تهذيب الآثار و تفصيل الثابت عن رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم من الأخبار

‏تهذيب الآثار و تفصيل الثابت عن رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم من الأخبار
پدیدآوران	طبري، محمد بن جرير (نويسنده) شاکر، محمود محمد (مصحح)
عنوان‌های دیگر	مسند عبد الله بن عباس رضي الله عنه
ناشر	مطبعة المدني
مکان نشر	مصر - قاهره
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

تهذيب الآثار و تفصيل الثابت عن رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم من الأخبار، تألیف ابوجعفر محمد بن جریر بن یزید طبری (متوفی 310ق) محدث و مورخ برجسته سنی مذهب است. در این اثر، بخشی از کتاب تهذيب الآثار با نام «مسند عبدالله بن عباس» ارائه شده است. تحقیق و استخراج احادیث به قلم محمود محمد شاکر انجام گرفته است.

ساختار

کتاب در دو سفر و هر کدام در یک جلد مشتمل بر مسند عبدالله بن عباس است: در این اثر 1248 خبر گردآوری شده که 898 خبر آن در سفر اول و باقی در سفر دوم ارائه شده است.

نویسنده در این کـتاب اخـبار و روایـات‌ متعارض‌ را بیان می‌کند و سپس بین‌ آن‌ها‌ جمع می‌نماید‌ و یا اینکه طبق مبنای خویش یکی‌ از دو روایت متعارض را بـرمی‌گزیند.

گزارش محتوا

طـبری‌ در ایـن کـتاب احادیث فقهی را گرد آورده، ولی به پایان نرسانده‌ است‌‏. محقق کتاب نیز در مقدمه تذکر داده که طبری پیش از اتمام کتاب وفات کرده و «مسند عبدالله بن عباس» آخرین بخش از «تهذيب الآثار» است‏.

وی همچنین ابتدا تصمیم گرفته که کتاب در سه جزء منتشر کند و پس از آماده شدن برای چاپ، نظرش تغییر می‌کند و دست به انتشار این اثر در دو جزء بزرگ که جزء دوم مشتمل بر فهارس اسانید و روات در پنج طبقه و سایر فهارس باشد می‌زند‏.

طبری در این اثر سعی کرده تعارضات روایات را شرح و توضیح دهند؛ به‌عنوان نمونه در تفسیر حدیثی از پیامبر (ص) که به ابن عباس فرمود: «اللهم علمه الحکمة»، به دیدگاه گروهی از صحابه اشاره می‌کند که حکمت را در کریمه «يُؤْتِي الْحِکْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً کَثِيراً»؛ [خدا] به هر كس كه بخواهد حكمت مى‏بخشد، و به هر كس حكمت داده شود، به‌یقین، خيرى فراوان داده شده است؛ و جز خردمندان، كسى پند نمى‏گيرد. (بقره: 269)، معنا کرده‌اند؛ اما در آیه «وَ يُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ»؛ و كتاب و حكمت به آنان بياموزد(بقره: 129)، حکمت را به معنای سنن می‌دانند که رسول‌الله(ص) با واسطه وحی از جانب خداوند آورده است. طبری با تأیید این‌که هر دو تأویل در جای خود صحیح است، چنین توضیح می‌دهد: قرآن حکمت است چراکه در آن احکام حلال و حرامش ذکر شده و امر و نهی و شرایع دینش برای بندگان تبیین شده است. در رابطه با سنن رسول‌الله(ص) نیز که از وحی الهی برای امتش وضع نمود، همین‌گونه است؛ آن نیز حکمت است که به‌وسیله آن در میان امتش حکم می‌کرد و بین حق و باطل تفصیل می‌داد و مجملات آیات قرآن را تبیین می‌نمود و معانی آیاتی را که نازل می‌شد را به مردم اطلاع می‌داد‏.

نویسنده در بخشی از مباحث کتاب به تبیین دیدگاه مرجئه پرداخته است. در یکی از اقوال از ابن شقیق مروزی از ابراهیم اشعث از ابن عیاض نقل می‌کند: اهل ارجاء درباره ایمان چنین می‌گویند: ایمان، گفتار است بدون عمل؛ و جهمیه می‌گویند: ایمان، معرفت بدون قول و عمل است؛ اما اهل سنت می‌گویند: ایمان، معرفت، قول و عمل است‏. سپس دیدگاه‌های مختلف را طرح و قول صواب را این می‌داند که ارجاء به معنای تأخیر شیء است و مرجئه امر علی و عثمان را به‌سوی پروردگارشان به تأخیر انداختند و ولایت ایشان را ترک کرده و از ایشان برائت جستند و ایمان را قول بدون عمل و تصدیق با گفتار دانستند‏.

حجامت از جمله سننی است که در این اثر روایات فراوانی پیرامون آن ذکر شده است. در بسیاری از روایات به حجامت در روز سه‌شنبه توصیه شده است. طبری صحت و سقم آن را مورد بررسی قرار دهد و می‌نویسد: اگر پرسیده شود که در روایت صحیح از پیامبر(ص) امر به حجامت در روز سه‌شنبه شده یا نهی از آن؟ می‌‌گویم: نمی‌دانیم. اخبار مختلفی در رابطه با امر و نهی از حجامت در روز سه‌شنبه ذکر شده و در همه آن‌ها تأمل و ملاحظه وجود دارد‏.

وضعیت کتاب

نسخه خطی این کتاب در کتابخانه کبریل‌ باشا‌ در‌ قـسطنطنیه مـوجود است و در سال 1404ق در‌ چاپخانه‌ صفا، مکه مکرمه به چاپ رسیده است‏.

در پاورقی‌های کتاب معرفی روات، توضیح برخی الفاظ و عبارات، ارجاع به منابع و نتایج تحقیقات محمد شاکر برای استفاده محققین ارائه شده است.

بخش عمده جلد دوم کتاب را فهارس تشکیل داده که عبارت است از: فهارس اسانید و روات آن به ترتیب از طبقه اول تا پنجم، آیات قرآن کریم، احادیث غیر مسند، اشعار و شعراء، اعلام به‌جز رجال اسناد، قبایل، امم و طوایف، اماکن، غزوات و ایام و لغت و فواید.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. جناتی، محمدابراهیم؛ «بعد فقهی و اجتهادی طبری»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کیهان اندیشه، مرداد و شهريور 1368، شماره 25، ص 76 تا 84؛ به آدرس اینترنتی:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/25643