الألفية و النفلية

الألفیة و النفلیة
پدیدآوران	دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (محقق) شهید اول، محمد بن مکی (نويسنده) فاضل قائینی نجفی، علی (محقق)
ناشر	دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، مرکز انتشارات
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1408 ‌‎ق
چاپ	1
موضوع	نماز فقه جعفری - قرن 8ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	-

الألفية و النفلية تألیف شمس‌الدين محمد بن مكى بن محمد عاملى نباطى جزينى، معروف به شهيد اول (م 786 ق).

كتاب «الألفيّة» از مشهورترين و مهم‌ترين آثار فقهى بجاى مانده از شهيد اول «قده» مى‌باشد.

ساختار و گزارش محتوا

اين كتاب شامل هزار واجب از نماز است كه مكررا چاپ شده است و حواشى و تعليقه‌هاى زيادى بر آن زده شده است كه آقا بزرگ تهرانى در الذريعة به بيش از 30 مورد آن اشاره نموده است. (الذريعة/13 107).

اگر چه شهيد اول داراى كتب فقهى مشهورى همچون «اللمعة الدمشقية»، «ذكرى الشيعة»، «الدروس» و «غاية المراد» مى‌باشد اما كتاب الفيّه نيز با همۀ اختصارش از شهرت فراوانى برخوردار است.

مؤلف در مقدمۀ كتاب پس از اشاره به اين كه اين كتاب واجبات نماز را در بر دارد وعدۀ نوشتن كتابى در مستحبات نماز را داده است كه بعدها با نام «النفليّة» تأليف نموده است. اين دو كتاب گاهى به صورت مجزا و گاهى نيز با هم به چاپ رسيده‌اند.

شيوۀ تأليف

روش تأليف كتاب، فقه رساله‌اى و موجز است كه مؤلف در آن به خلاصه‌ترين وجه مباحث مقدمات، مقارنات و نواقض نماز را همراه با احكام خلل و بقيۀ نمازها بيان نموده است.

آقا بزرگ تهرانى در الذريعة دربارۀ اين كتاب مى‌نويسد: هو من جلائل الكتب الفقهيّة و مهامها و لذلك تلقّاه العلماء و الفقهاء بالشرح و التعليق. (الذريعة/13 107).

زمان تأليف

با توجه به تاريخ اجازۀ شهيد به شيخ شمس‌الدين محمد بن عبدالعلى بن نجده (م 808 ق) كه در آن اجازۀ كتاب «الألفيّة في فقه الصلاة» را در سال 770ق داده است كتاب الفيّه قبل از سال 770ق نوشته شده است. (بحار الأنوار ج /104 201).

زمان چاپ

كتاب ألفيه مكررا در سال‌هاى 1271، 1308، 1312، 1319 در تهران و 1403ق در بيروت چاپ شده است. (مقدمه‌اى بر فقه شيعه، ص141).

اين كتاب گاهى با «رسالۀ نفليّه» و گاهى با شرح شهيد ثانى، موسوم به «المقاصد العليّة» چاپ شده است. (ريحانة الأدب /3 277).

كتاب موجود در سال 1408ق به وسيلۀ مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى در قم انتشار يافته است. تحقيق اين كتاب توسط مركز تحقيقات اسلامى و محقق آن فاضل قائينى نجفى بوده است.

نسخه‌ها

در تحقيق و تصحيح كتاب از یک نسخۀ خطى كه متعلّق به كتابخانۀ آیت‌الله نجفى مرعشى «قده» در قم، كه مربوط به سال 953ق است استفاده شده است. اين نسخه به خط محمد بن شهاب نوشته شده و در فهرست كتابخانه با شمارۀ 2074 مشخص شده است.

هم‌چنين از ساير حواشى مثل حاشيۀ محقق كركى و حاشيۀ شيخ على بن حسين بحرانى و شروح ديگر استفاده‌هاى فراوان برده شده است.

مطالب

كتاب ألفيه شامل یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است.

فصل اول: مقدمات نماز كه 6 تا هستند و عبارتند از:

1 - طهارت

2 - ازالۀ نجاسات

3 - ستر عورتين

4 - مراعات وقت

5 - مكان نمازگزار

6 - قبله.

فصل دوم: مقارنات نماز كه عبارتند از:

- نيت

- مبطلات نماز در قرائت

- واجبات قرائت

- قيام

- ركوع

- سجود

- تشهد

- سلام.

فصل سوم: نواقض طهارت و نماز كه 25 مورد از آنها ذكر شده است.

خاتمه: شامل دو مبحث است:

- احكام خلل

- خصوصيات باقى نمازها.

شروح و حواشى

كتاب ألفيه داراى شروح متعددى است كه در الذريعة جلد دوم صفحات 296 و 297، و جلد 13 صفحات 107 تا به بيش از 30 شرح و حاشيه اشاره شده است كه اشتباها در مقدمۀ ناشر كتاب موجود، شروح و حواشى در جلد 13 را برای كتاب النفليّة ذكر كرده است.

