تذکره مقیم خانی (سیر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ماوراءالنهر در عهد شیبانیان و اشترخانیان): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'اجتماعي' به 'اجتماعی') |
جز (جایگزینی متن - '==پانویس == <references />' به '==پانویس== <references/>') |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
در پاورقی‌ها، با استفاده از حروف لاتین (هر حرف به نسخه خاصی از کتاب اشاره دارد)، به اختلاف نسخ اشاره گردیده است.<ref>ر.ک: پاورقی، ص125</ref> | در پاورقی‌ها، با استفاده از حروف لاتین (هر حرف به نسخه خاصی از کتاب اشاره دارد)، به اختلاف نسخ اشاره گردیده است.<ref>ر.ک: پاورقی، ص125</ref> | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
نسخهٔ ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۹:۱۴
| تذکره مقيم خاني (سير تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ماوراء النهر در عهد شيبانيان و اشترخانيان) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | منشي، محمد يوسف بن خواجه بقا (نويسنده) صرافان، فرشته (مقدمه نويس و مصحح) |
| ناشر | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1380ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6781-49-7 |
| موضوع | اشترخانيان ماوراء النهر، 1007 - 1199ق.
شيبانيان ما ورا النهر، 907 - 1008ق. ما ورا النهر - تاريخ - قرن 10 تا 12ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 329/4 /م8ت4 |
تذکره مقیم خانی (سیر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ماوراءالنهر در عهد شیبانیان و اشترخانیان)، اثر محمدیوسف منشی، دبیر دیوان حاکم خودمختار بلخ (تألیف حدود سال 116ق)، با تصحیح و تحقیق فرشته صرافان، یکی از منابع قدیمی تاریخ ماوراءالنهر، به ویژه دوره اشترخانی است.
این کتاب به دستور محمد مقیم بهادر خان حاکم خودمختار اشترخانی بلخ تحریر یافته است.[۱]
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب نویسنده مشتمل بر یک مقدمه و سه مقاله می‌باشد.
نثر این کتاب، یک نثر مصنوع و منشیانه است؛ خاصه آنجا که در باب امیری یا شاهزاده ای سخن می‌گوید، سخت متکلفانه می‌گردد و غیر از این مورد در آغاز هریک از فصل‌های کتاب و حتی در وصف وسایل جنگی و قلم و شب و صبح هم تشبیب‌هایی دیده می‌شود و خصوصا در نامه‌های درباری تشبیب‌هایش طوری دراز و انبوه گردیده که سراپای نامه و منشور را فراگرفته و عبارت پردازی صرف و تعارف و مدح، نامه را پر کرده است. اما در سایر قسمت‌های دیگر کتاب نثر ساده و روان است.[۲]
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ابتدا به بیان حدود جغرافیایی ماوراءالنهر و خلاصه ای از سیر تاریخی آن پرداخته شده و سپس، اطلاعاتی پیرامون کتاب، از جمله مؤلف و تاریخ نگارش، وضع و ترتیب مطالب، سبک نگارش، ارزش، نسخ و روش تصحیح آن، ارائه گردیده است.[۳]
مقدمه نویسنده نخست آبا و اجداد چنگیز خان را معرفی کرده و چگونگی به قدرت رسیدنش، مناسباتش با خوارزمشاهیان، چگونگی حمله به ایران، تقسیم ممالک بین فرزندانش را بیان می‌کند و چون حکومت ماوراءالنهر بعد از تیموریان در نهایت به اولاد جوجی منتقل می‌شود، به ذکر اولاد جوجی می‌پردازد تا به ابوالخیر خان (پایه گذار حکومت ازبکان در آسیای میانه) می‌رسد و شعب فرزندان او را تا محمد شیبانی یا شیبک خان ازبک بیان می‌دارد. هدف در این مقدمه این است که ثابت کند شیبانی خان از اولاد و احفاد جوجی خان است و سلسله نسب او به چنگیز خان می‌رسد.[۴]
مقاله اول مشتمل بر وقایع دوره شیبانی در ماوراءالنهر و برخوردهای خصمانه آنها با سلاطین صفوی و روابط دوستانه شان با سلاطین عثمانی (روم) است.[۵]
