۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR21978J1.jpg | عنوان =أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن ا...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
}} | }} | ||
'''أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم'''، اثر ابوشعیب | '''أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم'''، اثر [[محمادي، بو شعيب|ابوشعیب محمادی]]، کتابی است در معرفی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|اثیرالدین ابوحیان قرناطی]] (654-745ق) و روش تفسیری وی در تفسیر معروفش «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط في علم التفسير]]». | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
در مقدمه، از اهمیت بحث پیرامون تاریخ مفسرین و روش تفسیری آنها، سخن رفته است<ref>ر.ک: مقدمه، ج1، ص5-15</ref>. | در مقدمه، از اهمیت بحث پیرامون تاریخ مفسرین و روش تفسیری آنها، سخن رفته است<ref>ر.ک: مقدمه، ج1، ص5-15</ref>. | ||
در جلد اول، قسم اول، در دو باب، به معرفی ابوحیان و کتاب تفسیرش اختصاص یافته است. در باب نخست، در چهار فصل زیر، زندگینامه وی ارائه شده است: | در جلد اول، قسم اول، در دو باب، به معرفی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و کتاب تفسیرش اختصاص یافته است. در باب نخست، در چهار فصل زیر، زندگینامه وی ارائه شده است: | ||
فصل اول، در بیان زندگی شخصی وی بوده و اطلاعات دقیق و جامعی نظیر نام دقیق، کنیه و لقب، زمان و مکان تولد و رشد یافتن، خانواده، نسب، زندگی خانوادگی در مصر، وصیت و مذهب فقهی و اعتقادی وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص17-43</ref>. | فصل اول، در بیان زندگی شخصی وی بوده و اطلاعات دقیق و جامعی نظیر نام دقیق، کنیه و لقب، زمان و مکان تولد و رشد یافتن، خانواده، نسب، زندگی خانوادگی در مصر، وصیت و مذهب فقهی و اعتقادی وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص17-43</ref>. | ||
در فصل دوم، به بررسی زندگانی علمی ابوحیان در اندلس و مصر و طریقه رسیدن وی به علم و دانش پرداخته شده، ولذا در این فصل به سفرهای علمی وی در کسب دانش و شیوخ و اساتیدی که در محضر ایشان، به تلمذ پرداخته، اشاره شده است. | در فصل دوم، به بررسی زندگانی علمی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در اندلس و مصر و طریقه رسیدن وی به علم و دانش پرداخته شده، ولذا در این فصل به سفرهای علمی وی در کسب دانش و شیوخ و اساتیدی که در محضر ایشان، به تلمذ پرداخته، اشاره شده است. | ||
نویسنده شیوخ وی را در علوم و فنون مختلف مفصلا ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: | نویسنده شیوخ وی را در علوم و فنون مختلف مفصلا ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: | ||
# شیوخی که بهوسیله سماع یا قرائت، از ایشان روایت کرده است، از جمله: قاضی ابوعلی حسین بن عبدالعزیز بن ابیاحوص قرشی، مقری ابوجعفر احمد بن سعید بن احمد بن بشیر انصاری، اسحاق بن عبدالرحیم بن محمد بن عبدالملک بن درباس و... | # شیوخی که بهوسیله سماع یا قرائت، از ایشان روایت کرده است، از جمله: قاضی ابوعلی حسین بن عبدالعزیز بن ابیاحوص قرشی، مقری ابوجعفر احمد بن سعید بن احمد بن بشیر انصاری، اسحاق بن عبدالرحیم بن محمد بن عبدالملک بن درباس و... | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۲: | ||
# نحات، مانند: ابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن عبدالرحمن خشنی ابدی، ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن یوسف کتامی بن ضائع، ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن زبیر بن محمد بن زبیر ثقفی و... <ref>ر.