طحاوی، احمد بن محمد

احمد بن محمد طحاوی

نام	احمد بن محمد طحاوی
نام‌های دیگر	حمد بن محمد بن سلمة (سلامة) بن عبد الملك، ازدى القبيلة، ابو جعفر الكنيه، حنفى المذهب، مصرى طحاوى الشّهرة ازدي‌ ال‍طح‍اوي‌، اح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د طح‍اوي‌، اب‍و ج‍ع‍ف‍ر اح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د احمد بن جعفر الحنفى‏
نام پدر
متولد	/ 239ق
محل تولد
رحلت
اساتید
برخی آثار	‏متون العقيده الطحاويه ‏شرح العقيده الطحاويه و معها فهرس الاحاديث
کد مؤلف	AUTHORCODE14102AUTHORCODE

احمد بن محمد طحاوی (229-321ق)، محدث، فقیه حنفی و نویسنده توانای مصری و دارای کتابی است به نام «العقيدة الطحاوية» که بسیاری از اهل سنت بر آن شرح نوشته‌اند.

تولد

ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامة بن سلمة بن عبدالملک بن سلمة بن سلیم بن سلیمان بن حباب ازدی، حجری، مصری، طحاوی‎ در سال 229 یا به قولی 231 در یکی از روستاهای صعید مصر به نام طحا متولد شد.

تحصیلات

پدرش از بزرگان شعر و روایت بود. مادرش از ‎زمره اصحاب شافعی به ‌حساب می‎آید که در مجلس ایشان حضور داشته‌اند. دایی‌اش، ‎ مزنی فقیه‌ترین شاگرد شافعی و ناشر علم وی می‎باشد.‎

طحاوی معاصر ائمه و حافظین حدیث از صاحبان کتاب‌های شش‌گانه حدیثی و کسانی که در ‎طبقه آنان بوده‌اند، بود و با برخی از آنان در روایت‌هایشان مشارکت داشته است.‎

او برای تحصیل به حلقه‌های علم که در مسجد عمرو ‎بن عاص برپا می‎شد، روی آورد. قرآن را نزد ابوزکریا یحیی بن محمد بن عمروس حفظ نمود؛ ‎کسی که درباره‌اش گفته‌اند: در مسجد جامع هیچ ستونی وجود ندارد مگر آنکه او قرآن را نزد ‎آن ختم نموده است. ‎

طحاوی نزد دایی‌اش، یعنی مزنی، علم فقه آموخته و قسمت‌هایی از «مختصر مزنی» که از ‎علم شافعی و مفهوم گفته‌اش گرفته، از وی شنیده است. مزنی اولین کسی بوده که طحاوی از ‎وی فقه آموخته است. طحاوی، از مزنی حدیث شنیده و آن را نوشته و روایت‌ها و نقل‎هایش ‎از شافعی به سال 252ق، شنیده است. طحاوی به خدمت اکثر کسانی که هم‌کیش ‎مزنی بوده‌اند، رسیده و از اکثرشان، روایت نموده است، بعدها طحاوی تابع فقه ابوحنیفه ‎می‌شود.‎

وقتی طحاوی به سن بیست سالگی رسید، مذهبش را تغییر داد و به مذهب ابوحنیفه گروید. ‎

طحاوی فرصت بودنش در شام را که در فاصله سال‌های 268 تا 269ق بود، ‎غنیمت شمرد و در اثنای این سال‌ها به غزه و عسقلان و طبریه و بیت‌المقدس و دمشق رفت و ‎از بزرگان و دانشمندان کسب علم نمود و از آنان استفاده نمود و نزد قاضی ابوخازم فقه آموخت. ‎او فقه عراق را از طریق عیسی بن ابان، از محمد بن حسن، از ابوحنیفه و از طریق بکر بن ‎عمّی، از محمد بن سماعه، از محمد بن حسن، از ابوحنیفه کسب کرد.‎

نظر دانشمندان و علمای اهل سنت نسبت به طحاوی

ابن یونس بنا به نقل ابن عساکر در «تاریخ» خود، ج7، ص367 راجع به طحاوی ‎می‌گوید: «او انسانی ثقه و مورد اعتماد، ثابت، فقیه، خردمند و بی‎نظیر بود».‎‎

