حاشية مجمع الفايدة و البرهان

حاشیة مجمع الفایدة و البرهان
پدیدآوران	موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی (محقق) وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. شرح مجمع الفائده و البرهان فی شرح الاذهان. حاشیه الحاشیه علی مجمع الفائده و البرهان
ناشر	موسسة العلامة المجدد الوحيد البهبهاني
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1417 ق
چاپ	1
موضوع	علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. ارشاد الاذهان الی احکام الایمان - نقد و تفسیر فقه جعفری - قرن 8ق. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، - ۹۹۳ق. - کنگره‏‌ها مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، - ۹۹۳ق. مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان - نقد و تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏182‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏الف‎‏4028‎‏32
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

حاشية مجمع الفايدة و البرهان تألیف محمدباقربن محمد اكمل وحيد بهبهانى (م 1205 ق) است.

اين كتاب حواشى بر کتاب‌هاى متاجر تا آخر كتاب قضاء از مجمع الفائدة و البرهان فى شرح ارشاد الاذهان مقدس اردبيلى(م 991 ق) است.

موضوع

كتاب ارشاد الاذهان علامه حلّى(م 726 ق) از آثار فقهى مختصر وى است كه به سبک فقه رساله‌اى نوشته شده و حدود 50 شرح و حاشيه بر آن زده شده است كه از مهمترين آنان مى‌توان غاية المراد شهيد اول(م 786 ق)، روض الجنان شهيد ثانى(م 966 ق)، مجمع الفائدة و البرهان محقق اردبيلى(م 991 ق)، ذخيرة المعاد محقق سبزوارى (م 1090 ق)، و نهج السداد شيخ يوسف بحرانى(م 1186 ق) را نام برد.

كتاب مجمع الفائدة و البرهان از موسوعه‌هاى فقهى معتبر اماميّة است كه به سبک فقه استدلالى نوشته شده و يك دوره فقه كامل است و فقط کتاب‌هاى نكاح و طلاق آن از بين رفته و در دسترس نيست كه بعدها صاحب المدارك(م 1009 ق) اين دو مبحث را با شرح مختصر النافع كامل نموده است.

وحيد بهبهانى قده کتاب‌هاى متاجر، ديون و توابع آن (رهن، حجر،ضمان، حوالة، صلح، اقرار، وكالت) و کتاب‌هاى اجاره، صيد و توابع آن، ارث، قضاء، جنايات را از مجمع الفائدة حاشيه زده است.

در بين آنان، کتاب‌هاى ارث، قضاء، جنايات داراى حواشى مختصرى است تا جائيكه حواشى كتاب جنايات در دو صفحه است و مؤلف موفق به تكميل آن نشده است.

آقا بزرگ تهرانى در الذريعة ج 109/6 مى‌نويسد:الحاشيه عليه (مجمع الفائدة و البرهان) و هى من اول المتاجر الى آخر كتاب القضاء، رأيت منها نسخا فى مكتبات العراق.

كتاب بيشتر به سبک فقهى كه مبتنى بر اخبار و روايات است نوشته شده و كمتر به اقوال فقها تعرض شده است.اين كتاب نه تنها شرح مجمع الفائده است بلكه شرح ارشاد الاذهان نيز مى‌باشد زيرا مؤلف بارها به شرح عبارات آن پرداخته است.

وى علاوه بر اين كتاب به کتاب‌هاى ذخيرة المعاد و كفاية الاحكام محقق سبزوارى (م 991 ق) تا آخر كتاب الصوم مسالك الافهام شهيد ثانى(م 996 ق) از اول مكاسب محرمة تا آخر معاطاة، مدارک الاحكام سيد محمد عاملى (م 1009 ق)، مختصر النافع محقق حلّى،(م 676 ق) و غير آنها را حاشيه زده است كه در حاشيه‌اش بر مقدمه مفاتيح به آنها اشاره نموده است(ذ85/6/،213، ج 72/20) مؤلف در اين كتاب بارها تفصيل مطالبى مثل اجماع، حقيقت لغوى و شرعى، تقييد، عام و خاص، خبر واحد، شهرت عملى و فتوائى، بحثهاى تيمم، حج را به کتاب‌هاى فقهى و اصول فقه خود مثل فوائد الحائرية، حدائق الناضرة و كتاب حج و تحرير مسائل مفتاح الظلام را با عبارت(كما حقق) ارجاع داده است.

همچنين در ساير تأليفاتش همچون الرسائل الفقهية صفحه 247 كه پس از اين كتاب نوشته به اين اشاره نموده و تشريح و تحقيق آن مباحث را به كتاب حاشيه‌اش ارجاع داده است.

