غاليان

غاليان
پدیدآوران	صفری فروشانی، نعمت‌الله (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	کاوشي در جريانها و برآيندها تا پايان سده سوم
ناشر	آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1378 ش
چاپ	1
موضوع	اسلام - فرقه‎ها شیعه - دفاعیه‎ها و ردیه‎ها غلاة شیعه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏241‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏7‎‏غ‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

غاليان، كاوشى در جريان‌ها و برآيندها تا پايان سده سوم اثر نعمت‌الله صفرى فروشانى، كتابى است در موضوع غلات و تأثير آنان در افكار و عقايد و تاريخ شيعه كه به زبان فارسى نوشته شده است.

اين پژوهش، پايان‌نامه كارشناسى ارشد نویسنده است كه در سال 1375ش از آن دفاع نموده و بخش‌هايى از آن در دو شماره نخست «علوم حديث»، منتشر شده است

ساختار

كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده كه هر فصل مشتمل بر عناوين متعددى است.

از همان ابتداى ظهور فرقه‌هاى غاليان، كتاب‌هاى بسيارى در ردّ آن‌ها از سوى دانشمندان بزرگ شيعه و اصحاب ائمه(ع) و نيز بعضى از علماى اهل سنّت نگاشته شده است؛ اما طرز نگاه نویسنده در اين اثر به غلات، با طرز نگاه نويسندگان پيشين بسيار متفاوت است؛ زيرا وى درصدد آن است كه علاوه بر نقد و بررسى عقايد غلات، به چگونگى ارتباط و نسبت آنان با شيعه و تأثيرگذارى آنان بر عقايد شيعه بپردازد، در حالى‌كه كتاب‌هاى مزبور، تنها به بيان تعداد فرق غلات و نقل عقايد آنان پرداخته‌اند و در بسيارى از موارد، نوشته‌هاى آنان عارى از حقيقت است

نویسنده تاريخ بررسى را به زمان حضور ائمه(ع) یعنى سه قرن اوليه اسلام محدود كرده و عمده نظر وى نسبت به غلات، درباره تاريخ آن‌ها مى‌باشد و كمتر سراغ احكام فقهى غلات رفته است

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، به ضرورت تحقيق در باب غاليان، پيشينه اين گونه تحقيقات و روش‌ها و محدوديت‌هاى خويش در پژوهش اشاره نموده است

نویسنده در پى آن است تا تأثير غلات در افكار، عقايد و تاريخ شيعه را بررسى نمايد. در اين تحقيق، منظور از كلمه تأثير، اعم از تأثيرهاى مستقيم و غيرمستقيم است. نيز اين كلمه، تأثيرات اعتقادى و عملى را دربر مى‌گيرد. همچنين منظور از غاليان، فرقه‌هايى هستند كه ائمه(ع) را به درجه الوهيت مى‌رساندند، نه كسانى كه تنها بعضى عقايد غلوّآميز درباره بعضى از صفات ائمه(ع)مانند علم امام، عصمت امام و قدرت امام داشته‌اند، بدون آن‌كه صفت الوهيت را به آنان نسبت دهند

محدوده زمانى كه اين اثر به كاوش در آن مى‌پردازد، زمان حضور ائمه(ع) و بخشى از دوران غيبت صغرى است كه بيشترين ظهور و بروز فرقه‌هاى غاليان در اين برهه كه تا اوايل قرن چهارم به درازا مى‌كشد، بوده است

فصل اول كتاب به كلياتى چون: غلو، غلو در قرآن و روايات، غلو در اديان پيشين، فرقه‌شناسى غاليان، غلو در كلام و رجال شيعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص يافته است

عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاريخ» است كه در آن، كاوشى تاريخى درباره فرقه‌هاى غلات و شناسايى يكايك آن‌ها و نيز بحث از فرقه‌هايى كه هرگز وجود خارجى نداشته‌اند، فراهم آمده است. بخش پايانى اين فصل، شرح رفتار امامان شيعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شيعه در رد غاليان (در دوره مورد بحث) است

