أخلاق أهل القرآن

‏أخلاق أهل القرآن
پدیدآوران	آجری، محمد بن حسین (نويسنده) ابن عبداللطيف، محمد عمرو (محقق) المکتب السلفي لتحقيق التراث (ناظر)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 2003م , 1424ق,
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

أخلاق أهل القرآن یا «أخلاق حملة القرآن»، تألیف ابوبکر محمد بن حسین بن عبدالله آجُری (متوفی 360ق) فقیه و محدث شافعی است. در این اثر روایات و اقوال صحابه در رابطه با فضیلت، اخلاق و آداب آموزش و قرائت قرآن کریم دسته‌بندی شده است. تحقیق و پاورقی‌های کتاب به قلم محمد عمرو بن عبداللطیف است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه ناشر، مقدمه محقق (در شرح‌حال مؤلف و معرفی نسخه‌ها)، مقدمه مؤلف و هشت باب است. در این هشت باب در مجموع نود روایت یا قول صحابه ذکر شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ابتدای اثر تصریح شده که «أخلاق حملة القرآن» نامی است که پشت نسخه خطی اثر نوشته شده است؛ اما هر کس این کتاب را بخواند خواهد دانست که اسم صحیح کتاب «أخلاق أهل القرآن» است که نویسنده کتاب به آن اشاره کرده است‏. در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی این اثر با عنوان «اخلاق حملة القرآن» آمده است‏.

محقق کتاب ابتدا به شرح‌حال نویسنده اشاره کرده است. وی «آجری» را منسوب به یکی از شهرهای عراق دانسته است‏. یاقوت حموی نیز آجری را محله‌ای در بغداد دانسته است‏.

مورخین در رابطه با مذهب آجری نظرات مختلفی دارند: ابن خلکان در وفيات الأعیان، یاقوت حموی در معجم البلدان و ابن ندیم در الفهرست او را شافعی مذهب دانسته‌اند. نابلسی در مختصر طبقات الحنابلة و ابن عماد حنبلی در شذرات الذهب، آجری را حنبلی مذهب دانسته‌اند. عده‌ای از محققین معاصر نیز او را مقید به مذهب معینی ندانسته‌اند و معتقدند هرکجا دلیل صحیحی بوده به همان سمت مایل می‌شده است. لذا هر مذهبی سعی کرده او را به سمت خود بکشد‏.

نویسنده در صفحات ابتدایی کتاب به آیاتی در رابطه با نزول قرآن کریم و وجوب اعتصام به قرآن و تدبر در آیاتش اشاره کرده است. سپس تأکید کرده که خداوند متعال وعده کرده که هر کس به کلامش با رعایت ادب گوش کند و هر چه را که واجب کرده عمل کند بالاترین ثواب‌ها را بدهد‏.

در باب فضیلت قرآن کریم به چهارده روایت از پیامبر(ص) و قول صحابی اشاره شده است. از جمله روایات متعددی نقل شده که درجه اهل بهشت بر طبق آیات قرآن کریم مشخص می‌شود؛ بدین‌صورت که به او گفته می‌شود که همان‌گونه که در دنیا قرآن می‌خواندی قرآن بخوان که جایگاه تو در آخرین آیه‌ای است که می‌خوانی‏.

در باب فضیلت تعلیم و تعلم قرآن در روایات متعدد از رسول‌الله(ص) نقل شده که بهترین امت کسی که قرآن را بیاموزد و به دیگران آموزش بدهد‏. در فضیلت اجتماع در مسجد برای آموزش قرآن کریم نیز روایاتی نقل شده که نکته مشترک این روایات آن است که ملائکه رحمت، بر گرد متعلمین قرآن در مساجد حلقه می‌زنند‏.

در چهارمین و پنجمین باب، اخلاق اهل قرآن مطرح شده و توصیه به تلاوت قرآن برای خدا و پرهیز از منافع زودگذر شده است؛ به‌عنوان نمونه حدیثی از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده که در آن رسول‌الله(ص) آمدن قومی را وعده داده که از تلاوت قرآن منافع دنیوی آن را طلب می‌کنند‏. همچنین در روایت دیگری از میمون بن مهران نقل کرده است: اگر اهل قرآن صالح شوند مردم اصلاح می‌شوند‏.

در باب دیگری از کتاب آداب تلاوت قرآن مطرح شده و طهارت را از آداب تلاوت دانسته است؛ چرا که تعظیم قرآن کریم و کلام پروردگار است‏. همچنین در حدیثی از عبدالرحمن سلمی از علی(ع) مسواک زدن از دیگر آداب تلاوت قرآن دانسته شده است چراکه به هنگام تلاوت قاری، ملائکه به او نزدیک می‌شوند و به تلاوت قرآن گوش می‌دهند‏. تلاوت قرآن با صوت خوش از دیگر آداب است؛ همان‌گونه که رسول‌الله(ص) فرمود: با صدای خود قرآن را زینت دهید‏. همچنین فراگیری تعداد اندک آیات با فکر و تدبر بر قرائت فراوان بدون تدبر ارجحیت داده شده است‏.

وضعیت کتاب

در انتهای اثر فهرست مطالب و فهارس احادیث نبوی، آثار، اعلام در متن و پاورقی و منابع ذکر شده است.

در پاورقی‌های کتاب به‌طور مفصل ترجمه روات و اعلام، ذکر منابع و معانی روایات مطرح شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مولوی، محمدعلی، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد اول، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.