۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'فارسي' به 'فارسی') |
جز (جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>') |
||
خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه مؤلف، به ضرورت شناخت جریانات فلسفی و فکری در درون تحولات سیاسی بهمنظور بررسی جریانات تاریخی، اشاره شده<ref>ر.ک: مقدمه اول، ص8-10</ref> و در مقدمه دوم، توضیحاتی پیرامون جنبش مشروطیت و موافقان و مخالفان آن، ارائه گردیده است<ref>ر.ک: مقدمه دوم، ص11-26</ref>. | در مقدمه مؤلف، به ضرورت شناخت جریانات فلسفی و فکری در درون تحولات سیاسی بهمنظور بررسی جریانات تاریخی، اشاره شده<ref>ر.ک: مقدمه اول، ص8-10</ref> و در مقدمه دوم، توضیحاتی پیرامون جنبش مشروطیت و موافقان و مخالفان آن، ارائه گردیده است.<ref>ر.ک: مقدمه دوم، ص11-26</ref>. | ||
فصل اول، مقدماتی است در شناخت جنبش مشروطه؛ ازاینرو، ابتدا رابطه علما با جنبش مشروطه مورد بررسی قرار گرفته و سپس به بحث پیرامون رابطه مشروطه با استبداد و استعمار، حرکت مشروطهخواهی و ابعاد آن، نقش انگلیسیها در تحولات ایران عصر قاجار و مشروطه و منورالفکرها پرداخته شده است. نویسنده بر این باور است که نقش اول و اساسی در جنبش آزادیخواهانه و عدالتخواهانه مردم در مشروطه را علما برعهده داشته و با نفوذ روحانی خود در جامعه و سابقهای که به دلیل همین نفوذ معنوی از آن برخوردار بودند، توانستند جنبشی را علیه حکومت ظالمانه قاجار به وجود آورند. آنچه نویسنده در این فصل به دنبال آن است، پرداختن به این موضوع است که علما به کدامین بخش مشروطه تعلق دارند و آنها مدافع چه کسی بوده و مبارزهشان با چه کسانی بود؟<ref>ر.ک: متن کتاب، ص27</ref>. | فصل اول، مقدماتی است در شناخت جنبش مشروطه؛ ازاینرو، ابتدا رابطه علما با جنبش مشروطه مورد بررسی قرار گرفته و سپس به بحث پیرامون رابطه مشروطه با استبداد و استعمار، حرکت مشروطهخواهی و ابعاد آن، نقش انگلیسیها در تحولات ایران عصر قاجار و مشروطه و منورالفکرها پرداخته شده است. نویسنده بر این باور است که نقش اول و اساسی در جنبش آزادیخواهانه و عدالتخواهانه مردم در مشروطه را علما برعهده داشته و با نفوذ روحانی خود در جامعه و سابقهای که به دلیل همین نفوذ معنوی از آن برخوردار بودند، توانستند جنبشی را علیه حکومت ظالمانه قاجار به وجود آورند. آنچه نویسنده در این فصل به دنبال آن است، پرداختن به این موضوع است که علما به کدامین بخش مشروطه تعلق دارند و آنها مدافع چه کسی بوده و مبارزهشان با چه کسانی بود؟<ref>ر.ک: متن کتاب، ص27</ref>. | ||
خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
در فصول گذشته کتاب، درباره موضع سفارت در برابر درخواست تحصن سخن گفته شد و در فصل پنجم، بهمنظور بررسی همکاری اعضای سفارت با متحصنین، آنچه را که از اسناد رسمی و غیر رسمی در مورد برخورد سفارت با متحصنین پس از استقرار آنها در سفارت ذکر شده، آورده شده است. این برخوردها که در قالب «حمایت کامل از متحصنین» قابل طرح است، یکی از تکیهگاههای اصلی مباحث این فصل تلقی میشود<ref>ر.ک: همان، ص137</ref>. | در فصول گذشته کتاب، درباره موضع سفارت در برابر درخواست تحصن سخن گفته شد و در فصل پنجم، بهمنظور بررسی همکاری اعضای سفارت با متحصنین، آنچه را که از اسناد رسمی و غیر رسمی در مورد برخورد سفارت با متحصنین پس از استقرار آنها در سفارت ذکر شده، آورده شده است. این برخوردها که در قالب «حمایت کامل از متحصنین» قابل طرح است، یکی از تکیهگاههای اصلی مباحث این فصل تلقی میشود<ref>ر.ک: همان، ص137</ref>. | ||