در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه نيز در صفحات 141 تا 148 به 33 شرح و حاشيۀ كتاب الفيّه اشاره شده است. اما مهم‌ترين شروح كتاب عبارتند از:

1 - المقاصد العليّة

تأليف شهيد زين‌الدين، شهيد دوّم (م 966 ق).

علاوه بر اين شرح، دو حاشيۀ ديگر نيز از شهيد دوم بر اين كتاب وجود دارد. (مقدمه‌اى بر فقه شيعه، ص144).

2 - شرح شيخ ابراهيم بن سليمان قطيفى، نوشته شده در سال 939 ق.

3 - شرح شيخ ابوالعباس احمد بن محمد بن فهد حلى (م 841 ق).

4 - شرح شيخ حسن بن زين‌الدين شهيد، صاحب معالم (م 1011 ق).

5 - شرح شيخ حسين بن عبدالصمد، پدر شيخ بهايى (م 984 ق).

6 - شرح محقق كركى، على بن عبدالعالى (م 940 ق).

7 - شرح شيخ ابوعبدالله فاضل مقداد اسدى حلى سيورى (م 821 ق).

8 - حاشيۀ صاحب مدارك

سيد‌‎شمس‌الدين محمد بن على عاملى (م 1009 ق).

9 - الأنوار العليّة

تأليف شيخ احمد بن محمد سبيعى، شاگرد ابن المتوّج، پایان يافته در سال 853 ق. (الذريعة/16 101، أعيان /3 124).

10 - أحسن العطيّة

تأليف سيد‌‎محمدباقرخوانسارى، صاحب روضات الجنات. (الذريعة/11 35).

11 - مكمل البقيّة من أحسن العطيّة

تأليف سيد‌‎محمد مهدى بن محمدباقرخوانسارى. (الذريعة/13 114، ج /22 181).

وى در اين كتاب شرح پدرش سيد‌‎محمدباقرخوانسارى را تكميل كرده است.

12 - معراج المؤمنين

تأليف شيخ محمدحسن بن جعفر شريعتمدارى (م 1318 ق). (الذريعة/21 234)، اين كتاب شرح هر دو كتاب «الفيّه» و «نفليّه» مى‌باشد.

13 - الاعلام الجليّة

تأليف حسين بن على بن حسين اوالى، شاگرد محقق كركى (زنده در 950 ق).

14 - الدرة السنّية

تأليف ملا عبدالله شاه‌آبادى يزدى.

15 - المطالب السنّية في شرح الألفيّة الشهيديّة

تأليف محمد على بن حاج حسن اردكانى. (الذريعة/21 139).

16 - كفاية الطالبين

تأليف سيد‌‎شرف‌الدين على بن حجة الله شولستانى.

17 - كفاية البهيّة

تأليف شيخ محمدحسین بن محمد جعفر سرابى تبريزى. (الذريعة/18 89).

18 - التحفة الحسينيّة

تأليف شيخ محمد بن ابی‌جمهور احسائى. (الذريعة/3 427).

19 - مسالك الجامعة

تأليف سيد‌‎محمد بن على بن ابی‌جمهور احسائى. (الذريعة/13 114).

ترجمه‌ها

1 - ترجمۀ الفيۀ شهيد در واجبات نماز

مترجم آن مشخص نيست. (الذريعة/4 81).

2 - ترجمۀ الفيۀ شهيد

تأليف سيد‌‎عبدالحى بن عبدالوهاب بن على حسينى، مؤلف رسالۀ «معضلات» (زنده در 959). (الذريعة/4 81).

3 - ترجمة الألفية و النفليّة

تأليف آقا نجفى اصفهانى، شيخ محمدتقى بن محمدباقر(م 1332 ق). (الذريعة/4 81).

4 - شرح فارسی الفيّه

تأليف ملا محمد سليم گيلانى، نوشته شده در سال 1185 ق. (الذريعة/13 111).

5 - ترجمۀ شرح الفيّۀ شهيد

تأليف شيخ محمد جعفر سبزوارى. (الذريعة/13 109).

نظم و شعر

1 - الحمانة البهيّة

تأليف حسن بن راشد حلى (زنده در 825 ق).

2 - الدرة الصفيّة

تأليف نور‌الدين على بن عبدالصمد عاملى (زنده در 954 ق).

تذكر

شهيد دوم (م 966 ق) علاوه بر نوشتن «المقاصد العليّة» در شرح الفيّه و همين طور «القوائد المليّة» در شرح النفليّة، در سال 951ق كتابى را به نام «التنبيهات العليّة على وظائف الصلاة القلبيّة و أسرارها» تأليف نموده است.

وابسته‌ها

الحاشیة الأولی علی الألفیة

رسائل المحقق الکرکي

الفواید الملیة لشرح الرسالة النفلیة

الحاشیة الثانیة علی الألفیة