شرح العالم و المتعلم

‏شرح العالم و المتعلم
پدیدآوران	ابن فورک، محمد بن حسن (شارح) ابوحنیفه، نعمان بن ثابت (نويسنده) سايح، احمد عبدالرحيم (محقق) وهبه، توفيق علي (محقق)
عنوان‌های دیگر	العالم و المتعلم. شرح
ناشر	مکتبة الثقافة الدينية
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	مجلد1: 2009م , 1430ق,
شابک	‎977-341-402-7
موضوع	ابوحنیفه، نعمان بن ثابت، 80 - 150ق. العالم و المتعلم - نقد و تفسير فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14 کلام اشعري - قرن 2ق. کلام اهل سنت - قرن 2ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏204‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ع‎‏2022
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح العالم و المتعلم، اثر ابوبکر محمد بن حسن بن فورک (متوفی 406ق)، شرحی بر کتاب «العالم و المتعلم» منسوب به ابوحنیفه نعمان بن ثابت (80-150ق) در موضوع کلام است که توسط احمد عبدالرحیم سایح و توفیق علی وهبه مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است.

در مقدمه به اهمیت کتاب «العالم و المتعلم» اشاره شده؛ سپس به‎صورت مختصر درباره انتساب این اثر به ابوحنیفه و نیز این شرح مطالبی بیان شده و در ادامه به زندگی شارح، یعنی ابن فورک پرداخته شده است.

محققان در مقدمه از انتساب این اثر به ابوحنیفه سخن به میان آورده و در آن شک نموده؛ به دلیل اینکه در این کتاب اموری وجود دارد که با آنچه از ابوحنیفه رسیده ناسازگار است؛ از جمله اینکه در این کتاب علم کلام تعظیم شده؛ درصورتی‎که ابوحنیفه با این علم مخالف بوده و از فراگرفتن آن نهی می‎کرده است و...

شارح، انگیزه خود را ‎چنین بیان می‎کند که من با دقت نظری که در این اثر داشتم به این مطلب دست یافتم که این اثر کتابی جامع در اصول دین است که دربردارنده استدلال و به‎دوراز تقلید است و ما را به‎ مطالبی راهنمایی می‎کند که به آن نیازمند هستیم و باید با حقیقت آن آشنا شویم تا از خطا و تقلید پرهیز کنیم. علاوه بر آن در ابتدای آن خطبه جامعی وجود دارد که بسیاری از معانی صفات خداوند در آن نهفته است و در آن الفاظی وجود دارد که نیازمند به شرح و توضیح است؛ پس با شرح این مقدمه و توضیح و تفسیر آن از علم خداشناسی نویسنده پرده برداشته و به اختلاف دیدگاه او با سایر علما اشاره نمودم.

ابن فورک ابتدا جمله یا پاراگرافی از کتاب «العالم و المتعلم» را ذکر می‎کند و به دنبال آن شرح خود را ارائه می‎دهد. او در خطبه کتاب و در بیشتر موارد دیگر، متن را از شرح تفکیک نموده است؛ بدین صورت که در ابتدای متن از «أما قوله» و در شرح آن از «شرح ذلك»، بهره برده است. گاه فقط عبارت «أما قوله» را در آغاز پاره‎ای از متن آورده و بلافاصله بدون آوردن جمله «شرح ذلك»، به توضیح آن پرداخته است.

در مواضع متعددی از کتاب، در شرح متن، از جملات و عناوینی همچون «فصل آخر في شرح ذلك» استفاده کرده است.

در بخشی از کتاب، درباره مرتکب گناه آمده است: مؤمن دشمن خدا نمی‎گردد گرچه تمام معاصی را انجام دهد... ابن فورک در شرح آن نوشته است: جایز نیست که به مؤمن فاسق، دشمن خداوند اطلاق شود؛ چه، مؤمن هرچند مرتکب بسیاری از گناهان می‎شود، لکن محب خداوند و معتقد به بزرگی و عظمت اوست و این معاصی که از او سر زده، به‎خاطر غلبه هوا و شهوت بر اوست و ‎چنین نیست که گناه را از روی انکار و گردن‎کشی و بزرگی‎فروشی بر خداوند مرتکب شده باشد...

پاورقی‎ها به آدرس آیات (به‎جز پاورقی‎های مقدمه که علاوه بر ارجاعات، مطالب دیگر هم در آنها آمده است) اختصاص یافته است. در ابتدای کتاب تصاویر برخی از صفحات از چند نسخه خطی درج شده و در انتهای آن فهرست محتویات ذکر گردیده است.

منابع مقاله

مقدمات و متن کتاب.