فصل ششم، به بررسی این موضوع اختصاص یافته است که در سفارت چه گذشت. نویسنده بر این باور است که نشان دادن آنچه در داخل سفارت رخ داده، کمک فراوانی به درک مسئله مورد نظر کرده و درعینحال، ازآنجاکه موضوع کتاب، روشن ساختن وقایع مربوط به تحصن است، برای به تصویر کشیدن درست صحنهها، آنچه که ناظران و گزارشگران آوردهاند، ذکر گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص153</ref>. | فصل ششم، به بررسی این موضوع اختصاص یافته است که در سفارت چه گذشت. نویسنده بر این باور است که نشان دادن آنچه در داخل سفارت رخ داده، کمک فراوانی به درک مسئله مورد نظر کرده و درعینحال، ازآنجاکه موضوع کتاب، روشن ساختن وقایع مربوط به تحصن است، برای به تصویر کشیدن درست صحنهها، آنچه که ناظران و گزارشگران آوردهاند، ذکر گردیده است.<ref>ر.ک: همان، ص153</ref>. | ||
در فصل هفتم، چگونگی ارتباط انگلیس با متحصنین قم، مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده یکی از راههای نفوذ استعمار انگلیس را بهرهگیری از امتیاز کشیدن خطوط تلگراف در ایران دانسته است که شمال و جنوب و غرب و شرق را به هم متصل کرده و در اکثر شهرهای مهم، دفاتری ایجاد کرده بود. در این دفاتر، خدمه انگلیسی و هندی، کار اداره این مراکز را برعهده داشته و بهطور کامل، بهصورت یک سیستم اطلاعاتی از هر جهت، در خدمت سفارت انگلیس در تهران بودند. به باور وی، اهمیت نقش آنان در انتقال اطلاعات، علت مهمی در کسب این اطلاعات و جمعآوری اخبار پیرامون مسائل مختلف برای انگلیسیها بود و در واقع این ادارات، حکم قونسولخانه کوچکی را داشت که کارهای قونسولی را تحت لوای اداره تلگرافخانه، انجام میداد. سیم تلگراف، گویا دو خط داشته است: یکی مربوط به کمپانی هند و اروپا بوده و دیگری مربوط به دولت ایران که تنها میان بعضی از شهرها بوده است و گویا در میانه برخی شهرها، دو سیم بوده است: یکی تلگرافخانه انگلیس و دیگر تلگرافخانه دولتی<ref>ر.ک: همان، ص185-186</ref>. | در فصل هفتم، چگونگی ارتباط انگلیس با متحصنین قم، مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده یکی از راههای نفوذ استعمار انگلیس را بهرهگیری از امتیاز کشیدن خطوط تلگراف در ایران دانسته است که شمال و جنوب و غرب و شرق را به هم متصل کرده و در اکثر شهرهای مهم، دفاتری ایجاد کرده بود. در این دفاتر، خدمه انگلیسی و هندی، کار اداره این مراکز را برعهده داشته و بهطور کامل، بهصورت یک سیستم اطلاعاتی از هر جهت، در خدمت سفارت انگلیس در تهران بودند. به باور وی، اهمیت نقش آنان در انتقال اطلاعات، علت مهمی در کسب این اطلاعات و جمعآوری اخبار پیرامون مسائل مختلف برای انگلیسیها بود و در واقع این ادارات، حکم قونسولخانه کوچکی را داشت که کارهای قونسولی را تحت لوای اداره تلگرافخانه، انجام میداد. سیم تلگراف، گویا دو خط داشته است: یکی مربوط به کمپانی هند و اروپا بوده و دیگری مربوط به دولت ایران که تنها میان بعضی از شهرها بوده است و گویا در میانه برخی شهرها، دو سیم بوده است: یکی تلگرافخانه انگلیس و دیگر تلگرافخانه دولتی<ref>ر.ک: همان، ص185-186</ref>. | ||
در فصل هشتم، دیدگاهها درباره تحصن و دخالت انگلیسیها در جنبش عدالتخواهی مردم، بررسی شده است. بسیاری از موافقان و مخالفان مشروطه، درباره دخالت انگلیسیها در امر نهضت مردم، سخنانی را ابراز کردهاند. آنها هرکدام بر اساس دیدگاههای مشخصی که داشتهاند، این مسئله را مورد نظر قرار دادهاند؛ موافقان برای هشدار در امر نهضت، مخالفان برای کوبیدن آن و تحلیلگران لابد به قصد تبیین واقعیت قضیه، آنگونه که خود معتقد بودهاند. نویسنده در اینباره، به تناسب، نقلهای افراد مختلف را آورده و در بعضی موارد، تذکراتی پیرامون آنها داده است. وی معتقد است در واقع بسیاری از اینها، بااینکه از موافقان مشروطه بودهاند، دخالت انگلیسیان را در امر مشروطه پذیرفتهاند، اما اینکه چگونه با پذیرش این دخالت، باز از مشروطه جانبداری کردهاند، مسئلهای است که حداقل بخشی از پاسخ آن را باید در مواضع متناقض آنها، جستجو کرد؛ اضافه بر اینکه توجه به مشورطه بهعنوان یک پدیده ضد استبدادی و عدم توجه به دخالت خارجی، باعث داشتن چنین موضعی از طرف آنان شده است<ref>ر.