علوی، محمد بن علی بن حسن

علوي، محمد بن علي

نام	علوي، محمد بن علي
نام‌های دیگر	محمد بن علي بن الحسن بن علي بن الحسين بن عبد الرحمان القصري العلوي ابن القاسم بن محمد البطحائي ابن القاسم بن الحسن بن زيد بن الحسن بن علي بن أبي طالب (ع)‏
نام پدر
متولد	/ 367ق
محل تولد
رحلت	/ 445ق
اساتید
برخی آثار	الجامع الکافي الأذان بحي علي خير العمل فضل زيارة الحسين تسمية من روي عن الامام زيد من التابعين التعازي فضل الکوفة التاريخ المقنع
کد مؤلف	AUTHORCODE47927AUTHORCODE

محمد بن علی بن حسن بن عبدالرحمن علوی کوفی (367-445ق)، از ائمه ثقه اهل سنت، عالم فقیه و مسند کوفه بود. حدود نه تن از مشایخ اهل سنت از شاگردان وی بوده‌اند.

تولد و وفات

بنا به نقل ذهبی از ابن نرسی، محمد بن علی علوی، در ماه رجب سال 367 به دنیا آمد و در ماه ربیع‌الاول سال 445 هجری از دنیا رفت.

اطلاعات علمی

ذهبی در «سیر اعلام النبلاء» و «العبر» با عبارات «الامام المحدث الثقة العالم الفقیه مُسند اهل الکوفه» از وی یاد می‌کند و ابن عماد حنبلی در «شذرات الذهب» نیز این عبارات را در تعریف وی از ذهبی نقل می‌نماید.

معلومات ما از اماکن علم‌آموزی و مراحل آن درباره وی، بسیار کم است. ولی در کل با توجه به برخی امور می‌توان گفت: بدون شک او قرآن کریم و نحو را آموخته است زیرا در میان اساتیدش به اشخاصی برمی‌خوریم که مشهور به إقراء و تجوید و یا نحوی هستند. همچنین او طرفه‌ای از ادب هم برگرفته است؛ زیرا برخی از اشعار را از اخباری ادیب نقل می‌کند. همان‌طور که معلومات ما از اساتیدش کم است از محل آموزشش نیز اطلاعات زیادی نداریم؛ آن‌طور که ذهبی گفته و خود علوی هم بر آن در کتاب «الفوائد» تصریح کرده است، وی در دروس شیوخ شهرش در کوفه حاضر شد، در بغداد قرائت کرد.

او در سال 413 هجری در مکه مکرمه بوده و فریضه حج را به‌جا می‌آورده است؛ زیرا حادثه شکستن حجرالأسود در کعبه مشرفه به دست یکی از مصریان در روز نَفْر اول بعد از نماز جمعه را نقل می‌کند. البته سخنی از اینکه وی از یکی از شیوخ آنجا استماع کرده باشد یا روایتی کرده باشد وجود ندارد همچنان که درباره سایر بلاد درباره طلب علم وی نیز اطلاعاتی نداریم.

اساتید

ذهبی به هشت تن از اساتید علوی تصریح کرده که شش تن از آنان از کوفه و دو نفر از بغداد هستند. البته تعداد اساتید وی به همین هشت نفر خلاصه نمی‌شود؛ بلکه اساتید دیگری نیز هستند که وی از آنان روایت کرده و نزدشان زانوی شاگردی زده است که ذهبی در مواضع دیگر در غیر ترجمه وی به آنان اشاره کرده و گاه خود علوی نیز به آنان تصریح کرده است و حدود نه نفر دیگر از اساتیدش را ذکر کرده است، این تعداد با افزودن یکی دیگر از اساتید وی که ابن مستوفی ذکر کرده به هجده تن می‌رسد؛ این عدد غیر از ابوالحسن بکّائی است که علوی در سال 373 هجری یعنی حدود شش سالگی بر او قرائت کرد.

1. ابوطاهر مخلّص از شیوخ بغداد؛
2. احمد بن علی ین حسن، ابوعبدالله بجلی؛
3. احمد بن محمد بن عمران، ابوالحسن بغدادی اخباری؛
4. حسین بن حسن بن محمد بن قاسم مخزومی معروف به غضائری (که ابن مستوفی وی را از شیوخ علوی دانسته است)؛
5. علی بن حیان بن قیس بن نصیر اسدی؛
6. علی بن عبدالرحمن بن ابوسریّ بکّایی، ابوالحسن کوفی مقری؛
7. عمر بن ابراهیم بن احمد، ابوحفص کتّانی بغدادی مقری؛
8. محمد بن جعفر بن محمد بن هارون، ابوالحسن کوفی تمیمی نحوی معروف به ابن نجّار؛
9. محمد بن حسن با احمد بن جعفر بن حطیط اسدی بریدی، ابوالفضل؛
10. محمد بن حسین بزّار؛
11. محمد بن حسین بن جعفر تیمُلی، ابوطیّب نخّاس کوفی؛
12. محمد بن حمید بن محمد، ابوبکر لخمی خزّاز؛
13. محمد بن زید بن مروان؛
14. محمد بن عباس، ابوطاهر ذهبی؛
15. محمد بن عبدالله بن حسین بن هارون معروف به ابن اخی میمی بغدادی دقّاق، ابوحسین؛
16. محمد بن عبدالله بن مطلّب شیبانی، ابوالمفضّل کوفی؛
17. محمد بن عبدالله بن حسین قاضی جعفی معروف به ابن هروانی، ابوعبدالله کوفی؛
18. محمد بن علی بن ابوجرّاح.

علاوه بر این اشخاص، علوی از «ابوعلی حسن بن ابوهبیش» هم حکایت کرده، ولی دقیقاً مشخص نیست که او نیز از اساتیدش است یا نه.

شاگردان

در ترجمه ذهبی برای علوی، نام نُه تن از شیوخ در زمره شاگردان و نقل‌کنندگان حدیث از وی به چشم می‌خورد. از جمله آنان است «حافظ صوری»، «زیدی» که آخرین کسی است که از وی با اجازه نقل کرده است، «نرسی» و... . البته اشخاص دیگری نیز در شاگردانش هستند که خیلی معروف نیستند ولی به‌هرحال نام آنان را به ترتیب الفبا ذکر می‌کنیم.

1. احمد بن عبدالله علوی، ابومنصور؛
2. عبدالمنعم بن یحیی بن هقل؛
3. علی بن علی بن رطّاب؛
4. علی بن قُطُّر هَمْدانی؛
5. علی بن محمد جابری، ابوحارث؛
6. عمر بن ابراهیم بن محمد، ابوالبرکات علوی حسینی زیدی کوفی حنفی نحوی (عالم کوفه و شیخ زیدیه)؛
7. محمد بن عبدالوهاب شعیری؛
8. محمد بن علی بن عبدالله، ابوعبدالله صوری؛
9. محمد بن علی بن میمون بن محمد، ابوالغنائم نرسی کوفی. محدث کوفه و که قرائتش ملقب به ابی لجودة بود.

منبع مقاله

تدمری، عمر عبدالسلام، الفوائد المنتقا‌ة‌ و الغرائب‌ الحسا‌ن‌ عن‌ الشیوخ‌ الکوفیین، تألیف صوری، محمد بن علی، دارالکتاب عربی، بیروت، چاپ اول 1407ق / 1987م.