ک: همان، ص44-87</ref>. | # نحات، مانند: ابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن عبدالرحمن خشنی ابدی، ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن یوسف کتامی بن ضائع، ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن زبیر بن محمد بن زبیر ثقفی و... <ref>ر.ک: همان، ص44-87</ref>. | ||
در فصل سوم، در سه بخش زیر، به معرفی تراث علمی و شاگردان ابوحیان، پرداخته شده است: | در فصل سوم، در سه بخش زیر، به معرفی تراث علمی و شاگردان [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]]، پرداخته شده است: | ||
# تدریس: تمامی شرححالنویسان اتفاق نظر دارند که ابوحیان، در بسیاری از مراکز علمی زمان خود، کرسی تدریس داشته و به تدریس دروسی، همچون تفسیر، نحو، حدیث، عقدالشروط و قرائات پرداخته و شاگردان بسیاری را در این زمینه، تربیت نموده است<ref>ر.ک: همان، ص89-91</ref>. | # تدریس: تمامی شرححالنویسان اتفاق نظر دارند که [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]]، در بسیاری از مراکز علمی زمان خود، کرسی تدریس داشته و به تدریس دروسی، همچون تفسیر، نحو، حدیث، عقدالشروط و قرائات پرداخته و شاگردان بسیاری را در این زمینه، تربیت نموده است<ref>ر.ک: همان، ص89-91</ref>. | ||
# تألیفات: وی دارای تألیفات و تصانیف بسیاری است که در سه بخش زیر، معرفی شده است: | # تألیفات: وی دارای تألیفات و تصانیف بسیاری است که در سه بخش زیر، معرفی شده است: | ||
## کتب چاپشده: از جمله: | ## کتب چاپشده: از جمله: «[[البحر المحيط في التفسير]]»، «النهر الماد»، «[[تحفة الأريب بما في القرآن من اللغات و الغريب|تحفة الأريب بما في القرآن من الغريب]]» و... | ||
## کتب خطی: مانند: «التدريب في شرح التقريب»، «غاية الإحسان في علم اللسان»، «اللمحة البدرية في علم العربية» و... | ## کتب خطی: مانند: «التدريب في شرح التقريب»، «غاية الإحسان في علم اللسان»، «اللمحة البدرية في علم العربية» و... | ||
## کتابهایی که وی نوشته ولی متأسفانه مفقود شده است که خود در پنج بخش زیر تقسیم شده است: | ## کتابهایی که وی نوشته ولی متأسفانه مفقود شده است که خود در پنج بخش زیر تقسیم شده است: | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۳: | ||
### در لغت: مانند: «زهو الملك في نحو الترك»، «الأفعال في لسان الترك»، «المخبور في لسان اليخمور» و... | ### در لغت: مانند: «زهو الملك في نحو الترك»، «الأفعال في لسان الترك»، «المخبور في لسان اليخمور» و... | ||
### در فنون مختلف: مانند: «نثر الزهر و نظم الزهر»، «قطر الحبي في جواب أسئلة الذهبي»، «نوافث السحر في دمائث الشعر» و... <ref>ر.ک: همان، ص91-96</ref>. | ### در فنون مختلف: مانند: «نثر الزهر و نظم الزهر»، «قطر الحبي في جواب أسئلة الذهبي»، «نوافث السحر في دمائث الشعر» و... <ref>ر.ک: همان، ص91-96</ref>. | ||
# شاگردان: ابوحیان شاگردان بسیاری را تربیت نموده است که در این بخش، ضمن معرفی برخی از آنها، شرح حال مختصری از هریک، ارائه شده است. از جمله این افراد، میتوان از ابراهیم بن احمد بن عبدالمؤمن بن سعید بن کامل بن علوان (709-800ق)، ابراهیم بن عبدالله بن علی بن یحیی بن خلف مقری (متوفی 479ق) و ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن ابیالقاسم قیاسی (حدود 697-742ق) نام برد<ref>ر.ک: همان، ص97</ref>. | # شاگردان: [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] شاگردان بسیاری را تربیت نموده است که در این بخش، ضمن معرفی برخی از آنها، شرح حال مختصری از هریک، ارائه شده است. از جمله این افراد، میتوان از ابراهیم بن احمد بن عبدالمؤمن بن سعید بن کامل بن علوان (709-800ق)، ابراهیم بن عبدالله بن علی بن یحیی بن خلف مقری (متوفی 479ق) و ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن ابیالقاسم قیاسی (حدود 697-742ق) نام برد<ref>ر.ک: همان، ص97</ref>. | ||
در فصل چهارم، شخصیت [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] معرفی گردیده و به بیان صفات جسمانی وی، قوت ذکاوت و فطانت او، صفات اخلاقی و روابطش با غیر... پرداخته شده و در پایان، به تاریخ وفات او و چگونگی آن، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص114-167</ref>. | |||
