الإلزامات و التتبع: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

کتاب الزامات [[دارقطنی، علی بن عمر|دارقطنی]] حاوی احادیثی است که [[دارقطنی، علی بن عمر|حافظ دارقطنی]] آن را به‎شرط شیخین یا یکی از آن‎ها می‎بیند لکن هیچ‎یک از شیخین این احادیث را استخراج نکرده‎اند. تعداد این روایات به عدد هفتاد می‎رسد. البته گاهی برخی روایات از صحابه وجود دارد که وی آن را ذکر می‎کند مانند یک حدیث از اسامة بن عمیر پدر ابوملیح؛ و حدیث هفتم از الزامات. یا حدیث مالک اشجعی پدر ابی الاحوص عوف بن مالک که نویسنده تنها یک حدیث از آن‎ها ذکر کرده و حدیث نهم از الزمات است. همچنین است طارق بن عبدالله محاربی که احادیثی دارد و نویسنده تنها یک حدیث از وی را ذکر کرده که همان حدیث چهل و سوم از الزامات است. وی از احادیث حبشی بن جناده نیز تنها یک حدیث را ذکر کرده است. به‎هرحال [[دارقطنی، علی بن عمر|حافظ دارقطنی]] در تتبعاتش احادیثی را که یکی از شیخین استخراج کرده و بر دیگری نیز اخراجش لازم بوده را ذکر می‎کند که تنبیه بر این موارد در مواضع خودش در کتاب صورت گرفته است. در آخر الزامات بر این تذکر داده شده که این الزامات لازم نیستند زیرا شیخان ملتزم به استخراج هر حدیث صحیحی نبوده‎اند و برخی از این الزامات از طرق دیگری از دیگر صحابه استخراج شده‎اند که ما را از استخراج مجدد آن‎ها به دست شیخین بی‎نیاز می‎کند؛ البته این بدین معنی نیست که در استخراج این روایات فایده‎ای نیست، زیرا هرچه طرق روایت بیشتر باشد، دلالت بر ثبوت و قوت آن می‎کند تا جایی که ابراهیم بن سعید جوهری گفته: اگر یک حدیث از صد طریق به من نرسد، خودم را در آن یتیم می‎شمارم... . پس در مجموعه‎ای که [[دارقطنی، علی بن عمر|حافظ دارقطنی]] در الزامات جمع کرده، اگر بخاری و مسلم آن را از دیگر صحابه استخراج کرده باشند روایت [[دارقطنی، علی بن عمر|دارقطنی]] در این کتاب موجب تقویت روایات صحیحین است و اگر شیخین آن را استخراج نکرده بودند، روایت از الزامات [[دارقطنی، علی بن عمر|دارقطنی]] که نویسنده در آن به جمع و تخریج این روایات عنایت ورزیده، استفاده می‎شود. وی درباره این احادیث حکم نیز داده و شروط و موارد دیگر که در روایت بوده را هم بیان کرده است.<ref>ر.ک: خاتمه کتاب، ص381-382</ref>

متن الزامات پس از ذکر عبارت «رب یسر و تمم بالخیر، بسم‎الله الرحمن الرحیم، و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت» با این عبارت شروع می‎شود: «اخبرنا الامام الحافظ ابوطاهر احمد بن محمد بن ابراهیم السلفی الاصبهانی قراءة علیه و انا اسمع فی ذی القعدة سنة ثلاث و سبعین و خمسمائة بثغر الأسکندری أنبأ الشیخ ابوالحسین المبارک بن عبدالجبار الصیرفی قرأت ببغداد من اصل سماعه فی صفر فی سنة خمس و تسعین و اربعمائة أنبأ ابوطالب محمد ابن علی بن الفتح بن محمد بن الفتح الحربی الزاهد بقراءة أبی محمد بن عبدالعزیز بن محمد النخشبی علیه قال: أخبرکم ابوالحسن علی بن عمر بن أحمد ابن مهدی الدارقطنی الحافظ فی کتابه. و قال: ذکر ما حضرنی ذکره مما أخرجه البخاری و مسلم أو أحدهما من حدیث نظیر له من التابعین الثقات ما یلزم إخراجه علی شرطهما و مذهبهما، فیما نذکره إن شاء الله تعالی و بالله التوفیق.» <ref>ر.ک: متن کتاب، ص63-64</ref>

