الحاوي في الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیماری‌های شش)

الحاوي في الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیماری‎های شش)
پدیدآوران	رازی، محمد بن زکریا‏ (نويسنده) ذاکر، محمد ابراهیم (پژوهش و برگردان)
ناشر	چوگان
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1389 ش
چاپ	1
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 گیاهان دارویی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏R‎‏ ‎‏128‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏2‎‏ح‎‏2‎‏ ‎‏1389*

الحاوى في الطب (كتاب چهارم در بيمارى‌هاى شش)، ترجمه فارسی كتاب چهارم حاوى محمد بن زكرياى رازى است كه در سال 1376ق / 1957م، از روى يگانه دست‌نوشته كتابخانه اسكوريال مادريد به شماره 807 پژوهش شده است و با هميارى وزارت فرهنگ هند در چاپخانه مجلس دايرةالمعارف عثمانى در حيدرآباد دكن هند به چاپ رسيد‌ ‎و برگردان آن كه توسط دكتر محمدابراهيم ذاكر، پژوهشگر مركز تحقيقات طب سنتى و مفردات پزشکى صورت گرفته است، هم‌اكنون در برابر شماست.

ترجمه مزبور، بسيار شيوا و روان و به‌روز و در بيشتر موارد همراه با معادل‌يابى است. مترجم، در پاورقى‌ها واژه‌هاى دشوار را معنا كرده و درباره بسيارى از داروهايى كه در متن ذكر شده، توضيحاتى مفصل و سودمند داده است. همچنين گاهى اختلاف نسخ در مورد برخى از واژه‌ها و عبارات را يادآور شده است و نيز به معرفى برخى از اعلام موجود در كتاب پرداخته است.

كتاب، زير نظر استاد دكتر على‌اكبر ولايتى، پژوهش و ترجمه شده است. دكتر ولايتى، مقدمه‌اى بر اين كتاب نگاشته و در آن مفصلا از رازى و الحاوى سخن گفته است. دكتر محمدهادى مؤذن جامى، مشاور عالى شهردار تهران نيز در پيشگفتارى به معرفى پيشينه شهر رى پرداخته است.

فهرست محتويات، كوته‌نوشته‌ها و نمايه واژگان پارسى جايگزين برخى واژه‌ها، در آغاز كتاب و نمايه كسان، نمايه كتاب‌ها، نمايه جاها، نمايه بيمارى‌ها، نمايه داروهاى تكى، نمايه داروهاى تركيبى، نمايه جانوران، نمايه خوراكى‌ها، نمايه اندازه‌ها و پيمانه‌ها و نمايه كتاب‌هاى بررسى‌شده در پایان آن ذكر شده است.

مترجم، در ذيل عنوان «شناسنامه كتاب»، گزارشى كوتاه، ولى بسيار گويا و مفيد درباره شناسنامه كتاب الحاوى و شيوه نگارش و سرانجام آن در روزگار زيستى رازى و پخش آن در روزگاران پس از او، سپس برگردان آن به زبان‌هاى گوناگون و چاپ آن در سده‌هاى ميانى تا روزگاران ما داده است. وى همچنين ريز سرگفتارهاى همه اجزاى كتاب الحاوى را ذكر كرده است.

ريز سرگفتارهاى كتاب چهارم الحاوى بدين گونه مى‌باشد:

الف) سخن از آسم و تنگى نفس و هرگونه ناهنجارى در نفس كشيدن و نيز گزاره آنچه تنفس را آسان مى‌كند و آنچه خلطهاى سنگين چسبنده و چركابه‌ى شش را بند مى‌آورد؛

ب) خون‌برآمدن‌هاى از دهان و بالاآوردن و آب‌ريزش از بينى و هرگونه برآمدن خونابه از دهان؛

ج) برآمدن چركابه از شش و سينه و گزاره بيمارى سل و آماس گرم شش و هر دمل پديدآمده در شش و ناى و پيرامون سينه و چركين شدن آن و گردآمدن چركابه در سينه و هرگونه آماس و خون‌برآمدن از سينه و شش و اندام‌هاى تنفسى و بيمارى شش و به‌هم‌ريختن مزاج آن؛

د) جداسازى بيمارى ذات‌الريه از بيمارى ذات‌الجنب؛

ه) ذات‌الجنب و جداسازى آن از آماس جگر و آماس شش و پرده ديافراگم؛

و) انگيزه سرازير شدن چركابه از سينه به شش‌ها؛

ز) بهترين گاه خون‌گيرى از بيمار ذات‌الجنب؛

ح) جداسازى ذات‌الجنب از ذات‌الريه.