الأزمنة و الأنواء

الأزمنة و الأنواء
پدیدآوران	ابن اجدابی، ابراهیم بن اسماعیل (نویسنده) عزه، حسن (محقق)
ناشر	دار أبيرقراق
مکان نشر	مغرب -
سال نشر	2006 م
چاپ	2
موضوع	گاه شماری
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏CE‎‏ ‎‏10‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏17
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الأزمنه و الأنواء، كتابى است به زبان عربى در علم انواء. (انواء اصطلاحى است، در نجوم قديم نزد عرب‌ها، به معنى غروب هر یک از منازل قمر در باختر و يا طلوع منزل مقابل آن در خاور، به هنگام سحرگاه پيش از سپيده دم؛ يعنى پيش از آنكه ستارگان در روشنايى خورشيد از ديده محو شوند.) نوشته اِبْنِ اَجْدابى، ابواسحاق ابراهيم بن اسماعيل لُواتى طرابلسى اديب، لغت‌شناس و آشنا به علوم قرآن، فقه، كلام، هيأت و نجوم

ساختار

كتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، دكتر عزت حسن، مقدمه مؤلف و 23 باب است.

روش مؤلف در اين كتاب بر اختصار است، از اين رو به بيان ديدگاه‌هاى متفاوت و بيان جزئيات آنها در زمينه مورد نظر نپرداخته، به ذكر خطوط كلى بحث بسنده مى‌كند.

اين كتاب از آن جهت كه ما را با دانسته‌هاى اعراب جاهلى در موضوع انواء و ازمنه آشنا ساخته و همچنين به آنچه از اين فن در ميان اعراب پس از اسلام تا زمان مؤلف مشهور و مورد استفاده بوده، آشنا مى‌سازد، از ارزش و اهميت ويژه‌اى برخوردار است.

گزارش محتوا

از مجموعه كتاب‌هايى كه در علم انواء از دير باز به رشته تحرير درآمده، تنها اندكى باقى مانده است كه اثر ابن اجدابى یکى از آنهاست؛ اما او هم مانند بيشتر انواءنويسان، به روايات كهن استناد كرده و به نقل روايتِ مالك بن انس 179ق. از طريق عبدالسلام بن سعيد بن سحنون (240ق.) پرداخته است.

عزت حسن كه كتاب الازمنة والانواء به كوشش او به چاپ رسيده، در مقدمه به ارزش اين كتاب از نظر علمى، ادبى، لغوى و تاريخى اشاره كرده و آن را بعد از الانواء ابن قتيبه (متوفاى276ق.) و الازمنة والامكنة ابوعلى مرزوقى (متوفاى 421ق.) سومين كتابى برشمرده كه در اين زمينه نوشته شده است.

مؤلف در اين كتاب گزيده‌اى از علم أنواء نزد اعراب را كه از دوران جاهليت و اسلام به يادگار مانده، گردآورده و مطالبى نيز از اقوام غير عرب كه در اين فن نگاشته شده، بدان افزوده است. همچنين فصولى را با بهره‌گيرى از دانش‌هاى هيئت و نجوم، كه در ميان اعراب پس از ظهور اسلام بروز و ظهور يافته، بدان اضافه نموده است. نگاهى كوتاه به عناوين برخى ابواب اين كتاب گوياى اين حقيقت است. عناوين ابواب كتاب به شرح ذيل است:

باب شناخت اصل در محاسبه ازمنه، باب ذكر ايام سال عربى و نام ماه‌هاى آن، باب ذكر اساس سال عربى، علامت‌هاى ماه‌هاى عربى و راه شناخت اوائل اين ماه‌ها، باب شناخت سال كبيسه از سال‌هاى عربى، باب ذكر سال شمسى، باب تاريخ رومى و سريانى و نام ماه‌هاى اين دو، سال عجمى، سال كبسيه در بين سال‌هاى عجمى، باب ذكر ستارگان مشهور؛ نظير: بنات النعش صغرى و كبرى، صليب، سهيل، سعود، زحل، مشترى و...، باب اوقات فصول و....

ويژگى‌ها

كتاب حاضر سرشار از واژگانى است كه امروزه نيز در موضوع أزمنه و أنواء كاربرد دارد و به صورت اصطلاح در اين فن درآمده است. با مقايسه واژگان به كار رفته در اين كتاب با آنچه امروزه رايج و مصطلح است، مى‌توان به سير تطور و تحول مدلولات اين واژگان پى‌برد و از اين طريق به نگارش فرهنگ لغتى كه اين گونه الفاظ پراكنده را یک جا گردآورده پرداخت و به پديدآمدن دائرةالمعارفى تاريخى در زمينه لغت عرب كمك نمود.

همچنين باب(معرفه الشهور الشمسيه و اسماءها عند الاعاجم و...) اين كتاب پر است از سجع‌هاى عربى كه اعراب درباره انواء و ازمنه از خود به يادگار گذارده‌اند. اين سجع‌ها از زيبايى ادبى خاص و آهنگ ويژه‌اى برخوردارند كه مؤلف به شرح الفاظ و توضيح مفهوم آنها نيز پرداخته است.

وضعیت کتاب

كتاب؛ مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:

فهرست ستارگان و كواكب و صور آنها، فهرست برج‌هاى خورشيد، فهرست اعلام، اقوام و گروه‌ها، شهرها و اماكن، آيات، احاديث، اشعار، ضرب المثل‌هاى عرب، سجع‌هاى عرب درباره أنواء و فهرست مطالب كتاب.

منابع مقاله

1. كاشيان، ايران ناز، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 10، ص400-401.
2. كرامتى، يونس، فرهنگ آثار ايرانى-اسلامى، ج1، ص202.
3. مقدمه محقق.
4. متن كتاب.