علت تأليف كتاب

يكى از عللى كه موجب شده مؤلف مبادرت به تأليف اين كتاب نمايد همانطور كه در مقدمه مؤلف آمده است اين بوده كه مقدس اردبيلى چون داراى استادى كه چكيده افكارش و حاصل عمرش را به وى منتقل كند نبوده است بنابر اين فتاواى نادرى از وى صادره شده و از مسير متعارف فقه خارج شده است بنابر اين مؤلف سعى نموده با اين حواشى به تصحيح آن بپردازد.

وى در مقدمه كتاب صفحه 3 مى‌نويسد:راتبه قدس قد كبى جوده فى بعض الميادين، فأخذ يعترض على علمائنا الاساطين، و ذلك لما لا اعترف به طاب مضجعه و علا مقعده من عدم عثوره على استاد يقيّمه و يسدّده، فرأيت ان اتدارکما فاته رحمه اللّه من دليلهم، و غفل عن سواء سبيلهم با همه اشكالاتى كه وحيد بهبهانى قده بر كتاب و مؤلف در نداشتن استاد توانايى در فقه داشته است با اين حال وى حريم قداست و بزرگى مقدس اردبيلى را مراعات نموده و درباره وى در صفحه 3-4 مى‌نويسد:و مع ذلك فلعمرى لم ار مصنفات اصحابنا المتقدمين و لا في مؤلفات علمائنا المتأخرين رضوان اللّه تعالى عليهم اجمعين مؤلّفا بشبهه فى جمعه و تحريره او يدانيه فى عقيقه و تحبيره، فللّه درّه قدس‌سره، فلقد أتى بالشى العجاب، بل بما يحير لب ذوى الالباب.

تأريخ تأليف

با توجه به نسخه خطى كتابخانه آستان قدس رضوى كه مربوط به سال 1189ق است اين كتاب قبل از سال 1189ق نوشته شده است.

از طرفى وى در بحث اجماع منقول در صفحه 54 به كتاب الفوائد الفوائد الحائريه قديمى) ارجاع داده است كه در الذريعة ج 330/16 تاريخ پايان آن را 1180ق ذكر كرده است.بنابر اين كتاب بين سالهاى 1180 تا 1189ق تأليف شده است.

نسخه‌ها

در الذريعة ج 109/6 به نسخه‌هاى متعددى در كتابخانه‌هاى عراق اشاره شده است.در مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحات 204،205 به چند حاشيه بر مجمع الفائدة و البرهان اشاره شده است كه مربوط به دانشگاه تهران، مجلس شوراى اسلامى، دانشكده الهيات، آستان قدس رضوى مى‌باشد.در چاپ كتاب موجود از 12 نسخه خطى استفاده شده، كه در مقدمه به 5 نسخه خطى مهم از بين آنان اشاره شده كه عبارتند از:

نسخه كتابخانه دانشكده الهيات دانشگاه تهران مربوط به سال 1206ق كه با رمز (الف) مشخص شده نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى مربوط به سال 1189ق كه با رمز (ب) مشخص شده نسخه كتابخانه دانشكده الهيات در مشهد كه با رمز (ج) مشخص شده.

نسخه كتابخانه وزيرى مربوط به سال 1280ق كه با رمز (و) مشخص شده است نسخه كتابخانه دكتر توسيركانى در اصفهان مربوط به 1235ق مربوط به سال 1235 ق

روش تحقيق

در چاپ كتاب موجود گروه تحقيق براى آماده نمودن كتاب علاوه بر مقابله نسخه‌هاى خطى، به تعيين آدرس احاديث و متون اقوال و نظريات فقهائى كه نام آنها مشخص بوده مبادرت نموده‌اند و همينطور اقوال و نظريات فقهاى ناشناخته را نيز مشخص نموده‌اند.

تاريخ انتشار

چاپ اول كتاب در سال 1417ق بوده است.تحقيق و تصحيح كتاب توسط مؤسسه علامه وحيد بهبهانى انجام شده است.

تقسيم بندى مطالب

همچنانكه گذشت كتاب شامل مباحث متاجر، ديوان و توابع آن مثل رهن، حجر،ضمان حوالة، كفالة، صلح، اقرار وكالت، كتاب اجاره شامل اجارة، مزارعة، مساقات، جعالة، سبق و رمايه، شركت، مضاربة، وديعة، عارية، نقطة، كتاب الصيد و توابع آن يعنى ذبح، اطعمه و اشربة، کتاب‌هاى ارث، قضاء و جنايات است.