تفسير الثعالبي المسمی بالجواهر الحسان في تفسير القرآن

تفسیر الثعالبی المسمی بالجواهر الحسان فی تفسیر القرآن
پدیدآوران	ابوسنه، عبدالفتاح (محقق) ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد (نویسنده) معوض، علی محمد (محقق) عبدالموجود، عادل احمد (محقق)
عنوان‌های دیگر	الـجواهر الحسان فی تفسیر القرآن
ناشر	دار إحياء التراث العربي
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1418 ق یا 1997 م
چاپ	1
موضوع	تفاسیر اهل سنت - قرن 9ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏96‎‏ ‎‏/‎‏ث‎‏7‎‏ت‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تفسير الثعالبي كه نام اصلى آن «الجواهر الحسان في تفسير القرآن» است، تأليف عبدالرحمن بن محمد بن مخلوف، ابوزيد ثعالبى (786 - 875ق)، از جمله تفاسير اهل سنت، به زبان عربى است كه كار تحقيق آن را شيخ على‌محمد معوّض و شيخ عادل احمد عبدالموجود با مشاركت دكتر عبدالفتاح ابوسنه انجام داده‌اند.

ساختار

كتاب، در پنج جلد تدوين شده است كه در ابتداى جلد اول كتاب مقاله تحقيقى مفيدى به قلم محققین كتاب ديده مى‌شود. نویسنده، در ابتداى هر سوره به مكى يا مدنى بودن آن، تعداد آيه و مناسبتش با ماقبل اشاره مى‌كند، سپس در هر بخش تعدادى از آيات قرآن كريم را ذكر و سپس به شرح و توضيح الفاظ و جملات هر آيه مى‌پردازد.

ثعالبى در تفسيرش از منابع فراوانى استفاده كرده است كه محقق كتاب آنها را در در ده دسته بيان كرده؛ از آن جمله است:

1. مصادر مهم تفسيرى، مانند: تفسير ابن عطيه با نام «المحرّر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز»؛ مختصر تفسير طبرى تأليف محمد بن عبدالله بن احمد لخمى؛ مختصر «البحر المحيط» نوشته ابوحيان؛ مفاتيح الغيب يا تفسير كبير رازى؛ احكام القرآن قاضى ابوبكر بن عربى.
2. كتب غريب الفاظ قرآن و حديث، مانند: كتاب قاسم بن سلام هروى و مختصر غريب القرآن حافظ زين‌الدين عراقى.
3. مصادر اهل سنت، مانند: صحيح بخارى و مسلم و سنن ترمذى.
4. كتب احكام فقهى و اصولى، مانند: البيان و التحصيل ابن رشد.
5. كتب خصائص و الشمائل، مانند: الشفا بتعريف حقوق المصطفى.

گزارش محتوا

در ابتداى كتاب، رموز اختصارى مورد استفاده، تبيين شده‌اند؛ به‌عنوان مثال، بيان شده است كه «ت» به‌جاى «قلت» در گفتار ثعالبى، به كار رفته است.

محققین كتاب، كار تحقيقى ارزشمندى را درباره آن انجام داده‌اند كه از دو بخش تشكيل شده است:

الف) قسمت اول، مقاله‌اى تحقيقى است كه در سه مبحث ارائه شده است:

1. زندگى و شرح حال مؤلف؛
2. پيشينه تفسير پيش از ابوزيد ثعالبى (كه در آن تفسير و تأويل و فرق بين آن دو بيان شده است)، نياز مردم به تفسير كتاب عزيز و مشهورترين مفسرين قرآن از صحابه و پس از آن‌ها؛
3. بحث از تفسير ابوزيد (كه در آن مصادر شيخ ثعالبى در تفسيرش، روش تفسيرى او و... بيان شده است).

ب) قسمت تحقيق نص كتاب كه عبارت است از: استخراج نص خالى از اشتباهات نحوى و املائى؛ اثبات فرق‌هاى نسخه‌ها؛ استخراج احاديث وارد در نص؛ انتساب آثار به مصادرش؛ توضيح الفاظ غريب وارده در نص با استفاده از معاجم لغوى و فقهى؛ شرح حال اعلام؛ توضيح بعضى اصطلاحات فقهى و اصولى وارد در نص؛ پاورقى بر برخى موضوعاتى كه مصنف به آن‌ها اشاره كرده است..

ويژگى‌ها و عناصر بنيادين تفسير ثعالبى

1. جمع بين تفسير با منقولات (خواه از كتاب، خواه از سنت) و تفسير با رأى؛
2. بيان مسائلى از اصول دين؛
3. بيان مسائلى از اصول فقه؛
4. بيان آيات الاحكام و ذكر اختلافات فقهى؛
5. احتجاج به‌وسيله علم لغت، مسائل نحوى، تصريفى و مانند آن؛
6. ذكر اسباب نزول و مكى و مدنى بودن آيات و سور؛
7. ذكر قرائات وارده در آيات؛
8. احتجاج و استشهاد با شعر؛
9. ذكر پاره‌اى از اسرائيليات و بيان عدم صحت آنها..

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هريك از مجلدات در انتهاى آن آمده است. در پاورقى‌هاى مفصل اثر، شرح الفاظ، عبارات، اعلام و هر مطلبى كه به فهم بهتر مطالب كتاب كمك كند، ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.