این مقاله که به اختصار نگارش یافته، درباره وقایع سال‌های 905-1006ق می‌باشد؛ یعنی زمانی که سلسله شیبانیه بر ماوراءالنهر حکومت می‌کرد. در این بخش این مطالب آمده است: چگونگی تارومار آخرین سلاطین تیموری و تسخیر ماوراءالنهر به دست محمد شیبانی، کشته شدن محمد شیبانی به دست شاه اسماعیل صفوی، به حکومت رسیدن عبیدالله خان (پسر عموی شیبانی)، یورش بابر که از سلاطین تیموری هند است به ماوراءالنهر و شکست او و بعد به سلطنت رسیدن عبدالله خان و پسرش عبدالمؤمن خان که از سلاطین مقتدر ازبک هستند، ذکر نسب آنان که به جانی بیک می‌رسد و درگیری‌هایی که این دو امیر با شاهان صفوی، به ویژه شاه طهماسب و شاه عباس داشته‌اند، ذکر ارتباط آنها با سلاطین عثمانی و دشمنی با شاهان صفوی.[۶]
مقاله دوم، وقایع سنوات 1009 تا 1114ق را شامل می‌گردد؛ یعنی زمانی که سلسله اشترخانیه بعد از شیبانیه بر ماوراءالنهر حکومت می‌کردند. لازم به ذکر است که در منابع تاریخی، این سلسله با نام‌های اشترخانی، اشترجانی، و استراخانی آمده است. این مقاله که قسمت اعظم کتاب را به خود اختصاص داده، بیانی است مفصل از سلسله اشترخانی و چگونگی انتقال سلطنت از شیبانیه به آنان. ریشه این سلسله هم از فرزندان جوجی است؛ منتها شیبانیه، منشأ از شیبان گرفته‌اند درحالی که این سلسله از ارش خان منشعب شده‌اند. اول آنها با جانی خان آغاز می‌گردد و بعد به دین محمد و باقی محمد و ولی محمد خان می‌رسد. البته چون هر سه مقارن حکومت شاه عباس بوده‌اند، نویسنده به برخوردهایی که هرکدام با او داشته‌اند، می‌پردازد؛ مخصوصا که در زمان حکومت دین محمد خان، شاه عباس می‌تواند خراسان را که سال‌ها عرصه تاخت و تاز ازبکان بوده است، تسخیر کند و بعد جنگ امام قلی (فرزند دین محمد خان) با ولی محمد عمویش و به حکومت رسیدن او و ارتباط امام قلی با دربار هند (در زمان جهانگیر پادشاه) و بعد حکومت سید ندرمحمد خان برادرش و ارتباط او با شاه عباس و رفتن او به ایران را ذکر می‌کند (یکی از تابلوهای نقاشی در کاخ چهل ستون اصفهان مربوط به پذیرایی شاه عباس از سید ندر است) و بعد به اختلاف سید ندرمحمد با عبدالعزیز خان پسرش می‌رسد و در نهایت پذیرفتن حکومت او از جانب امرا و اعیان بخارا و حمله شاه جهان (مالک هند) در زمان اختلاف پدر و پسر به ماوراءالنهر و تسخیر بلخ و در نهایت رسیدن قدرت به سید سبحان قلی خان و توضیحی مبسوط از وقایعی که در زمان امارت او اتفاق می‌افتد؛ مخصوصا اختلافاتی که با دو طایفه قنکرات و منکیه پیش می‌آید.[۷]
مقاله سوم مختصری است از وقایع حکومت سید محمد مقیم خان، نوه سبحان قلی که در سال‌های 1114-1119ق در بلخ خودمختار شد و کتاب حاضر به درخواست او نگارش یافت و نام کتاب به نام وی اشارت دارد. حکومت او در بلخ، مقارن حکومت عبیدالله بن سبحان قلی در بخارا است که در ابتدای کار بر سر حکومت با هم اختلاف داشته‌اند و او با متحد کردن یکی از سرداران و حاکمان قدرتمند ازبک، به نام محمود بی اتالیق با خود جلو حمله عبیدالله خان را به بلخ گرفت. تاریخ آخرین واقعه ای که در کتاب آمده است، مربوط به سال 1116ق و تاریخ جلوس او در بلخ، به صورت یک قصیده گفته شده است.[۸]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست آیات، پاره ای از لغات و ترکیبات، ماده تاریخ‌ها، مکان‌ها و نام‌های مذکور در کتاب، به همراه فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده مصحح، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها، با استفاده از حروف لاتین (هر حرف به نسخه خاصی از کتاب اشاره دارد)، به اختلاف نسخ اشاره گردیده است.[۹]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- سایت آی کتاب، برگرفته در 17 مرداد 1395، به آدرس اینترنتی:
http://www.iketab.com/books.php?Module SMMPBBooks&SMMOp BookDB&SMM_CMD &BookId 39011