المغرب في ترتيب المعرب

المغرب في ترتیب المعرب
پدیدآوران	فاخوری، محمود (محقق) مختار، عبدالحمید (محقق) مطرزی، ناصر بن عبدالسید (نويسنده)
ناشر	مکتبة أسامة بن زید
مکان نشر	حلب - سوریه
سال نشر	1399 ق یا 1979 م
چاپ	1
موضوع	زبان عربی - واژه‌نامه‎ها فقه اهل سنت - واژه نامه‏‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6620‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏6‎‏م‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المغرب في ترتيب المعرب اثر ابوالفتح ناصرالدين مطرزى (متوفى610ق)، از معاجم عربى است كه به شرح الفاظ غريبى كه در کتاب‌هاى فقه حنفى وجود دارد پرداخته است.

ساختار

كتاب از دو مقدمه و 28باب تشكيل شده كه هر باب نيز به تعداد حروف الفبا داراى زير مجموعه است. در انتهاى اثر نيز رساله‌اى در نحو آمده است.

گزارش محتوا

اين اثر مانند كتاب «الزاهر» ازهرى و «مصباح المنير» فيومى است كه عنايتشان به الفاظ فقه شافعى بوده است.

وى براى تألیف كتابش از آثار بسيارى استفاده كرده است كه از آن جمله است:

1. كتب لغوى: العين، جمهرة اللغة، تهذيب اللغة، الصحاح، أساس البلاغة، طِلبة الطلبة، الغريبين للهروى، مقاييس اللغة و اصلاح المنطق.
2. كتب غير لغوى مانند: ادب الكاتب، حماسة أبى تمام، كتاب سيبويه، شرح كتاب سيبويه اثر سيرافى، مشكل الآثار طحاوى، و معرفة الصحابة ابن منده.

همچنين اين كتاب مرجع مناسبى براى بسيارى از علماء بعد از مطرزى بوده است مانند: المصباح المنير، مختار الصحاح، الراموز اثر محمد بن حسين بن على، تاج العروس، و اقرب الموارد.

مقدمه اول كتاب به قلم محققین عبدالحميد مختار و محمود فاخورى نوشته شده است كه در ابتدا به زندگی‌نامه‌ى مؤلف پرداخته و سپس در سبک و روش مؤلف در تألیف كتاب و منابع آن مطالبى را ذكر كرده‌اند.

مؤلف در مقدمه‌اش بر كتاب درباره دليل تألیف كتاب و سبک نگارش خود مطالبى را بيان كرده است. سپس به متن كتاب پرداخته كه حاوى ترجمه‌ى واژگانى است كه فاء الفعل آن حروف همزه، تا صاد مى‌باشد.

نويسنده در ابتدا كلمات را به اصل خود بازگردانده يعنى در اغلب موارد به ثلاثى تبديل كرده و طبق فاء الفعل واژگان را مرتب نموده است مثلاًواژه‌ى «الدثار» را مى‌توان در «دثر» يافت و واژه‌ى «المسبار» را در «سبر» يافت و «الاشتباك» را در «شبك» يافت.

اما آن واژگانى كه بيش از سه حرف اصلى دارند را بين ثلاثى‌ها مى‌توان يافت مثلاً«دخرص» را بين «دخس» و «دخل» مى‌توان يافت.

واژگانى كه اول آن همزه وصل و يا زائده است و همچنين همزه‌هايى كه در آخر واژگان هستند و اصلى نيستند را در ثلاثى آن مى‌توان يافت؛ مثلاً«اصقع» را در «صقع» و «اثنين» در «ثنى» و «دعاء» را در «دعو» مى‌توان يافت.

مطرزى در المغرب در عين اختصار به ضبط صحيح اسامى و كلمات و در موارى بيان واژگان فارسی نيز پرداخته است.

جلد دوم حاوى ترجمه واژگانى كه فاء الفعل آن حروف ضاد تا ياء باشد.

در ادامه اين جلد با عنوان «ذيل كتاب»، رساله‌اى در علم نحو ذكر شده است كه مشتمل بر چهار باب به قرار زير است:

1. في المقدمات: نويسنده در اين باب درباره ترجمه و توضيح اسم و اقسام آن، توضيح فعل و ترجمه و اقسام آن از حيث زمان و همچنين افعال لازم و متعدى، مطالبى بيان كرده است. در ادامه به بحث حروف پرداخته و در پایان فصلى در اعراب و معرب بيان كرده است.
2. فيما يختص بالاسماء: در اين باب خصوصيات اسم را از حيث تثنيه، جمع، تصغير، تانيث و... بيان كرده است.
3. في الأفعال غير المتصرفة و ما يجرى مجرى الأدوات: در اين باب بعضى از افعال كه متصرف نيستند از قبيل: تعجب، مدح و ذم، مقاربه، ناقصه، قلوب و... بيان شده است.
4. في الحروف: در اين باب انواع حروف عامله (در اسم و فعل)، غير عامله (عطف، تصديق، صله، استفهام) و حروف مقطعه، زياده و... بيان شده است.

در پایان، خاتمه كتاب ذكر شده كه حاوى قول مؤلف درباره‌ى كتاب و زمان اتمام آن يعنى ماه رمضان سال 598ق است.

وضعيت كتاب

تحقيق كتاب توسط محققین كتاب انجام و اختلاف نسخ و توضيحاتى پيرامون برخى الفاظ و عبارات ذكر شده است. در انتهاى هر يك از مجلدات فهرست مطالب و در انتهاى مجلد دوم نيز فهرست قوافى (قافيه‌ها)، فهرست منابع تحقيق و فهرست ذيل كتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب