.

زید که‌ شاهد‌ ظلم بنی‌امیه بود، به‌واسطه‌ کثرت‌ نفرت از حکام آل امیه و برای خون‏خواهی شهدای کربلا و به‌منظور امر به معروف و نهی از منکر، خود را ملزم به قیام دانست؛ ازاین‌رو در ماه شوال‌ سال‌ 120ق، قیام خود را از شهر کوفه آغاز نمود. او مدتی پنهانی مشغول دعوت مردم به انقلاب بود و زمینه را برای قیام خود آماده می‌کرد و در این مدت نیز به‌صورت‌ مخفی زندگی‌ می‌نمود و چندین بار مخفیگاه خود را از بیم کارگزاران هشام تغییر داد و علاوه بر کوفه، چندی نیز‌ در‌ بصره‌ و دیگر شهرهای عراق به جمع‏آوری یار پرداخت.

او اول صفر 121ق (و به قولی سال 122ق) با شعار «يا منصور أمت» که‌ شعار پیامبر در جنگ بدر بود، قیام خود را آغاز کرد و سپاه خود را به‌سوی شهر کوفه به حرکت درآورد. تعداد‌ زیادی‌ از سپاهیان شام و بنی‏امیه به دست یاران زید کشته و زخمی‌ شدند و جنگ در شهر کوفه به‌شدت ادامه داشت. اما سرانجام پس از دو روز درگیری میان سپاه اندک زید و سپاه اموی، تیری به پیشانی زید اصابت کرد و در اثر آن به شهادت رسید. یارانش برای مصون ماندن جنازه زید از تعرض دشمن، آن را شبانه و مخفیانه دفن کردند اما دشمن از آن آگاه شد. امویان جنازه زید را بیرون کشیده، سرش را از بدنش جدا کرده، به شام نزد هشام بن عبدالملک فرستادند و بدنش را به ‌دار آویختند.

فرقه زیدیه

فرقه‌ زیدیه‌ از‌ جمله فرقه‌های مذهب شیعه‌ بشمار‌ می‌رود که معتقدند پس از شهادت امام حسین(ع)، امامت شیعیان به زید بن علی بن الحسین(ع) می‌رسد. آنان پس از اعتقاد‌ به‌ حق‌ بودن امامت امام علی(ع) بعد از رحلت پیامبر(ص) و همچنین‌ امامت امام حسن و امام حسین(ع)، امامت را منحصر‌ در‌ فرزندان‌ آن دو می‌دانند و هرکس از فرزندان آنها که مردم‌ را به‌سوی خود دعوت کند و پرچم مبارزه با ظلم و ستم حاکمان جور را بر‌دارد و قیام کند‌، امام‌ خواهد‌ بود.

پیروان زیدیه به‌ امامت‌ زید به‌عنوان پنجمین‌ امام‌ باور دارند. البته آنان احترام خاصی برای امام علی(ع) قائل هستند و امام سجاد(ع) را‌ تنها‌ پیشوای علم و معرفت به حساب می‌آورند‌ و به‌عنوان زمامدار‌ و رهبر‌ سیاسی‌ نمی‌پذیرند؛ زیرا آنان قیام مسلحانه را مهم‌ترین شرط امامت می‌دانند.

آثار منسوب به زید

کتاب «المجموع في الفقه» به روایت ابوخالد واسطی از زید، منسوب به زید بن علی است. این کتاب مشهورترین اثر منسوب به او بوده و شروحی نیز بر آن نوشته شده است.

دیگر کتب ذکرشده برای زید عبارتند از:

1. تفسير غريب القرآن المجيد؛
2. أخبار زيد بن علي؛
3. تثبيت الإمامة؛
4. مناسك یا منسك الحج؛
5. قراءة زيد بن علي؛
6. رسالة في الجدل مع المرجئة؛
7. كتاب الصفوة؛
8. رسالة في حقوق اللّه؛
9. كتاب في الرد علی القدرية من القرآن.

منابع مقاله

1. کمساری، عباس، «زید بن علی بن الحسین(ع)، شهید قرآنی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مبلغان، آذر - ‌دی 1391، ‌شماره 160، به آدرس:

   www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1007364/

2. وزیری، سید عباس، «چگونگی پیدایش مذهب زیدیه و توسعه آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: تاریخ‌پژوهی، تابستان 1394، ‌شماره 63، به آدرس:

   www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1233925/

3. بی‌نام، «ویکی‌شیعه»، مدخل «زید بن علی»، به آدرس:

http://fa.wikishia.net/view/%D8%B2%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C#cite_note-19

وابسته‌ها

تفسیر الشهید زید بن علي

ترجمه تفسیر غریب القرآن

‏تفسیر غریب القرآن

‏مسند الأمام زيد

رسالة الحقوق عن الإمام السجاد علیه‌السلام بروایة أبي حمزة الثمالي

تفسير غريب القرآن المجید