۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>'
جز (جایگزینی متن - 'فارسى' به 'فارسی') |
جز (جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>') |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
'''الصيدنة في الطب (داروشناسی در پزشکی)'''، تألیف [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان بیرونی]]، از جمله آثار طب سنتی است که توسط باقر مظفرزاده به فارسی ترجمه شده است. | '''الصيدنة في الطب (داروشناسی در پزشکی)'''، تألیف [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان بیرونی]]، از جمله آثار طب سنتی است که توسط باقر مظفرزاده به فارسی ترجمه شده است. | ||
این اثر، آخرین اثر [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان بیرونی]] و گران‌بهاترین منبع در تاریخ داروشناسی سده‌های میانه خاورزمین است که در آن بیش از هزار دارو با منشأ گیاهی، حیوانی و معدنی و با اشاره به نام‌های آنها به بسیاری از زبان‌ها و گویش‌ها توصیف شده است<ref>پیشگفتار مترجم فارسی، ص7</ref>. | این اثر، آخرین اثر [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان بیرونی]] و گران‌بهاترین منبع در تاریخ داروشناسی سده‌های میانه خاورزمین است که در آن بیش از هزار دارو با منشأ گیاهی، حیوانی و معدنی و با اشاره به نام‌های آنها به بسیاری از زبان‌ها و گویش‌ها توصیف شده است.<ref>پیشگفتار مترجم فارسی، ص7</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
این اثر بیرونى با کتابهاى راهنماى معمولى در داروشناسى مانند مقاله دوم «قانون علم طب» [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] (980-1037) تفاوت اساسى دارد. در آن به تعریف منبع دارویى توجه اساسى شده است، نه به اطلاعات درباره خواص و تأثیرات آن؛ به این معنى که منبع دارویى چگونه به نظر مىرسد، نشانههاى خلوص، مرغوبیت و نظایر آنها کدام است؛ وانگهى بیرونى به نام منبع دارویى در زبان‌ها و گویشهاى گوناگون اهمیت زیادى میداد؛ زیرا در نوشتههاى پزشکى و دیگر علوم آن زمان، نام داروها به دیگر زبان‌ها آن‌چنان فراوان بود که همه پزشکان و داروشناسان اهمیت واقعى آنها را نمیدانستند. این مسئله هنگامى که یک دارو در هرجایى یک نام داشت و برعکس یک نام را به چیزهاى گوناگون داده بودند، باز هم پیچیدهتر مىشد که اغلب به سوء تفاهمهاى جدى مىانجامید<ref>پیشگفتار مترجم روسی، ص12</ref>. | این اثر بیرونى با کتابهاى راهنماى معمولى در داروشناسى مانند مقاله دوم «قانون علم طب» [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] (980-1037) تفاوت اساسى دارد. در آن به تعریف منبع دارویى توجه اساسى شده است، نه به اطلاعات درباره خواص و تأثیرات آن؛ به این معنى که منبع دارویى چگونه به نظر مىرسد، نشانههاى خلوص، مرغوبیت و نظایر آنها کدام است؛ وانگهى بیرونى به نام منبع دارویى در زبان‌ها و گویشهاى گوناگون اهمیت زیادى میداد؛ زیرا در نوشتههاى پزشکى و دیگر علوم آن زمان، نام داروها به دیگر زبان‌ها آن‌چنان فراوان بود که همه پزشکان و داروشناسان اهمیت واقعى آنها را نمیدانستند. این مسئله هنگامى که یک دارو در هرجایى یک نام داشت و برعکس یک نام را به چیزهاى گوناگون داده بودند، باز هم پیچیدهتر مىشد که اغلب به سوء تفاهمهاى جدى مىانجامید<ref>پیشگفتار مترجم روسی، ص12</ref>. | ||
