البيان و التبيين: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
# [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2427 مساح، رضوان، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج17، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388]. | # [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2427 مساح، رضوان، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج17، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388]. | ||
#[[:noormags:509820|موسوی،سید رضا، «علوم بلاغی، اهمیت و سیر تحول آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مدرس علوم انسانی، دوره اول، تابستان 1371، صفحه 101 تا 118]]. | #[[:noormags:509820|موسوی،سید رضا، «علوم بلاغی، اهمیت و سیر تحول آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مدرس علوم انسانی، دوره اول، تابستان 1371، صفحه 101 تا 118]]. | ||
# ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، دانشنامه جهان اسلام، جلد 5، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1379. | # [http://rch.ac.ir/article/Details?id=10175&&searchText= ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، دانشنامه جهان اسلام، جلد 5، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1379]. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
نسخهٔ ۱۴ مارس ۲۰۱۹، ساعت ۱۸:۳۱
| البيان و التبيين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جاحظ، عمرو بن بحر (نویسنده) بو ملحم، علي (محقق) |
| ناشر | دار و مکتبة الهلال |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ادبيات عربی - قرن 3ق. - مجموعه‌ها |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | PJA 3714 /ب9 1381 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
البيان و التبيين، از مهم‌ترین کتاب‌های ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ بصری (متوفی 255 یا 256ق)، متکلم و ادیب معتزلی و مؤلف کثیرالتألیف قرن سوم هجری است. ابن خلدون این کتاب را از امهات کتب ادب عربی شمرده است. همچنین در اهمیت این کتاب گفته‌اند که هیچ کاتب و شاعر و خطیبی از آن بی‌نیاز نیست و حاجی خلیفه آن را «کتاب کبیر» نامیده است.[۱].
کتاب، توسط علی ابوملحم، مقدمه‌نویسی باب‌بندی و شرح شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و هشت باب است. مهم‌ترین عناوین ابواب کتاب عبارتند از: علم بیان، بلاغت، شرح حال سخنوران، ذکر معلمین و خطبه‌های کوتاه از خطبه‌های سلف.
گزارش محتوا
البيان، کتابی است در انواع بیان، همراه با منتخباتی از خطب بلیغ، مواعظ و احوال سخنوران برجسته و مشاهیر اسلام، تشریح لحن، یعنی لغزش نحوی در گفتار مستعربه، لطایف، اشعار و نیز بسیاری اشارات تاریخی و فواید بلاغی و تحلیل فن خطابه. در حقیقت سرمشق همة جُنگ‌های معتبر عربی از قبیل المعارف و عيون الأخبار ابن قتیبه، المحاضرات راغب، العقد الفريد ابن عبدربه، ربيع الأبرار زمخشری و... البيان است. نام دیگر این اثر البيان و التبيان است و ظاهراً دو تحریر داشته که دومی بهتر بوده است.[۲].
محقق اثر نیز تأکید کرده که نویسنده به ذکر گزیده‌های ادبی از خطبه‌ها، نامه‌ها، احادیث و اشعار بسنده نکرده است، بلکه در پایه‌ریزی علم بیان و فلسفه لغت نیز تلاش کرده است.[۳].
این اثر در اواخر عمر جاحظ و سنین کمال ادبی او تألیف شده و ظاهراً آن را هم‌زمان با «الحيوان» می‌نوشته است. جاحظ تحریر اول «البيان و التبيين» را به احمد بن ابی‌دُؤاد، قاضی متنفذ و متعصب معتزلی، تقدیم کرده است و این ظاهراً باید بعداز 233ق، باشد که ابن ابی‌دؤاد قدرت فراوان یافت. جاحظ را باید از پیشگامان بلاغت و تحلیل فن خطابت دانست؛ زیرا همچنان‌که طه حسین اشاره کرده مسائل علم بیان و آداب خطابه در حاشیه علم کلام و مجالس متکلمان پدید آمد و متکلمان معمولاً استاد سخن بوده‌اند؛ از جمله واصل، ابوالهذیل، نظّام، ثمامة بن اشرس... و خود جاحظ که به قولی بزرگ‌ترین نویسنده زبان عربی است.[۴].