‎مسلمة بن قاسم در کتاب «الصلة» بنا به نقل ابن حجر در کتاب «اللسان»، ج1، ص276، می‌گوید: «طحاوی انسانی ثقه و مورد اعتماد، ثابت‌دل و ثابت‌زبان، جلیل‌القدر و فقیه بود. از ‎اختلاف نظرهای علما آگاه و نسبت به تألیفات و تصنیفات دانشمندان باخبر بود».‎

سمعانی در کتاب «الأنساب»، ج8، ص218، گوید: «طحاوی، امام، ثقه، ثابت، فقیه، ‎دانشمند و بی‎نظیر بود».‎

ذهبی در کتاب «سير أعلام النبلاء»، ج15، ص27، راجع به طحاوی می‌گوید: «او امام، ‎علامه، حافظ بزرگ و محدث و فقیه دیار مصر بود... در ادامه افزود: هرکس به تألیفات این ‎بزرگوار نظری بیفکند، به جایگاه علمی و فراوانی معارفش پی می‎‎برد». یافعی راجع به وی می‌گوید: «او در فقه و حدیث خیلی آگاه و متبحر بود و تصنیفات مفیدی را ‎تألیف نمود».‎

ابن کثیر در کتاب «البداية و النهاية»، ج11، ص186، گوید: «طحاوی، فقیه حنفی‌مذهب، ‎دارای تصنیفات مفید، ثقه، ثابت‌دل و ثابت‌زبان و حافظ بود».‎

سیوطی در «طبقات الحفاظ»، صفحه 337، راجع به طحاوی می‌گوید: «او امام، علامه، حافظ، ‎دارای تصنیفات بدیع... ثقه، ثابت‌دل و زبان، فقیه و بی‎نظیر بود».‎‎

محمود بن سلیمان کوفی در کتاب «طبقات» خود بنا به نقل لَکنَوی در «الفوائد البهية»، صفحه ‎‎31، گوید: «طحاوی، امامی جلیل‌القدر و مشهور در تمامی نقاط جهان بود. یاد زیبایش در میان ‎صفحات پُر است. او در احادیث و روایات، امام بود و تصنیفات بزرگ و معتبری دارد».‎

اساتید

1. اسماعیل بن یحیی بن اسماعیل مزنی شافعی‌مذهب (متوفی 264ق)؛
2. قاضی احمد بن ابی‌عمران بغدادی (متوفی 280ق)؛
3. قاضی ابوخازم عبدالحمید بن عبدالعزیز بغدادی (متوفی 292ق)؛
4. قاضی ابوبکر بکّار بن قُتیبه (متوفی 270ق)؛
5. قاضی ابوعبید بن حسن بن حَربَوَیه (متوفی 319ق).‎

و...

شاگردان

1. ابوالفرَج احمد بن قاسم بن خَشّاب (متوفی 364ق)؛
2. ابوبکر احمد بن منصور دامغانی؛
3. ابوالقاسم سلیمان بن احمد طَبرانی (متوفی 360ق).

وفات

طحاوی در سال 321ق، در مصر از دنیا رفت و در قرافه دفن شد.

آثار

1. أحكام القرآن؛
2. معاني الآثار؛
3. بيان مشكل الآثار؛
4. المختصر في الفقه؛
5. شرح الجامع الكبير؛
6. شرح الجامع الصغير؛
7. الشروط الكبير؛
8. الشروط الصغير؛
9. الشروط الأوسط؛
10. المحاضر و السجلات؛
11. الوصايا؛
12. الفرائض؛
13. نقض كتاب المدلسين علی الكرابيسي؛
14. مناقب أبي‌حنيفة؛
15. النوادر الفقهية؛
16. النوادر و الحكایات؛
17. حكم أراضي مكة؛
18. قسمة الفيء و الغنائم؛
19. الرد علی عيسی بن أبان؛
20. الرد علی أبي‌عبید؛
21. اختلاف الروايات علی مذهب الكوفيين؛
22. اختلاف الفقهاء؛
23. العقيدة.

منابع مقاله

1. قاسم بن قطلوبغا، «تاج التراجم»، دارالقلم، دمشق، چاپ اول، 1413ق؛
2. سایت حوزه علمیه انوار العلوم خیرآباد – تایباد، در 16 بهمن 1397، به آدرس:

http://anvarweb.net/fa/2014-01-20-10-38-3/%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA/1887-14-%D8%B0%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B9%D8%AF%D9%87-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B7%D8%AD%D8%A7%D9%88%D9%8A-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87