اما کتاب التتبع از [[دارقطنی، علی بن عمر|دارقطنی]]، وی در این اثر، دویست حدیث از روایات صحیحین که در آن علت و مشکلی می‎دیده را نقد کرده است. احادیث این کتاب به دویست و هجده روایت می‎رسد که ده مورد از آن‎ها تکراری است و در جاهای خودش در کتاب به آن تذکر داده شده است. هفت حدیث را هم در الزام من لم یخرجها من الشیخین ذکر کرده است و روایت آخری هم در صحیحین نیست که به این موارد نیز در مواضعشان اشاره شده است. با این حساب بدون احتساب روایات تکراری و دیگر مواردی که ذکر شد، دویست روایت باقی می‎ماند. نکته‎ای که باید به آن توجه داشت این است که غالب استدراکات [[دارقطنی، علی بن عمر|دارقطنی]] در استدراکات صناعت حدیثی است نه در متون آن. به این امر در مقدمه کتاب هم اشاره شده و مثال‎هایی نیز برای این مورد زده شده است. بااین‎حال باید توجه داشت که معنی این سخن آن نیست که انتقادات در صناعت حدیثی ارزشمند نیستند. چه‎بسا محدثی به خاطر سند یک حدیث، سفرها که نمی‎کرد درحالی‎که متن روایت از طریق دیگری برایش ثابت شده بود؛ مثلاً هنگامی‎که ابواسحاق استاد شعبة بن حجاج، حدیث عبدالله بن عطاء از عقبة بن عامر در فضل وضو را برای او خواند شعبه از ابواسحاق پرسید؟ آیا عبدالله بن عطاء از عقبة بن عامر آن را پرسیده است؟ که این سؤال ابواسحاق را عصبانی کرد. شعبه برای روشن شدن مطلب نزد عبدالله بن عطاء در مکه رفت. عبدالله بن عطاء گفت: سعد بن ابراهیم و سعد مدنی این روایت را برای من گفته‎اند. شعبه به مدینه رفت. مدنی گفت: زیاد بن مخراق (بصری) برایم این روایت را گفته و ازاین‎رو از مدینه به بصره سفر کرد. زیاد در آنجا گفت: شهر بن حوشب از ابوریحانه از عقبة بن عامر این روایت را برایم خوانده که در آنجا شعبه گفت: «أفسده علی شهر و لو صح لکان احب الی من اهلی و مالی و ولدی». این روایت را خطیب در «الرحلة» و «الکفایة» و ابن ابی حاتم در مقدمه «الجرح و التعدیل» در ترجمه شعبه نقل کرده‎اند و ذهبی در ترجمه عبدالله بن عطاء در «المیزان». این در حالی است که روایت موردبحث، در صحیح مسلم از غیر طریق مذکور، ثابت شده است.<ref>ر.ک: خاتمه کتاب، ص382</ref> به‎هرحال این‎گونه استدراکات از روی هوا و هوس از جانب [[دارقطنی، علی بن عمر|دارقطنی]] صادر نشده و دلیل بر این امر این است که وی روایات در تتبع را ذکر می‎کند و سپس بحث را به تصویب آنچه در کتاب صحیحِ موردنظر است، ختم می‎کند. این مطلب نشانه میزان تلاش او در بیان حق و انصافش دراین‎ارتباط است.<ref>ر.ک: همان، ص382-383</ref>

در ابتدای کتاب التتبع چنین می‎خوانیم: «بسم‎الله الرحمن الرحیم و صلی‎الله علی سیدنا محمد و آله و صحبه و سلم. أخبرنا الشیخ شرف‎الدین محمد بن ابراهیم بن ابی القاسم المیدوی إذنا أنبأ الشیخ المفتی بهاء الدین علی المعروف بابن الجمیزی إجازة أن لم یکن سماعا أنبأ الحافظ ابوطاهر أحمد بن محمد السلفی قراءة علیه أنبأ المبارک بن عبدالجبار الصیرفی أنبأ ابوطالب محمد بن علی بن الفتح الحربی الزاهد قیل له أخبرک [[دارقطنی، علی بن عمر|الإمام الحافظ ابوالحسن علی بن عمر بن مهدی الدارقطنی رحمه الله]]. قال: ابتداء ذکر أحادیث معلولة اشتمل علیها کتاب البخاری و مسلم أو أحدهما بینت عللها و الصواب منها.»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص120</ref>

در مقدمه چاپ دوم، ذکر شده که پیش‎تر محمد بن عبدالمحسن الکتبی به چاپ کتاب اقدام کرده بود که به دلیل خطاهای املایی و نحوی و اغلاط در اسماء که از روی عدم اشراف وی بر امور فنی چاپ بوده است، برای چاپ مجدد آن به حسین ابوالخیل اجازه داده شده.<ref>ر.ک: مقدمه چاپ دوم، ص3-4</ref> فهرست‎های فنی در انتهای اثر ذکر شده است. کتاب، فهرست مطالب ندارد.

محقق کتاب سه نسخه از نسخه‎های این اثر را مشاهده کرده است که دو تا از آن‎ها قبل از اتمام کارش بوده و سومی پس از اتمام کار؛ اولین نسخه، نسخه محمد امین مصری بوده که تصویر از روی نسخه کتابخانه بتنه خدابخش شمالی هند بوده و به دست شیخ محمود میره امین کتابخانه الجامعه الاسلامیه مدینه منوره به دستش رسیده است و در 48 صفحه به خط فارسی خوانا نوشته شده است. دومین نسخه در 36 صفحه از روی نسخه حماد انصاری است که از روی نسخه ابومحمد زین‎العابدین آرویی بهاری استنساخ شده. سومین نسخه هم از ربیع بن هادی پس از فراغت از تحقیق به دست مؤلف رسیده ولی او در موارد اختلاف دو نسخه قبلی به آن مراجعه کرده و خلافی در آن مشاهده نکرده که ذکرش کند.<ref>ر.ک: مقدمه، ص45</ref>

[[رده:کتاب‌شناسی]]

[[رده:قربانی-باقی زاده]]