در فصل | در باب دوم، در چهار فصل زیر، به تعریف تفسیر معروف [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و اشاره به مصادر و اصول نگارشی آن، پرداخته شده است: | ||
در فصل اول، ابتدا به تسمیه و نامهای کتاب تفسیری [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و تاریخ تألیف و هدف نویسنده از نگارش آن اشاره شده و سپس، به بیان اهمیت و جایگاه آن پرداخته شده و در نهایت، چاپهای آن، معرفی شده است<ref>ر.ک: همان، ص171-188</ref>. | |||
در فصل اول، ابتدا به تسمیه و نامهای کتاب تفسیری ابوحیان و تاریخ تألیف و هدف نویسنده از نگارش آن اشاره شده و سپس، به بیان اهمیت و جایگاه آن پرداخته شده و در نهایت، چاپهای آن، معرفی شده است<ref>ر.ک: همان، ص171-188</ref>. | |||
کتاب تفسیر ابوحیان، به نامهای «تفسير البحر المحيط» و «البحر المحيط في التفسير» به چاپ رسیده است، اما نویسنده نام اصلی آن را، | کتاب تفسیر ابوحیان، به نامهای «تفسير البحر المحيط» و «البحر المحيط في التفسير» به چاپ رسیده است، اما نویسنده نام اصلی آن را، «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط في علم التفسير]]» دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص171</ref>. | ||
این کتاب، از بزرگترین کتب ابوحیان و جامعترین و گستردهترین آنها در اشتمال بر اقوال ائمه علم تفسیر است که به دلیل ذکر نام سایر تألیفات نویسنده در آن، از آخرین آثار وی نیز شمرده شده است که حاصل قریب به 20 سال تدریس او میباشد. این کتاب بین سالهای 710 تا 729ق، نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص174-175</ref>. | این کتاب، از بزرگترین کتب [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و جامعترین و گستردهترین آنها در اشتمال بر اقوال ائمه علم تفسیر است که به دلیل ذکر نام سایر تألیفات نویسنده در آن، از آخرین آثار وی نیز شمرده شده است که حاصل قریب به 20 سال تدریس او میباشد. این کتاب بین سالهای 710 تا 729ق، نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص174-175</ref>. | ||
این کتاب تفسیری، به دلیل اهمیت و جایگاه آن، مورد توجه بسیاری از علما قرار گرفته و پیرامون آن، کتب فراوانی به رشته تحریر درآمده است که از جمله آنها، میتوان به «الدر اللقيط من البحر المحيط» نوشته احمد بن عبدالقادر بن احمد بن مکتوم بن احمد، «المجيد في إعراب القرآن الكريم» نوشته ابراهیم بن محمد بن ابراهیم سفاقسی مالکی، «اختصار البحر المحيط» نوشته عبدالرحمن بن احمد بن علی بن مبارک ابومحمد بن بغدادی (متوفی 781ق)، «المحاكمات بين أبيحيان و الزمخشري» نوشته یحیی بن محمد بن محمد بن عبدالله ابیزکریا شاوی ملیانی جزائری (متوفی 1096)، «الدر المصون في علوم الكتاب المكنون» نوشته شهابالدین احمد بن یوسف بن عبدالدائم، معروف به سمین (متوفی 756ق) <ref>ر.ک: همان، ص180-187</ref>. | این کتاب تفسیری، به دلیل اهمیت و جایگاه آن، مورد توجه بسیاری از علما قرار گرفته و پیرامون آن، کتب فراوانی به رشته تحریر درآمده است که از جمله آنها، میتوان به «الدر اللقيط من البحر المحيط» نوشته احمد بن عبدالقادر بن احمد بن مکتوم بن احمد، «المجيد في إعراب القرآن الكريم» نوشته ابراهیم بن محمد بن ابراهیم سفاقسی مالکی، «اختصار البحر المحيط» نوشته عبدالرحمن بن احمد بن علی بن مبارک ابومحمد بن بغدادی (متوفی 781ق)، «المحاكمات بين أبيحيان و الزمخشري» نوشته یحیی بن محمد بن محمد بن عبدالله ابیزکریا شاوی ملیانی جزائری (متوفی 1096)، «الدر المصون في علوم الكتاب المكنون» نوشته شهابالدین احمد بن یوسف بن عبدالدائم، معروف به سمین (متوفی 756ق) <ref>ر.ک: همان، ص180-187</ref>. | ||