كتاب‌هاى ملل و نحل كه در بيان فرقه‌هاى مختلف و عقايد آن‌ها نگاشته شده است، معمولاً براى تطبيق فرقه‌هاى اسلامى با حديث منقول از پيامبر(ص) كه تعداد فرقه‌هاى اسلام را هفتادودو يا هفتادوسه فرقه ذكر مى‌كند، سعى در هرچه زياد كردن فرقه‌هاى اسلامی‎كرده‌اند تا به عدد هفتادودو يا هفتادوسه برسد. در اين راه، گاهى چنان حساب از دست آن‌ها خارج مى‌شود، كه تنها تعداد فرقه‌هايى كه براى مذهبى همانند شيعه بيان مى‌كنند به حدود سيصد فرقه مى‌رسد و در اين‌جاست كه مجبور به عقب‌نشينى شده، براى توجيه حديث پيامبر(ص) مى‌گويند كه مراد آن حضرت فرقه‌هاى اصلى و بزرگ است و اين‌ها كه ما شمرديم، فرقه‌هاى كوچك مى‌باشند. نویسنده، براى روشنتر شدن اين بحث، اين مطلب را در قسمت‌هاى زير ادامه داده است:

1- حديثى كه مبناى علم فرقه‌شناسى قرار گرفته است؛ 2- تحليل اين حديث؛ 3- تعداد فرقه‌هاى شيعه و غلات در كتب ملل و نحل؛ 4- ميزان اعتبار كتب ملل و نحل و 5- علل فراوانى فرقه‌هاى غلات در كتب ملل و نحل

نویسنده در اين فصل، غلات را به دو دسته تقسيم كرده است:

الف) فرقه‌هايى كه به نام رهبران خود معرفى شده‌اند كه عبارتند از: سبائيه؛ كيسانيه؛ مختاريه؛ هاشميه؛ كربيه؛ جناحيه؛ مغيريه و..

ب) فرقه‌هايى از غلات كه نامشان از عقايدشان گرفته شده است از جمله: اثنينيه؛ اعضائيان؛ ازدريّه؛ امريه؛ بدائيه؛ تفويضيه؛ تناسخيه و..

در فصل سوم، مؤلف به تحليل عقايد غاليان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترك عقايد شيعه و غلات و... اهتمام ورزيده است

در اين فصل، نویسنده قصد دارد كه به بررسى عقايد كلّى غلات كه اجمالاً مشترك بين اكثر يا تمام فرقه‌هاى آنان مى‌باشد، بپردازد، ريشه‌هاى آن عقايد را مشخص كند و تأثير يا عدم تأثير آن عقايد در اعتقادات شيعه را به بحث بگذارد و نيز عقايدى را كه اصلى در شيعه داشته‌اند و غلات، آن عقايد را تحريف كرده‌اند، يادآور شود و كيفيت تحريف را مشخص كند. در بعد عمل، نيز ريشه‌هاى اباحى‌گرى را بيان كرده و توجيهاتى را كه براى آن شده است، متذكر شده است

در بسيارى از كتب فرقه‌شناسى و تاريخى، عقايدى همانند تناسخ، حلول، تشبيه، بداء و تأويل را از عقايد مشترك بين تمام غلات دانسته‌اند، اما با مراجعه به عقايد فرقه‌هاى مختلف، عدم صحّت اين قول ثابت مى‌شود. نویسنده در اين فصل، بدون اين‌كه به مشترك بودن يا مشترك نبودن عقيده‌اى بين تمام غلات توجه داشته باشد، عقايد اصلى و كلى آن‌ها را ذكر كرده و از ورود به جزئيات خوددارى كرده است. اين فصل به دو بخش اصلى تقسيم مى‌شود: الف- غلات در آينه عقيده (عقايد غلات)؛ ب- غلات در آينه عمل

فصل پايانى كتاب، عهده‌دار بررسى تأثير منفى غلات بر تاريخ شيعه، اوصاف غاليان در منابع رجال شيعه، غلو در فقه و كلام شيعه و... استدر اين فصل، تلاش مى‌شود در حد امكان، آثار غلات در تاريخ و افكار و عقايد شيعه بررسى گردد

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. در پايان كتاب نيز فهرست‌هاى فنى دقيق و كارآمدى است كه عبارتند از: منابع و كتاب‌نامه مورد استفاده نویسنده، فهرست آيات؛ روايات؛ اعلام؛ قبايل، فرق و گروه‌ها؛ مكان‌ها و كتب مذكور در متن.

در پاورقى‌ها، برخى توضيحات نویسنده آمده و بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

منابع مقاله

1- مقدمه و متن كتاب.

2- خالقى، محمد هادى، «تازه‌هاى نشر و تحقيق»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه علوم حديث، پاييز 1378، شماره 13، ص 206-218.