بیرونى با درک اهمیت زیاد این مسئله، حدود 4500 نام گیاه، حیوان، ماده معدنى و فراوردههاى آنها را به زبانهاى عربى، یونانى، سریانى، هندى، فارسی، خوارزمى، سغدى، ترکى و جز اینها گرد آورده و توضیح داده است و بدین ترتیب گام جدیدى در راه تنظیم و ترتیب اصطلاحات دارویى زمان خود برداشته است. این نامهاى مترادف براى پژوهشگران امروزى نیز اهمیت دارد و تعریف دقیق بسیارى از گیاهان دارویى و دیگر مواد را امکانپذیر مىسازد. شایان توجه است که بیرونى در بسیارى از موارد به نامهاى محلى داروهایى اشاره مى‌کند که در میان ساکنان نواحى و حتى شهرهاى آسیاى میانه، افغانستان، ایران و هندوستان رواج داشته است. بر پایه آنها مىتوان از تنوع وسایل درمان تولیدشده و کاربردى آن زمان در این سرزمینها آگاه شد. افزون بر آن، بخشى از این نام‌ها براى متخصصان تاریخ و گویش‌شناسان زبانهاى ایرانى، هندى و جز اینها نیز جالب است<ref>همان، ص13-12</ref>. | بیرونى با درک اهمیت زیاد این مسئله، حدود 4500 نام گیاه، حیوان، ماده معدنى و فراوردههاى آنها را به زبانهاى عربى، یونانى، سریانى، هندى، فارسی، خوارزمى، سغدى، ترکى و جز اینها گرد آورده و توضیح داده است و بدین ترتیب گام جدیدى در راه تنظیم و ترتیب اصطلاحات دارویى زمان خود برداشته است. این نامهاى مترادف براى پژوهشگران امروزى نیز اهمیت دارد و تعریف دقیق بسیارى از گیاهان دارویى و دیگر مواد را امکانپذیر مىسازد. شایان توجه است که بیرونى در بسیارى از موارد به نامهاى محلى داروهایى اشاره مى‌کند که در میان ساکنان نواحى و حتى شهرهاى آسیاى میانه، افغانستان، ایران و هندوستان رواج داشته است. بر پایه آنها مىتوان از تنوع وسایل درمان تولیدشده و کاربردى آن زمان در این سرزمینها آگاه شد. افزون بر آن، بخشى از این نام‌ها براى متخصصان تاریخ و گویش‌شناسان زبانهاى ایرانى، هندى و جز اینها نیز جالب است.<ref>همان، ص13-12</ref>. | ||
بیرونى براى نوشتن صیدنه از آثار پرشمارى که در طول حدود پانصد سال دانشمندان سرزمینهاى گوناگون شرق و غرب پدید آورده بودند، استفاده کرده است. شمار مؤلفانى که در صیدنه از آنها نام برده شده است به دویست‌وپنجاه مىرسد که در میان آنها طبیعىدانان، فیلسوفان، مورخان، جغرافیادانان، زبانشناسان، شاعران و جهانگردان در کنار پزشکان دیده مىشوند. بسیارى از آنها مشهور نیستند یا فقط به نام شهرت دارند و آثارشان بهجا نمانده است. به همین جهت نقلهایى از چنین منابع و اطلاعاتى درباره مؤلفان آنها از دیدگاه تاریخ علم و فرهنگ ملتهاى شرق در سدههاى میانه بسیار جالب است. اطلاعات بیرونى درباره نقاط جغرافیایى که این یا آن ماده خام دارویى از آنجا نشأت گرفته نیز ارزشمند است. تمام اینها حاکى از آن است که با اثرى بسیار مهم سروکار داریم که امکان مىدهد تا سهم دانشمند بزرگ خوارزمى را نه‌تنها در داروشناسى، بلکه در دیگر رشتههاى دانش روشن سازیم<ref>همان، ص13</ref>. | بیرونى براى نوشتن صیدنه از آثار پرشمارى که در طول حدود پانصد سال دانشمندان