شرح الأساس الكبير

شرح الاساس الكبیر شفاء صدور الناس بشرح الاساس
پدیدآوران	عارف، احمد عطاءالله (محقق) شرفی، احمد بن محمد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	الاساس لعقائد الاکیاس. شرح شفاء صدور الناس بشرح الاساس
ناشر	دار الحکمة الیمانیة
مکان نشر	صنعا - یمن
سال نشر	1411 ق
چاپ	1
موضوع	منصور بالله، قاسم بن محمد، 967 - 1027ق. الاساس لعقاید الاکیاس - نقد و تفسیر کلام زیدیه - قرن 11ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏214‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏8‎‏ ‎‏الف‎‏5025
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح الأساس الكبير، يا «شفاء صدور الناس بشرح الأساس»؛ از جمله شروحى است كه بر كتاب «الأساس» امام قاسم بن محمد بن على، توسط احمد بن محمد بن صلاح شرفى، نگاشته شده است.

گزارش محتوا

از آن جا كه «الأساس» كتابى كلاسيك به شمار مى‌رود كه فهم آن براى افراد مبتدى آسان نمى‌باشد، عالمان بسيارى نسبت به شرح و توضيح عبارات دقيق آن اقدام نمودند. البته شرح ابن شرفى بر «الاساس» تا آن جا كه شرح الفاظ و معانى لغوى و اصطلاحى كتاب است، با ديگر شروحى كه بر اين كتاب نگاشته شده، تفاوت چندانى ندارد. وى نيز مانند ساير شرّاح پس از بيان معناى آيات قرآنى و احاديث نبوى به بيان مقصود مؤلف مى‌پردازد، با اين تفاوت كه وى پس از شرح و توضيح انديشۀ مؤلف، «الاساس» افكار و انديشه‌هاى موافق و مخالف ديدگاه او را نيز مطرح كرده، سپس به نقض و ابطال نظريۀ مخالف با استناد به آيات قرآنى و احاديث نبوى مى‌پردازد. وى علاوه بر آيات و احاديث، ديدگاه خود را با آراء ائمۀ اهل‌بيت؛ يعنى امام على(ع) و حسنين(ع) و زين‌العابدين على بن الحسين و امام باقر و امام صادق عليهم‌السلام، سپس قاسم و هادى و قاسم بن محمد از ائمه زيديه تقويت مى‌نمايد. آن چه در اين شرح قابل توجه مى‌نمايد، استشهاد شارح به اقوال امام باقر و امام صادق عليهما‌السلام و عدم استشهاد به اقوال زيد بن على بن الحسين(ع) است، در حالى كه از ديدگاه زيديه و بنابر قواعد و اصول مورد قبول ايشان امام باقر و امام صادق(ع)؛ چون قيام و حركتى عليه حكّام جائر زمان خويش نداشتند، امام محسوب نمى‌شوند.

يكى از ويژگى‌هاى اين شرح، طرح آراء و ديدگاه‌هاى مخالف ديدگاه زيديه؛ همچون ديدگاه معتزله، اشاعره و حنابله است كه شارح پس از نقل ديدگاه آنها به همان نحو كه در آثار ايشان مندرج است، به نقض و ابطال آنها مى‌پردازد.

ديگر ويژگى اين شرح آنست كه شارح در نقض و ابطال ديدگاه خصم، علاوه بر استشهاد به آيات قرآنى و احاديث شريف نبوى، به آراء ائمه اهل‌بيت و از جمله امام باقر و امام صادق عليهما‌السلام نيز استشهاد مى‌كند و حال آن كه از ديدگاه زيديه، اين دو شخصيت بزرگوار به جهت عدم خروج و قيام، امام محسوب نمى‌شوند. اين نكته ظاهرا نشانگر تأثير تفكر شيعى اصيل در انديشۀ زيديه است.

با وجود ويژگى‌هاى فوق، شرح شرفى مملو از حشو و تكرار و اطناب است تا جايى كه در سرتاسر شرح شاهد آنيم كه موضوع واحدى را در بيش از يك فصل مورد شرح و تفصيل قرار داده و باعث ضخامت حجم كتاب گشته است.

نسخه شناسى

شرح شرفى، به دو عنوان نام‌گذارى گرديده است: نامى كه خود بر شرح خويش گذاشته كه عبارتست از: شفاء صدور الناس بشرح الأساس لعقائد الأكياس و نامى كه عالمان معاصر وى بر شرح او نهاده‌اند كه عبارتست از: الشرح الكبير.

تنها نسخۀ خطى موجود از اين شرح در كتابخانۀ «الجامع الكبير» صنعاء نگهدارى مى‌شود. اين نسخه در دو جزء تنظيم گرديده كه البته خود شارح نسبت به دو جزئى بودن شرح خود مطلبى نگفته و به نظر مى‌رسد، جزء جزء كردن شرح توسط نسّاخ شرح صورت گرفته باشد.

اين نسخه در حدود سال 1055ق؛ يعنى زمان خود شارح يا پس از وفات وى كتابت گرديده است.

نسخه حاضر در برنامه با تحقيق و بررسى دكتر أحمد عطاء اللّه عارف در قطع وزيرى با جلد گالينگور در دو جلد(جلد اول 574 صفحه، و جلد دوم 332 صفحه) براى بار نخست توسط «دار الحكمة اليمانية للطباعة و النشر و التوزيع و الإعلان» صنعاء منتشر شده است.

منابع مقاله

1-مقدمه محقق اثر.