۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'براى' به 'برای'
جز (جایگزینی متن - ' | کتابخانۀ دیجیتال نور =' به '| کتابخانۀ دیجیتال نور =') |
جز (جایگزینی متن - 'براى' به 'برای') |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
پس از تعريف تفسير و تاويل و بيان اينكه قسمتى از قرآن از جهت لفظ و معنا واضح و احتياج به تفسير ندارد و بعضى ديگر احتياج به تفسير دارد، پيرامون جواب اين سئوال كه فايده‌ى اشتمال قرآن بر معانى و الفاظى كه محتاج به تفسير دارد چيست، در حاليكه خداوند قرآن را | پس از تعريف تفسير و تاويل و بيان اينكه قسمتى از قرآن از جهت لفظ و معنا واضح و احتياج به تفسير ندارد و بعضى ديگر احتياج به تفسير دارد، پيرامون جواب اين سئوال كه فايده‌ى اشتمال قرآن بر معانى و الفاظى كه محتاج به تفسير دارد چيست، در حاليكه خداوند قرآن را برای عمل كردن انسانها به مضمونش كرده است، مسائلى را مطرح كرده و به بيان علومى كه قرآن شامل آنهاست و مفسّرين بايد به آنها توجّه داشته باشند پرداخته و توجه مفسر به علوم مربوط به الفاظ مثل علم به كلمات غريب، مفردات، تصريف، نحو و شناخت قرائات هفتگانه و علوم مورد نياز در فهم معانى قرآن مثل علم ستاره شناسى، زيست شناسى، اصول دينى، تاريخ گذشتگان، قصه‌هاى انبياء، اصول فقه، منطق، فقه و... را حايز اهميت دانسته و در قسم بعدى از علم معانى و بيان بحث مى‌كند و بدين جهت كه اين دو از مهمترين علوم قرآنى هستند آنها را مورد پژوهش قرار داده و علم بيان را علمى مى داند كه متعلق به الفاظ و ظهور مراد آنهاست. | ||
در بخش اول از آداب تألیف و كيفيت رسيدن به آن بحث، و بيان می‌شود كه معانى | در بخش اول از آداب تألیف و كيفيت رسيدن به آن بحث، و بيان می‌شود كه معانى برای الفاظ مثل روح برای جسد بوده و نقص در معنا يا لفظ باعث نقص در كلام می‌شود و كسى كه قصد تألیف دارد بايد در نوشتارش فهم طرف مقابل را در نظر گرفته و خود را با مطالعه‌ى انواع علوم عرب، اشعار، خطبه‌ها، نظم و نثرشان، ورزيده كرده تا رعايت قوانين تألیف برای او ملكه و بتواند به راحتى مراد خويش را به متكلم بفهماند. | ||
نويسنده اصل را بر اراده حقيقى و مجاز را فرع دانسته و بر اين باور است اگر چه بعض مجازها، مجاز مشهورند و در فهماندن مطلب، بليغ تر می‌باشد ولى باز هم اصل بر حقيقت است. وى در اعتراض به [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] كه بعض حروف قرآن مثلاًدر '''(فبما رحمه من الله لنت لهم)''' (آل عمران: 159)«ما» را زائد می‌داند، فايده‌ی «ما» را تعديل اجزاى كلام و مساوات بين صدر و ذيل آيه دانسته و قول نحويون و اصوليون مبنى بر نبودن حرف زائدى در قرآن را تاييد و سپس به بررسى مفردات و مركبات و صفاتى كه موجب زيبايى كلام می‌شود پرداخته و بر اين نكته تاكيد می‌كند كه دورى مخارج حروف موجب زيبايى مفردات گرديده البته به اين معنا نيست كه هرجا كلمه‌اى مخارج حروفش متباعد باشد، زيبا و تقارب مخارج موجب زشتى كلمه شود بلكه غالبا چنين است و در قرآن رعايت اين مسئله به وضوح ديده مى شود. در حقيقت كلمات ذاتا غير مانوس نيستند بلكه معيار، كثرت چرخش كلمه و زبان است امّا مركبات چه يك جمله باشند يا چند جمله بايد با جملات قبل و بعدشان متناسب و مرتبط باشند زيرا رابطه‌ى اجزا هر قدر محكمتر باشد، موجب فصاحت بيشتر كلام می‌شود و | نويسنده اصل را بر اراده حقيقى و مجاز را فرع دانسته و بر اين باور است اگر چه بعض مجازها، مجاز مشهورند و در فهماندن مطلب، بليغ تر می‌باشد ولى باز هم اصل بر حقيقت است. وى در اعتراض به [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] كه بعض حروف قرآن مثلاًدر '''(فبما رحمه من الله لنت لهم)''' (آل عمران: 159)«ما» را زائد می‌داند، فايده‌ی «ما» را تعديل اجزاى كلام و مساوات بين صدر و ذيل آيه دانسته و قول نحويون و اصوليون مبنى بر نبودن حرف زائدى در قرآن را تاييد و سپس به بررسى مفردات و مركبات و صفاتى كه موجب زيبايى كلام می‌شود پرداخته و بر اين نكته تاكيد می‌كند كه دورى مخارج حروف موجب زيبايى مفردات گرديده البته به اين معنا نيست كه هرجا كلمه‌اى مخارج حروفش متباعد باشد، زيبا و تقارب مخارج موجب زشتى كلمه شود بلكه غالبا