در فصل دوم، به منابع ابوحیان در نگارش این تفسیر باارزش، اشاره شده است. این منابع به ده بخش زیر تقسیم شده است که بهعنوان نمونه، برخی از آنها نام برده میشود: | در فصل دوم، به منابع [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در نگارش این تفسیر باارزش، اشاره شده است. این منابع به ده بخش زیر تقسیم شده است که بهعنوان نمونه، برخی از آنها نام برده میشود: | ||
# مصادر تفسیری: مانند: | # مصادر تفسیری: مانند: «[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|الكشاف]]» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]] (متوفی 538ق)، «[[المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز]]» [[ابن عطیه، عبدالحق بن غالب|ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه]] (متوفی 541ق) و «[[التفسير الكبير (فخر رازی)|مفاتيح الغيب]]» فخر رازی. | ||
# معانی و اعراب: مانند: | # معانی و اعراب: مانند: «[[التبيان في إعراب القرآن]]» [[مفید، محمد بن محمد|ابوالبقاء عکبری]] (متوفی 616ق)، [[معاني القرآن (للفراء)|«معاني القرآن» فراء]] (متوفی 207ق) و «[[إعراب القرآن (ابن نحاس)|إعراب القرآن]]» ابوجعفر احمد بن محمد بن اسماعیل نحاس (متوفی 338ق). | ||
# مصادر قرائت: مانند: «الإقناع في القراءات السبع» ابوالفضل عبدالرحمن بن احمد بن خلف باذش انصاری (متوفی 540ق)، «عقد اللآلي في القراءات السبع العوالي» نوشته خود ابوحیان و «اللوامع في شواذ القراءات» ابوالفضل عبدالرحمن بن احمد بن حسن بن بندار (متوفی 371ق). | # مصادر قرائت: مانند: «الإقناع في القراءات السبع» ابوالفضل عبدالرحمن بن احمد بن خلف باذش انصاری (متوفی 540ق)، «عقد اللآلي في القراءات السبع العوالي» نوشته خود [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و «اللوامع في شواذ القراءات» ابوالفضل عبدالرحمن بن احمد بن حسن بن بندار (متوفی 371ق). | ||
# مصادر حدیثی: مانند: «الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسولالله(ص) و سننه و أيامه» ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره (متوفی 256ق)، «المسند الصحيح المختصر من السنن بنقل العدل عن العدل عن رسولالله(ص)» مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری (متوفی 261ق)، «سنن» ترمذی (متوفی 279ق). | # مصادر حدیثی: مانند: «الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسولالله(ص) و سننه و أيامه» ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره (متوفی 256ق)، «المسند الصحيح المختصر من السنن بنقل العدل عن العدل عن رسولالله(ص)» [[قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج|مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری]] (متوفی 261ق)، [[الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي|«سنن» ترمذی]] (متوفی 279ق). | ||
# مصادر فقه و اصول: مانند: | # مصادر فقه و اصول: مانند: «[[الجامع لأحكام القرآن]]» [[قرطبی، محمد بن احمد|ابوعبدالله قرطبی]] (متوفی 671ق)، «كتاب المحصول» [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]] و «كتاب الإشارة» ابوولید باجی (متوفی 474ق). | ||
# مصادر لغت و نحو: مانند کتاب ابن سیده، ازهری و ابن تیانی. | # مصادر لغت و نحو: مانند کتاب [[ابن سیده، علی بن اسماعیل|ابن سیده]]، [[ازهری، محمد بن احمد|ازهری]] و ابن تیانی. | ||
# مصادر