القواعد و الفوائد في الفقه و الأصول و العربية

القواعد و الفوائد في الفقه و الاُصول و العربیة
پدیدآوران	شهید اول، محمد بن مکی (نويسنده) حکیم، عبدالهادی سید محسن (محقق)
ناشر	مکتبة المفيد
مکان نشر	قم - ایران
چاپ	1
موضوع	فقه جعفری - قرن 8ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏182‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏9‎‏ق‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

القواعد و الفوايد، به زبان عربى، اثر شهيد اول، محمد بن مكى عاملى (734 - 786ق)، است. وى، از علماى بزرگ شيعه و از فقهاى برجسته قرن هشتم هجرى است. اين كتاب، مجموعه قواعد فقهى و اصولى و يك سرى قواعد عربى است كه از آنها احكام فقهى استنباط مى‌گردد.

كتاب «القواعد و الفوايد»، اولين كتابى است كه توسط علماى شيعه در اين موضوع نگاشته شده و بسيار مورد توجه و عنايت ديگر فقهاى شيعه قرار گرفته است.

تاريخ دقيق نگارش اين كتاب مشخص نيست، اما با توجه به اجازه روايى كه شهيد اول، به يكى از شاگردان خود به نام ابن خازن داده، معلوم مى‌گردد كه تاريخ نگارش اين كتاب، قبل از 12 رمضان سال 784ق، بوده است. وى، در اين اجازه روايى مى‌فرمايد:

«از ديگر تأليفات من، كتاب «القواعد و الفوايد» است. اين كتاب، در علم فقه مى‌باشد و مختصر است و شامل ضوابط كلى اصولى و فرعى است كه احكام شرعى از آن استنباط مى‌گردد و تا كنون علماى شيعه مانند آن را ننگاشته‌اند».

ساختار

اين كتاب، داراى دو جلد و شامل 302 قاعده فقهى و تنبيهات و فروع فراوان است كه بسيارى از مسائل شرعى را در بر مى‌گيرد.

شهيد اول، در اين كتاب، ابتدا قاعده و يا فايده‌اى را مطرح نموده، سپس به طرح فروع فقهى آن مى‌پردازد و اگر استثنائاتى نيز وجود داشته باشد، بيان مى‌نمايد.

گزارش محتوا

مؤلف، در اين كتاب، تنها به نقل نظرات علماى شيعه اكتفا نمى‌كند، بلكه نظريات و آراى بسيارى از علماى اهل تسنن را نيز آورده است. او، در اين كتاب، به مقايسه و بررسى آرا و مذاهب فقهى گوناگون پرداخته است كه اين خود دلالت بر وسعت اطلاعات و گستردگى معلومات فقهى ايشان دارد.

وى، در اجازه روايى خود به ابن خازن، يكى از شاگردان خود، مى‌فرمايد: «من به واسطه چهل شيخ از علماى اهل تسنن در مكه و مدينه و دارالسلام(بغداد) و مصر و دمشق و بيت‌المقدس و مقام حضرت ابراهيم(ع) در الخليل، اجازه روايت دارم»(بحار الانوار، جلد 104، صفحه 190، چاپ بيروت).

شهيد اول، به نقل نظريات ديگر علما اكتفا نكرده، بلكه به ذكر ادله و استدلال آنها نيز پرداخته و به مناقشه و نقد و بررسى آنها مى‌پردازد.

وى، نظم و ترتيب خاصى را ميان قواعد فقهى و اصولى و عربى رعايت ننموده و به صورت پراكنده به طرح آنها پرداخته و لذا شاگرد ايشان، مقداد بن عبدالله سيورى حلى، به ترتيب و تهذيب اين كتاب پرداخته و نام آن را «نضد القواعد الفقهية» نهاده است.

شهيد اول، بر بسيارى از منابع معتبر شيعه و اهل تسنن استناد نموده و كتاب وى، از اين جهت، از غناى بالايى برخوردار است؛ منابعى از قبيل:

1. «المقنع»، نوشته شيخ صدوق؛
2. «المقنع ة»، نوشته شيخ مفيد؛
3. «الانتصار»، نوشته سيد‌‎مرتضى؛
4. «الخلاف»، نوشته شيخ طوسى؛
5. «المبسوط»، نوشته شيخ طوسى؛
6. «النهاية»، نوشته شيخ طوسى؛
7. «السرائر»، نوشته ابن إدريس؛
8. «الكافى»، نوشته ابوالصلاح حلبى؛
9. «الجامع للشرائع»، نوشته يحيى بن سعيد حلى؛
10. «شرائع الاسلام»، نوشته محقق حلى؛
11. «المعتبر»، نوشته محقق حلى؛
12. «تحرير الاحكام»، نوشته محقق حلى؛
13. «قواعد الاحكام»، نوشته محقق حلى؛
14. «مختلف الشيعة»، نوشته محقق حلى؛
15. «منتهى المطلب»، نوشته محقق حلى؛
16. «إيضاح الفوايد»، نوشته فخر المحققين؛
17. «المهذب»، نوشته شيرازى؛
18. «المجموع في شرح المهذب»، نوشته نووى؛
19. «الوجيز»، نوشته غزالى؛
20. «فتح العزيز في شرح الوجيز»، نوشته رافعى؛
21. «قواعد الاحكام»، نوشته ابن عبدالسلام؛
22. «الفروق»، نوشته قرافى.

اين كتاب، با تشريح قاعده «الفقه لغة الفهم» آغاز مى‌شود و با بررسى قاعده «كل ما يضم الى نية التقرب مما لا ينافى الاخلاص، لا يقدح في صحة العبادة»، به پایان مى‌رسد.

وضعيت كتاب

اين كتاب، بسيار مورد توجه علماى شيعه قرار گرفته و تا كنون شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است، مانند:

1. حاشيه شيخ ابوالقاسم، على بن طىّ عاملى، درگذشت 855ق؛
2. حاشيه شيخ بهايى، محمد بن حسين بن عبدالصمد جبعى عاملى، درگذشت 1031ق؛
3. حاشيه ميرزا قاضى بن كاشف‌الدين، محمد يزدى، درگذشت 1056ق؛
4. حاشيه شيخ محمد بن على حرفوشى، درگذشت 1059ق؛
5. حاشيه ملا حسن، على بن عبدالله شوشترى، درگذشت 1075ق؛
6. شرح ميرزا ابوتراب، معروف به ميرزا آقا قزوينى حائرى، درگذشت بعد از سال 1292ق؛
7. حاشيه شيخ محمد بن محمدباقر، مشهور به فاضل ايروانى، درگذشت 1306ق؛
8. حاشيه سيد‌‎اسماعيل بن نجف مرندى، درگذشت 1318ق؛
9. شرح شيخ على بن على رضا خويى، درگذشت 1350ق؛
10. حاشيه سيد‌‎محمد بن محمود حسينى لواسانى تهرانى، معروف به عصار، درگذشت 13

56ق.

منابع مقاله

متن و مقدمه كتاب.