ک: همان، ص197-198</ref>. | در فصل هشتم، دیدگاهها درباره تحصن و دخالت انگلیسیها در جنبش عدالتخواهی مردم، بررسی شده است. بسیاری از موافقان و مخالفان مشروطه، درباره دخالت انگلیسیها در امر نهضت مردم، سخنانی را ابراز کردهاند. آنها هرکدام بر اساس دیدگاههای مشخصی که داشتهاند، این مسئله را مورد نظر قرار دادهاند؛ موافقان برای هشدار در امر نهضت، مخالفان برای کوبیدن آن و تحلیلگران لابد به قصد تبیین واقعیت قضیه، آنگونه که خود معتقد بودهاند. نویسنده در اینباره، به تناسب، نقلهای افراد مختلف را آورده و در بعضی موارد، تذکراتی پیرامون آنها داده است. وی معتقد است در واقع بسیاری از اینها، بااینکه از موافقان مشروطه بودهاند، دخالت انگلیسیان را در امر مشروطه پذیرفتهاند، اما اینکه چگونه با پذیرش این دخالت، باز از مشروطه جانبداری کردهاند، مسئلهای است که حداقل بخشی از پاسخ آن را باید در مواضع متناقض آنها، جستجو کرد؛ اضافه بر اینکه توجه به مشورطه بهعنوان یک پدیده ضد استبدادی و عدم توجه به دخالت خارجی، باعث داشتن چنین موضعی از طرف آنان شده است.<ref>ر.ک: همان، ص197-198</ref>. | ||
فصل نهم، به موضوع ضمانتخواهی متحصنین از سفارت و تضمین سفارت برای آنها، اختصاص یافته است. این قسمت از کتاب، مربوط است به ضمانتی که سفارت از متحصنین گرفت تا سفارتخانه را ترک نکنند، اما مهمتر از آن، تضمینی است که مردم از سفارت خواستند؛ تضمینی که لزوم اجرای فرامین شاه را درباره مشروطیت، تأمین کند و نیز ضمانتی که سفارت داد تا خساراتی را که به متحصنین در ایام تحصن وارد شده، جبران نماید<ref>ر.ک: همان، ص225-226</ref>. | فصل نهم، به موضوع ضمانتخواهی متحصنین از سفارت و تضمین سفارت برای آنها، اختصاص یافته است. این قسمت از کتاب، مربوط است به ضمانتی که سفارت از متحصنین گرفت تا سفارتخانه را ترک نکنند، اما مهمتر از آن، تضمینی است که مردم از سفارت خواستند؛ تضمینی که لزوم اجرای فرامین شاه را درباره مشروطیت، تأمین کند و نیز ضمانتی که سفارت داد تا خساراتی را که به متحصنین در ایام تحصن وارد شده، جبران نماید<ref>ر.ک: همان، ص225-226</ref>. | ||
خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
در فصل دوازدهم، به برخی ایرادت پیرامون جنبش مشروطیت، پاسخ داده شده است؛ از جمله آنکه استاد حمید عنایت بهخاطر توجهی که به ماهیت دینی مشروطه دارد، به کسانی که آن را ساخته دست بیگانگان میدانند، حمله کرده است. نویسنده در اینباره به این نکته اشاره کرده است که پیوستگی حرکت مشروطهخواهی در مقطعی که دچار انحراف شد، ربطی به اصالت مردمی قیام و حتی جنبه مذهبی آن ندارد و اگر کسی با توجه به اصالت مردمی و دینی آن، آن را سالم از دخالت انگلیس میپندارد، در واقع دچار خلط شده است؛ زیرا روحانیت اقدامی در جهت مبارزه با ستمگری حکام کرد، اما این قیام در ادامه، در تحصن نزدیک به یکماهه سفارت، تغییر ماهیت داد<ref>ر.ک: همان، ص285-286</ref>. | در فصل دوازدهم، به برخی ایرادت پیرامون جنبش مشروطیت، پاسخ داده شده است؛ از جمله آنکه استاد حمید عنایت بهخاطر توجهی که به ماهیت دینی مشروطه دارد، به کسانی که آن را ساخته دست بیگانگان میدانند، حمله کرده است. نویسنده در اینباره به این نکته اشاره کرده است که پیوستگی حرکت مشروطهخواهی در مقطعی که دچار انحراف شد، ربطی به اصالت مردمی قیام و حتی جنبه مذهبی آن ندارد و اگر کسی با توجه به اصالت مردمی و دینی آن، آن را سالم از دخالت انگلیس میپندارد، در واقع دچار خلط شده است؛ زیرا روحانیت اقدامی در جهت مبارزه با ستمگری حکام کرد، اما این قیام در ادامه، در تحصن نزدیک به یکماهه سفارت، تغییر ماهیت داد<ref>ر.ک: همان، ص285-286</ref>. | ||
در دو فصل پایانی کتاب، ابتدا جنبش مشروطیت از دیدگاه [[خمینی، سید روحالله|امام خمینی(ره)]] مورد بررسی قرار گرفته و سپس، به مصاحبه با حاج محمدتقی بنکدار، اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص299-333</ref>. | در دو فصل پایانی کتاب، ابتدا جنبش مشروطیت از دیدگاه [[خمینی، سید روحالله|امام خمینی(ره)]] مورد بررسی قرار گرفته و سپس، به مصاحبه با حاج محمدتقی بنکدار، اشاره شده است.<ref>ر.ک: همان، ص299-333</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== |
ویرایش