بلاغت: مانند: «منهاج البلغاء و سراج الأدباء» ابوالحسن حازم اندلسی. | # مصادر بلاغت: مانند: «منهاج البلغاء و سراج الأدباء» ابوالحسن حازم اندلسی. | ||
# مصادر کلام و ملل: مانند: «هداية المرشدين» باقلانی (متوفی 403ق). | # مصادر کلام و ملل: مانند: «هداية المرشدين» [[باقلانی، محمد بن طیب|باقلانی]] (متوفی 403ق). | ||
# سیره و تاریخ: مانند: «الطبقات» ابن سعد زهری (متوفی 230ق). | # سیره و تاریخ: مانند: «الطبقات» ابن سعد زهری (متوفی 230ق). | ||
# طب و هیئت: مانند: «كتاب الأنواء» زجاج<ref>ر.ک: همان، ص190-231</ref>. | # طب و هیئت: مانند: «كتاب الأنواء» زجاج<ref>ر.ک: همان، ص190-231</ref>. | ||
در فصل سوم، اصول لغوی، نقلی و عقلی تفسیر ابوحیان مورد بحث و بررسی قرار گرفته<ref>ر.ک: همان، ص232-296</ref> و در فصل چهارم، مباحث مربوط به علوم قرآنی، نظیر اسباب نزول، مکی و مدنی بودن سورهها و علم ناسخ و منسوخ، مطرح شده است<ref>ر.ک: همان، ص270-291</ref>. | در فصل سوم، اصول لغوی، نقلی و عقلی تفسیر [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] مورد بحث و بررسی قرار گرفته<ref>ر.ک: همان، ص232-296</ref> و در فصل چهارم، مباحث مربوط به علوم قرآنی، نظیر اسباب نزول، مکی و مدنی بودن سورهها و علم ناسخ و منسوخ، مطرح شده است<ref>ر.ک: همان، ص270-291</ref>. | ||
قسم دوم، در جلد دوم کتاب جای گرفته است. این قسم در سه باب زیر، به بیان روش ابوحیان در نگارش تفسیرش، اختصاص یافته است: | قسم دوم، در جلد دوم کتاب جای گرفته است. این قسم در سه باب زیر، به بیان روش [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در نگارش تفسیرش، اختصاص یافته است: | ||
نویسنده در باب اول، به توضیح ادوات تفسیر وی شامل علم لغت و اعراب، قراءات، بلاغت و ایجاز و مناسبت و مشابهت پرداخته<ref>ر.ک: همان، ج2، ص5-255</ref> و در باب دوم، به بحث پیرامون علوم شرعی در این تفسیر، نظیر اصول دین، اصول فقه و فقه پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص266-339</ref>. | نویسنده در باب اول، به توضیح ادوات تفسیر وی شامل علم لغت و اعراب، قراءات، بلاغت و ایجاز و مناسبت و مشابهت پرداخته<ref>ر.ک: همان، ج2، ص5-255</ref> و در باب دوم، به بحث پیرامون علوم شرعی در این تفسیر، نظیر اصول دین، اصول فقه و فقه پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص266-339</ref>. | ||
باب سوم، به نقدهای ابوحیان از مفسرینی همچون ابوالقاسم محمود زمخشری (متوفی 538ق)، ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه (متوفی 541ق) و ابوعبدالله محمد بن عمر فخر رازی (متوفی 606ق) و فرقههای مختلف اسلامی شامل شیعه، فیلسوفان متکلم و صوفیه و برخی از روایات و اسرائیلیات، اختصاص یافته است<ref>ر.ک: همان، ص402-504</ref>. | باب سوم، به نقدهای [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] از مفسرینی همچون [[زمخشری، محمود بن عمر|ابوالقاسم محمود زمخشری]] (متوفی 538ق)، ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه (متوفی 541ق) و ابوعبدالله محمد بن عمر فخر رازی (متوفی 606ق) و فرقههای مختلف اسلامی شامل شیعه، فیلسوفان متکلم و صوفیه و برخی از روایات و اسرائیلیات، اختصاص یافته است<ref>ر.ک: همان، ص402-504</ref>. | ||
در خاتمه به خلاصه مطالب و نتیجه مباحث، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص507-513</ref>. | در خاتمه به خلاصه مطالب و نتیجه مباحث، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص507-513</ref>. | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۱۰: | ||
== وابسته‌ها == | == وابسته‌ها == | ||
[[البحر المحيط في التفسير]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||