شرح مثنوی (شهیدی)

شرح مثنوی
پدیدآوران	مولوی، جلال‎‌الدین محمد بن محمد (نویسنده) شهیدی، جعفر (شارح)
عنوان‌های دیگر	مثنوی. شرح
ناشر	شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1373 ش
چاپ	2
موضوع	شعر فارسی - قرن 7ق. - تاریخ و نقد مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوی - نقد و تفسیر
زبان	فارسی
تعداد جلد	7
کد کنگره	‏PIR‎‏ ‎‏5301‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏9

شرح مثنوى، به زبان فارسى، اثر سيد جعفر شهيدى است. اين شرح هفت جلدى، طى سال‌هاى 1372 تا 1380 منتشر شده است. موضوع كتاب، شرح و تفسير ابيات مثنوى مولوى است.

شارح، انگيزه خود را از تأليف كتاب، با اين مضمون بيان مى‌كند: «چون استاد فروزانفر پس از سال‌ها تحقيق گسترده، در زمينه مثنوى، به تأليف شرحى شريف همت نهادند، ولى عمر ايشان كفاف پايان رساندن آن را نداد، اين جانب با پيروى از روش ايشان كار وى را ادامه دادم».

شارح، در جلد اول، پس از بيان يك مقدمه، به شرح ابياتى كه از شماره 3013 تا پايان دفتر اول است و مشتمل است بر مباحثى همچون رفتن گرگ و روباه به خدمت شير براى شكار؛ امتحان كردن شير گرگ را؛ ادب كردن شير گرگ را كه در قسمت كردن، بى‌ادبى كرده بود؛ تهديد كردن حضرت نوح(ع) گمراهان را و... پرداخته است.

جلد دوم، به شرح جزء اول از دفتر دوم، از ابيات 1 تا 1981 پرداخته است و مشتمل بر مطالبى همچون دزديدن مارگير مارى را از مارگير ديگر؛ التماس كردن همراه عيسى(ع) براى زنده كردن استخوان‌ها؛ ملامت كردن مردم شخصى را كه مادرش را به خاطر تهمت كشت؛ امتحان كردن پادشاه دو غلامى را كه تازه خريده بود؛ كلوخ انداختن تشنه‌اى از روى ديوار در جوى آب؛ انكار كردن موسى(ع) بر مناجات شبان و... مى‌باشد.

جلد سوم، مشتمل بر شرح جزء دوم از دفتر دوم، از ابيات 1982 تا پايان دفتر دوم است و مطالبى همچون تتمه هدايت خرس و ابلهى كه بر وفاى او اعتماد كرده بود؛ سبب پريدن و چرخيدن مرغى با مرغ همجنس خود؛ برگشتن به قصه مريض و عيادت پيامبر(ص) از او؛ حمله كردن سگ بر گداى نابينا؛ وصيت كردن پيامبر(ص) بيمار را و آموختن دعا به او؛ بيدار كردن ابليس معاويه را براى نماز؛ رفتن مصطفى(ص) به عبادت صحابى و بيان فايده عيادت؛ وحى به حضرت موسى كه چرا به عيادت من نيامدى؛ سخن ابوسعيد به شيخ كه كعبه من هستم و بايد گرد من طواف كنى؛ فهميدن پيامبر(ص) كه سبب ناراحتى آن شخص به خاطر گستاخى او در دعا بوده است و... را در بر دارد.

جلد چهارم، حاوى شرح دفتر سوم مثنوى است و مشتمل است بر مطالبى همچون قصه اهل سبا و طغيان آنها به خاطر نعمت؛ اجتماع بيماران هر روز صبح بر در صومعه عيسى(ع) جهت طلب شفاء؛ دعوت كردن باز مرغابى‌ها را از آب به‌سوى صحرا؛ روانه شدن خواجه به‌سوى روستا، رفتن خواجه و قومش به‌سوى روستا، افتادن شغال در ظرف رنگى و ادعاى طاووس كردنش و...

جلد پنجم، اختصاص به شرح دفتر چهارم مثنوى دارد و شامل مطالبى همچون منظور از سميع و بصير بودن خدا؛ قصه بناى مسجدالاقصى؛ قصه ابراهيم ادهم و... مى‌باشد.

جلد ششم، اختصاص به شرح دفتر پنجم دارد و دربردارنده مطالبى همچون پاک كردن آب همه پليدى‌ها را؛ عطاى حق متوقف بر قابليت نيست؛ قصه اياز؛ قصه حيله روباه براى كشيدن الاغ به‌سوى شير و... است.

جلد هفتم، مشتمل بر شرح دفتر ششم است.

روش مؤلف در شرح ابيات مثنوى چنين است:

1. بسيارى از واژه‌ها را معنى كرده است؛
2. برخلاف استاد فروزانفر، همه ابيات را شرح نموده است؛
3. نخست، واژه‌ها را به اختصار معنى كرده، سپس هر جا لازم بوده بر حسب اقتضا توضيحى آورده است؛
4. از ميان معانى مختلف يك واژه، تنها معناى مناسب با ابيات را بيان كرده است؛
5. مستند احاديث برخلاف شرح استاد فروزانفر، فقط كتب اهل سنت نيست، بلكه به احاديث منقول از ائمه(ع) نيز كه عالمان شيعه فراهم كرده‌اند، مراجعه كرده است؛
6. تا آنجا كه مقدور بوده به اقتباساتى كه مولانا از فرموده‌هاى اميرالمؤمنين(ع) نموده اشاره كرده است؛
7. در پايان جلد اول، فهرستى از همه آيات و احاديث، اماكن، كتاب‌ها، اشخاص، لغات و تعبيرات را كه هم در اين جلد آمده و هم در شرح فروزانفر، فراهم نموده است و آنچه را از مرحوم فروزانفر است با رمز «ف» مشخص كرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.