البخلاء

البخلاء
پدیدآوران	جاحظ، عمرو بن بحر (نويسنده) عبدالساتر، عباس (مقدمه و شرح)
ناشر	دار و مکتبة الهلال
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1988 م
چاپ	1
موضوع	ادبیات عربی - قرن 3ق. خسیسان خسیسان در ادبیات عربی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏PJA‎‏ ‎‏3714‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏3
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

البخلاء اثر ابوعثمان عمرو بن بحر بن محبوب جاحظ، كتابى است در مورد بخل و داستان‌هايى پيرامون انسان‌هاى بخيل كه به زبان عربى و در اوايل قرن سوم هجرى نوشته شده است.

نويسنده در آغاز كتاب، عنوان مى‌كند كه اين اثر را در پاسخ به درخواست يكى از دوستانش كه از وى درخواست كرده بود درباره بخيلان و نوادر آنان با او سخن بگويد، نگاشته است.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب بدون تبويب يا فصل‌بندى خاصى، تنظيم شده است.

روش جاحظ در اين كتاب، روش داستانى و گزارش‌گونه است كه در آن، برخى گزارشات را به برخى ديگر پيوند مى‌دهد.

موضوعات تأليفات جاحظ بسيار متنوع است، اما آنچه كتاب‌هاى او را ممتاز مى‌سازد، شيوه ادبى بارز وى در نگارش، اطلاع او از زندگى اجتماعى مردم و شناخت سرشت و اخلاقشان است.

جاحظ اين كتاب را به شيوه‌اى ادبى، اخلاقى و انتقادى و با در نظر گرفتن مواضع سياسى نگاشته است.

البخلاء كتابى است كه احوال گروهى از مردم كه روشى خاص در انديشه و رفتار را برگزيده‌اند، به تصوير مى‌كشد. نويسنده به‌عنوان يك منتقد اجتماعى، ظهور مى‌كند و احوال مردم را از خلال راه و روش زندگى‌اشان مى‌كاود و بدين ترتيب، اوضاع طبقه‌اى خاص از جامعه عباسى را كه از عوامل جديد تأثير پذيرفته است، مورد كنكاش قرار مى‌دهد.

گزارش محتوا

در مقدمه، مطالبى پيرامون نويسنده و اثر او عنوان شده است.

نويسنده در آغاز كتاب، با ذكر مقدمه‌اى طولانى، در صدد برانگيختن انگيزه خواننده برای مطالعه اثر وى برآمده است.

از خلال نوادر و قصصى كه نويسنده در مورد بخيلان يادآور شده، مى‌توان به حيله‌هايى كه از طرف آنان به كار مى‌رود آگاهى يافت. وى معتقد است كه بخل نزد ايشان فنى از اقتصاد است و ايشان آرايى دارند كه به ذهن كمتر كسى خطور مى‌كند.

جاحظ در اين كتاب، سخاوت را صفت عرب و بخل را صفت غير عرب معرفى مى‌كند. پس از فتوحات اسلامى كه عرب‌ها با اقوام و نژادهاى ديگر تركيب شدند، تقابل بخل و سخاى عجم غير مسلمان و عرب‌هاى مسلمان در كتاب‌ها و آثار تاريخى، از جمله اين كتاب، بيشتر به چشم مى‌خورد. در عهد عباسيان، خراسانى‌ها جُنگ‌هايى حاوى حكاياتى درباره بخيلان مى‌نوشته‌اند كه جاحظ از جمله آن‌هاست.

از جمله افرادى كه حكايتى از آن‌ها نقل شده، عبارتند از: سهل بن هارون، مقلى خراسانى، زبيدة بن حميد، ابوشعيب قلال، ابونواس، عوف بن قعقاع، ابويعقوب دقنان و...

اثر حاضر از جمله كتب نفيس و ارزشمند است كه در انتقاد و رد يك نوع عمل اقتصادى نگاشته شده است؛ ازاين‌رو جاحظ كتاب جداگانه‌اى را به موضوع بخل اختصاص داده است كه در آن اين حالت؛ يعنى بخل را به‌خوبى تصوير مى‌كند و از اين رهگذر در زواياى نفس انسانى كاوش مى‌نمايد و معتقد است خواننده از خلال مطالب كتاب، لااقل به يكى از سه امر ذيل دست خواهد يافت:

1. استدلالى دل‌پسند و تازه برایش آشكار خواهد شد؛
2. به راه حلى ظريف دست پيدا خواهد كرد؛
3. چيز كمياب و شگفت‌انگيزى را به دست خواهد آورد.

يكى از ويژگى‌هاى مهم اين كتاب، اين است كه موضوع آن؛ يعنى بخيلان و حالات ايشان را به‌خوبى بيان مى‌كند، زيرا جاحظ به‌عنوان يك گزارشگر در جمع آنان كه- درباره بخل خود سخن مى‌گويند، حاضر مى‌شود، بدون آنكه خود در عمل آن‌ها شریک باشد و يا اينكه به موضوع مورد بحث بپردازد.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها، كلمات مشكل متن، توضيح داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.