طبیعیات

طبيعيات (أرسطو
پدیدآوران	فرشاد، مهدي (مترجم) ارسطو (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	طبيعيات . برگزيده
ناشر	امير کبير
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1363ش ,
موضوع	علوم قديم فيزيک - متون قديمي تا قرن 14
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏Q‎‏ ‎‏151‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏4‎‏ت‎‏2 ‏

طبیعیات ترجمه آزاد و برگزیده فارسی متن طبیعیات ارسطو، از روی متن انگلیسی Ross است که به دست دکتر مهدی فرشاد انجام شده است. سعی نویسنده در این اثر بر ارائه ترجمه دقیق از متن است ازاین‎رو اصل را بر دقت قرار داده، هرچند کمتر از واژه‎های فلسفه اسلامی استفاده شود یا در برخی موارد به تکرار بینجامد.

مفهومى که ارسطو و دیگر فیلسوفان یونان قدیم از واژه فیزیک مراد داشتند از بسیارى جهات با معانى امروزى مرتبط با علم فیزیک تفاوت داشته است. این مبحث در نزد حکماى اسلامى چون بوعلى سینا به نام «سماع طبیعى» خوانده شده است. در فیزیک ارسطو و یا مترادفاً در سماع طبیعى ابن‎سینا، از مقولات متداول در محافل فیلسوفان طبیعت در یونان قدیم سخن رفته است. این مقولات که هرکدام بخش‎های اصلى کتاب فیزیک ارسطو را تشکیل مى‎دهند عبارت بوده‎اند از مفاهیم طبیعت، مبانى هستى، زمان، حرکت و علت حرکت. با آنکه بحث و فحص در این باب میان متفکران یونان باستان رواج داشته اما توسط ارسطو بوده که به نظریات متداول در این باب نظام بخشیده شده و در واقع می‎توان گفت که بخش عمده‎اى از نظریات اندیشمندانى چون دموکریتوس، آناکساگوراس، پارمنیدس، ملیسوس و زنون از طریق همین نوشتار به ما رسیده است؛ اما لازم به تذکر است که فیزیک ارسطو عنصرى از سیستم حکمت طبیعى او را تشکیل مى‎داده و طبیعیات ارسطویى افزون بر فیزیک او شامل مباحثى در آثار علویه، آسمان و زمین و کانى‎شناسى، مى‎شده است. کتاب حاضر ترجمه فیزیک (Physics) وى مى‎باشد که رکن اصلى سیستم حکمت طبیعى ارسطو را تشکیل مى‎داده است، البته مناسب ‎بود که براى این ترجمه عنوان «فیزیک ارسطو» انتخاب شود، اما ازآنجاکه ممکن بود در نظر برخى این عنوان معانى متداول در فیزیک امروزى را تداعى نماید و نیز به سبب مرکزى بودن این نوشتار ارسطو در میان دیگر تألیفات وى در حکمت طبیعى، مترجم، نام «طبیعیات ارسطو» را درمجموع مناسب‎تر تشخیص داده و آن را عنوان کتاب نموده‎ است.

آنچه عرضه مى‎شود ترجمه بخشى از طبیعیات ارسطو یعنى برگردان کتاب فیزیک (سماع طبیعى) ارسطوست که از متن انگلیسى (مبتنى بر متن یونانى) به فارسى برگردانده شده است. از میان چند ترجمه‎اى که از یونانى در باب طبیعیات ارسطو انجام گرفته متن راس Ross داراى دقت و اعتبار بیشترى است. بدین لحاظ، ترجمه فارسى حاضر بر اساس متن انگلیسى وى با نشانه‎هاى زیر صورت پذیرفته است:

eltotsirA fo skrow ehT,II emuloV ssoR. D. W fo pihsrotidE ehT rednu hsilgnE otni detalsnarT ehT tA,drofxo. eyaG. K,R dna,eidraH. P. R:yb detalsnarT acisyhP. 6691 detnirpeR,0391 noitidE tsriF nodnoL,sserP nodneralC

و در مواردى نیز با متن عامیانه‎تر هوپ Hope با نشانه‎هاى زیر مطابقت‎هایی انجام گرفته است:

,sserP aksarbeN fo ytisrevinU epoH. R yb detalsnarT'scisyhp s'eltotsirA'. 9691. A. S. U

گفتار ارسطو که در باب فیزیک توسط گروهى به ویراستارى راس Ross از یونانى به انگلیسى برگردانده شده داراى ویژگی‎هایی است که به سبب کوشش مترجم حاضر در ارائه یک برگردان اصیل، آن ویژگی‎ها عیناً در ترجمه فارسى نیز بازتاب یافته است. به‎طورکلی، خواننده در مطالعه طبیعیات ارسطو خود را با تکرارهاى متعدد در کلمات، جملات و براهین و در مواردى با مبانى بس مبهم و اطناب در کلام مواجه مى‎بیند. جملات در برخى موارد دراز است و برخى از گفتار نیز در داخل پرانتز آورده شده است. برخى از واژه‎هاى برگردان انگلیسى نیز، آن‎طور که مترجم استنباط کرده، داراى دو یا چند معناست. روش ارسطو در ارائه مطالب، روی‎هم‎رفته، روشى استدلالى است و ازاین‎روست که در ترجمه حاضر کلمات «زیرا»، «چرا که»، «چونکه» و نظیر آن به تناظر با ترجمه انگلیسى مکرراً بکار رفته است. این ویژگی‎ها از یک‎سو و سعى در رعایت امانت در ترجمه متن از سوى دیگر، برگردانى را پدید آورده است که الزاماً آن را یک متن ادیبانه بشمار نمی‎توان آورد. ولى درعین‎حال، آنچه ارائه مى‎شود فیزیک ارسطوست و نمایشگر شیوه‎اى است که خود ارسطو در مواجهه با مسائل حکمت طبیعى از آن پیروى نموده است.