نکات بلاغی و مسائل علم بیان به‌طور پراکنده و بی‌نظم و ارتباط در البيان و التبيين ـ و به‌طور کلی در همة آثار جاحظ ـ آمده، اما اگر بخواهیم آنها را دسته‌بندی کنیم، عمدتاًً در این چهار عنوان خلاصه می‌شود: بحث در صحت مخارج حروف، بحث در سلامت لغات و دوری جستن از تنافر نامطبوع حروف، بحث در جمله و ایجاز و اطناب و رعایت حال مخاطب و حالات خطیب و هیئت و وضع او. با عنایت به موضوع اخیر است که جاحظ در بخش «كتاب العصا» از البيان و التبيين، سخنانی را درباره شعوبیه مطرح می‌کند. او قول شعوبیه را در عیب‌جویی بر عرب در «عصا برگرفتن هنگام خطابه» ذکر می‌کند و بعد از دفاع از عرب و بیان فضایل «عصا» می‌نویسد: شعوبیه بر عصا طعنه زنند تا در عصا (و قضیب و مِخصَره) پیغمبر ما طعنه زده باشند و بر عصای موسی که معجزه بود و بر عصای سلیمان طعن زده باشند؛ وگرنه در برگرفتن عصا منعی نیست و نشانه عجزی نیست[۵].
در البيان و التبيين، حکایات و لطایفی هم درباره معلّمان آمده است که آدام متز آنها را مقتبس از لطیفه‌های یونانی می‌داند. البيان و التبيين، نمونه شیوایی کلام جاحظ است که در آن، به‌تناسب موضوع، رعایت همه جوانب را نموده است.[۶].
وضعیت کتاب
این کتاب از دیرباز مورد توجه ادیبان و عالمان بوده و نخستین بار در 1301ق، در مطبعة الجوائب قسطنطنیه منتخباتی از آن به چاپ رسیده و نخستین چاپ کامل آن در 1311ق، در المطبعة العلمية قاهره صورت گرفته است.[۷].
حسن سندوبی بین سال‌های 1345-1351ق، به چاپ عالمانه این کتاب در 3 مجلد، همراه با تعلیقات و فهارس همت گماشت و چاپ سوم این کتاب را در 1366ق/1974م، به «المكتبة التجارية الكبرى» در قاهره واگذارد. یک سال بعد عبدالسلام محمد هارون، این کتاب را در «سلسلة مكتبة الجاحظ» در 4 جلد و 2 مجلد، عالمانه و منقح، به زیور طبع آراست که بارها تجدید چاپ شد[۸].
محقق کتاب دو چاپ اخیر را از بهترین چاپ‌های کتاب دانسته است، اما همین دو نسخه نیز اشکالاتی به‌لحاظ فلسفی و تبویب داشته که علی ابوملحم در نسخه سه جلدی حاضر با نگارش مقدمه و تبویب و شرح، این ایرادات را برطرف نموده است.[۹].
پس از نگارش البيان آثاری در تکمیل آن نوشته شد، از جمله ابوهلال عسکری (متوفی 395ق) در کتاب صناعتین خود ضمن تعریف و تـمجید از کتاب «البيان و التـبيين» جاحظ می‌گوید: کتاب خود را برای برطرف کردن نقص کتاب جاحظ نوشته است. ابوهلال از اولین کسانی است که از کـتاب‌های جـاحظ و تـعریفات او در اصطلاحات بلاغی استفاده کرد[۱۰]. معرفی اعلام و معانی الفاظ در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. فهرست مطالب و موضوعات هر جلد در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، ص49 و 50
- ↑ ر.ک: همان، ص49
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص5
- ↑ ر.ک: ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، ص49 و 50
- ↑ ر.ک: همان، ص50
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص6-5
- ↑ ر.ک: موسوی، سید رضا، ص106-105
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- مساح، رضوان، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج17، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.
- موسوی،سید رضا، «علوم بلاغی، اهمیت و سیر تحول آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مدرس علوم انسانی، دوره اول، تابستان 1371، صفحه 101 تا 118.
- ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، دانشنامه جهان اسلام، جلد 5، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1379.