چنين است و در قرآن رعايت اين مسئله به وضوح ديده مى شود. در حقيقت كلمات ذاتا غير مانوس نيستند بلكه معيار، كثرت چرخش كلمه و زبان است امّا مركبات چه يك جمله باشند يا چند جمله بايد با جملات قبل و بعدشان متناسب و مرتبط باشند زيرا رابطه‌ى اجزا هر قدر محكمتر باشد، موجب فصاحت بيشتر كلام می‌شود و برای اين كار بايد هر لفظى در جاى خودش قرار بگيرد و بدون رعايت اين كار جمله مضطرب می‌شود حتى اگر از الفاظ زيبا تشكيل يافته باشد. ايشان معانى را بر دو قسم می‌داند: معنايى كه متكلم آنرا از ديگران گرفته و قسم ديگر معنايى كه انسان به جهت پيشآمدى اختراع می‌كند و در هر دو حالت توجه به معانى را مهمتر از الفاظ می‌داند زيرا كه در مرتبه نخست، معانى از اهميت بيشترى برخوردار هستند، متكلمين در شناخت الفاظ در يك سطح هستند و آنچه موجب اختلاف بلاغت كلامشان می‌شود، تفاوت در اراده‌ى معانى است. | ||
بخش دوم مربوط به احكام مخصوص تفسير می‌باشد كه در آن به تبيين فصاحت و بلاغت كه دو عامل مهم در اعجاز قرآن ميباشند پرداخته شده است. اين دو با توجه به زمان، مكان و سليقه افراد مختلف ميگردند، چه بسا كلامى كه نزد عربهاى پيشين بليغ و بدون پيچيدگى بوده و الان | بخش دوم مربوط به احكام مخصوص تفسير می‌باشد كه در آن به تبيين فصاحت و بلاغت كه دو عامل مهم در اعجاز قرآن ميباشند پرداخته شده است. اين دو با توجه به زمان، مكان و سليقه افراد مختلف ميگردند، چه بسا كلامى كه نزد عربهاى پيشين بليغ و بدون پيچيدگى بوده و الان برای ما زيبا نباشد، سپس از انواع بيان معنوى و لفظى بحث كرده و مطلب را با استعاره شروع می‌كند و آن بر دو قسم است، استعاره‌ى مناسب كه در حد امكان استعمال آن واجب است و غير مناسب كه اجتناب از آن در حد امكان لازم می‌باشد، در ادامه از كنايه بحث می‌كند و هنگاميكه به بحث تشبيه ميرسد، غرض آنرا الحاق ناقص به كامل دانسته و در آيه '''(كانّهن بيض مكنون)''' (صافات: 49) تشبيه كامل به ناقص را توهّمى بيش ندانسته‌اند. | ||
طوفى زبان عربى را به خاطر قدرت، كثرت و گوناگونى الفاظ به شجاعت متصف و اين مسئله را در اسلوب «التفات» توضيح و موارد التفات را عدول از فعل حاضر به امر، ماضى به حاضر، حاضر به ماضى، تقديم و تاخير و... می‌داند. | طوفى زبان عربى را به خاطر قدرت، كثرت و گوناگونى الفاظ به شجاعت متصف و اين مسئله را در اسلوب «التفات» توضيح و موارد التفات را عدول از فعل حاضر به امر، ماضى به حاضر، حاضر به ماضى، تقديم و تاخير و... می‌داند. | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
ايشان به يكى ديگر از خصوصيات زبان عربى به نام «اعتراض» اشاره و آنرا وقوع كلام بيگانه در كلام عرب و به دو نوع زيبا و غير مناسب تقسيم و قسمتى را هم متوسط می‌داند كه هيچ فايده‌اى در كلام ندارد. | ايشان به يكى ديگر از خصوصيات زبان عربى به نام «اعتراض» اشاره و آنرا وقوع كلام بيگانه در كلام عرب و به دو نوع زيبا و غير مناسب تقسيم و قسمتى را هم متوسط می‌داند كه هيچ فايده‌اى در كلام ندارد. | ||
در «ايجاز و اطناب» پس از تعريف ايجاز و تعبير از معناى كامل با كمترين حروف، بر اين باور هستند كه عرب توجه ويژه‌اى به ايجاز دارد و الفاظ زيادى مثل ادوات استفهام، شرط و... در اين زمينه وضع كرده و | در «ايجاز و اطناب» پس از تعريف ايجاز و تعبير از معناى كامل با كمترين حروف، بر اين باور هستند كه عرب توجه ويژه‌اى به ايجاز دارد و الفاظ زيادى مثل ادوات استفهام، شرط و... در اين زمينه وضع كرده و برای ايجاز جايگاه خاصى قائل است. او تعريف اطناب را طولانى كردن لفظ و معنا برای فهماندن بهتر كلام می‌داند و استعمال ايجازى را در جاى اطناب و بالعكس را اشتباه، و غرض از تكرار موجود در قرآن را، تاكيد و بزرگ جلوه دادن مطلب می‌داند و بر اين باور هستند كه تكرار غير مفيد در قرآن نيامده است. و اين مطلب را ثابت می‌كند كه خطاب با جمله اسميه شيواتر از جمله فعليه بوده و هم چنين هر كلامى كه در قرآن با «لام» آمده است برای اشاره به مسائلى مهم است، و جهت توضيح اين مطلب از آيات قرآن استمداد مى جويد. ايشان 29 نوع از انواع معنوى علم بيان را متذكر و تفصيلا بررسى می‌كند. | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||