نکته مهم و اساسى که در مورد چگونگى برگرداندن مطالب متن انگلیسى به فارسى در این ترجمه رعایت شده صداقت و امانت در حفظ معانى و واژه‎ها بوده است. چنین به نظر مى‎رسد که مترجمین مجموعه راس نیز در ترجمه آثار ارسطو از یونانى به انگلیسى این نکته را رعایت کرده باشند. ازاین‎رو کوشش شده است تا ارسطویى که در این ترجمه با ما سخن مى‎گوید، همان ارسطوى یونانى باشد نه ارسطویى انگلیسى و یا فارسى و یا عربى شده، درحالی‎که مثلاً در ترجمه هوپ (Hope) سعى بر این بوده که مطالب و اندیشه‎هاى ارسطو را براى انگلیسی‎زبانان امروزى قابل‎فهم گردانند. رعایت نکته‎اى که ذکر آن گذشت باعث گشته تا ترجمه حاضر از ویژگی‎هایی برخوردار شود که شاید وجود آن در یک برگردان آزاد درست و مقبول نباشد. کلمات، واژه‎ها و جمله‎ها و گاهى مطالب در این متن تکرار مى‎شوند و تکرارشان به‎گونه‎ای ناخوشایند به چشم مى‎خورد، اما اگر مى‎باید که ترجمه نزدیک به متن اصلى باشد، از این ویژگى گزیرى نیست و مترجم بر آن بوده تا گفتار و اندیشه و طرز تفکر ارسطو را بنمایاند تا آنکه نوشته‎اى یکدست و از لحاظ انشایى مقبول و شیوا ارائه دهد.

در طول متن ترجمه شده حاضر، نقطه‎گذاری‎ها، تأکیدات بر روى کلمات و یا جمله‎هایى به‎گونه‎ای متمایزتر از جملات دیگر به چشم مى‎خورد که از مترجم است. نیز همو در برخى موارد براى سلیس‎تر نمودن جمله و یا گویاتر کردن جمله کلماتى را بر گفتار ارسطو افزوده‎ و براى آنکه بین چنان اضافاتى با گفتار خود ارسطو تمایز وجود داشته باشد آن‎ها را در داخل [] جاى داده‎ است.

نویسنده در پیشگفتار درباره عدم رعایت اصطلاحات فلسفی اسلامی در ترجمه این اثر می‎نویسد: «برخى از صاحب‎نظران آشنا به فلسفه اسلامى و حکمت مشایی اسلامى ممکن است ضمن مطالعه برگردان حاضر بر مترجم خرده گیرند که آنچنانکه باید اصطلاحات فلسفه اسلامى در ترجمه اندیشه‎هاى ارسطو به فارسى رعایت نشده است. چنانکه اشاره شد هدف اصلى از این برگردان عرضه اندیشه‎هاى ارسطو به گونه ناب خویش و از زبان خود او بوده است. البته مقایسه گفتارهاى او با تفاسیر و گفته‎هایى که شارحان وى و به‎ویژه حکماى اسلامى در این باب نوشته‎اند خود موضوع نوشته‎هاى دیگرى می‎تواند باشد که امید است به دست خردمندان صاحب‎نظر انجام پذیرد.»

با تحولاتى که در سیستم حکمت طبیعى انسانى پدید آمده بسیارى از براهین و نتایج و نظریه‎هاى ارسطو در کتاب حاضر، امروزه کنار گذاشته شده. با این وصف، نباید فراموش کرد که حکمت ارسطویى و از جمله طبیعیاتش حدود دو هزار سال بر دنیاى دانش انسانى سیطره داشته است. ازاین‎رو، کاملاً بجاست که مورخان فرهنگ و تاریخ علم و دیگر پژوهندگان با اندیشه‎هاى ارسطویى آشنایى داشته باشند و چه‎بهتر که این آشنایى از سرچشمه سخن و نه از مطالب و برداشت‎های دست‎دوم و چندم حاصل آید. انگیزه اصلى مترجم در برگرداندن این متن به فارسى هم افزون بر نیاز خود وى به شناخت طبیعیات ارسطویى در ضمن بررسی‎های مربوط به تاریخ علم، آشنا نمودن فارسى‎زبانان و پژوهندگان ایرانى به اندیشه‎هاى ارسطو در این باب بوده است.

منبع مقاله

پیشگفتار کتاب.