سرزمینهاى گوناگون شرق و غرب پدید آورده بودند، استفاده کرده است. شمار مؤلفانى که در صیدنه از آنها نام برده شده است به دویست‌وپنجاه مىرسد که در میان آنها طبیعىدانان، فیلسوفان، مورخان، جغرافیادانان، زبانشناسان، شاعران و جهانگردان در کنار پزشکان دیده مىشوند. بسیارى از آنها مشهور نیستند یا فقط به نام شهرت دارند و آثارشان بهجا نمانده است. به همین جهت نقلهایى از چنین منابع و اطلاعاتى درباره مؤلفان آنها از دیدگاه تاریخ علم و فرهنگ ملتهاى شرق در سدههاى میانه بسیار جالب است. اطلاعات بیرونى درباره نقاط جغرافیایى که این یا آن ماده خام دارویى از آنجا نشأت گرفته نیز ارزشمند است. تمام اینها حاکى از آن است که با اثرى بسیار مهم سروکار داریم که امکان مىدهد تا سهم دانشمند بزرگ خوارزمى را نه‌تنها در داروشناسى، بلکه در دیگر رشتههاى دانش روشن سازیم<ref>همان، ص13</ref>. | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
== وضعیت کتاب== | == وضعیت کتاب== | ||
یک ترجمه فارسی از این اثر به دست ابو بکر کاسانى از اهالى فرغانه کاسان در ربع اول سده سیزدهم (هفتم هجرى) در هندوستان انجام شده است<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>. | یک ترجمه فارسی از این اثر به دست ابو بکر کاسانى از اهالى فرغانه کاسان در ربع اول سده سیزدهم (هفتم هجرى) در هندوستان انجام شده است.<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>. | ||
در پیوست‌های انتهای کتاب فهارس نشانه‌های اختصاری کتاب‌ها و آثار ادبی، نام‌ها، نام‌های جغرافیایی، قوم‌ها و ملت‌ها، آثار ذکرشده در صیدنه، نام لاتینی داروها، نام یونانی داروها، فهرست موضوعی، مقیاس وزن و طول ذکرشده در صیدنه و نام داروها به خط عربی ذکر شده است. | در پیوست‌های انتهای کتاب فهارس نشانه‌های اختصاری کتاب‌ها و آثار ادبی، نام‌ها، نام‌های جغرافیایی، قوم‌ها و ملت‌ها، آثار ذکرشده در صیدنه، نام لاتینی داروها، نام یونانی داروها، فهرست موضوعی، مقیاس وزن و طول ذکرشده در صیدنه و نام داروها به خط عربی ذکر شده است. | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
در پانوشت صفحات کتاب، اختلاف نسخه‌ها، نام فارسی و توضیحات مفیدی از مترجم کتاب ذکر شده است. | در پانوشت صفحات کتاب، اختلاف نسخه‌ها، نام فارسی و توضیحات مفیدی از مترجم کتاب ذکر شده است. | ||
ترجمه روسى صیدنه، به‌مناسبت هزارمین سال تولد بیرونى در سال 1974 در تاشکند انتشار یافت. عبیدالله ایسرائیلویچ کریموف (1920-1997) - دانشمند ازبک - مترجم صیدنه در پیشگفتارى مفصل، کتاب را به‌خوبى معرفى کرده و با پژوهش و حواشى بسیار، به ارزش کتاب بسى افزوده است<ref>ر.ک: پیشگفتار مترجم فارسی، ص7</ref>. | ترجمه روسى صیدنه، به‌مناسبت هزارمین سال تولد بیرونى در سال 1974 در تاشکند انتشار یافت. عبیدالله ایسرائیلویچ کریموف (1920-1997) - دانشمند ازبک - مترجم صیدنه در پیشگفتارى مفصل، کتاب را به‌خوبى معرفى کرده و با پژوهش و حواشى بسیار، به ارزش کتاب بسى افزوده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار مترجم فارسی، ص7</ref>. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||