رسالتان في المنطق و الفلسفة: نهج التقديس و اسئلة و اجوبة

‏رسالتان في المنطق و الفلسفة
پدیدآوران	ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان (نويسنده) غفارپور مراغي، حسن (محقق) ابن‌ملکا، هبة‌‎الله بن علي (نويسنده) ابن سینا، حسین بن عبدالله (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	اسئلة و اجوبه نهج التقديس و اسئله و اجوبه نهج التقديس
ناشر	شمس تبريزي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1385ش,
شابک	‎964-94215-4-8
موضوع	ابن سينا، حسين بن عبد الله، 370 - 428ق. الشفا - نقد و تفسير فلسفه اسلامي منطق
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏‎‏BBR‎‏ ‎‏675‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏9*

رسالتان في المنطق و الفلسفة، تألیف قاضی زین‎الدین عمر بن سهلان ساوی (متوفی 540ق)، مشتمل بر دو رساله عربی «نهج التقديس» و «أسئلة و أجوبة» در موضوع منطق و فلسفه است. کتاب با تقدیم و تحقیق حسن مراغی (غفارپور) منتشر شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق در چهار فصل و متن دو رساله است.

روش نگارش‎ در رسـاله نهج التقديس بدین‎گونه است که ابتدا قول شـیخ‎الرئیـس را آورده، سـپس گفته‎های طرف‎داران شیخ ابوالبرکات یهودی و اعـتراض آنـان را به کلام‎ شیخ‎ نقل کرده، آنگاه خود‎ به‎ آنها جواب گفته است. در رساله «أسئله و أجوبة» نیز مطالب به شیوه «أقول... بيانه» یا «فإن قال قائل... قلت» و مانند آن مطرح شده است.

گزارش محتوا

شرح حال نویسنده اولین مطلبی است که در مقدمه محقق مد نظر قرار گرفته است. به گفته مراغی، افراد و آثار اندکی به این موضوع پرداخته‎اند که اولین آنها زید بن حسن بیهقی (متوفی 565ق) معاصر و دوست اوست که در «تتمة صوان الحكمة» به این مطلب پرداخته و ابن سهلان را از اهل ساوه دانسته که به نیشابور مهاجرت کرده است‏.

در فصل دوم مقدمه، نام ده اثر ابن سهلان که به‎ دست ما رسیده با ذکر مختصر توضیحی ارائه شده است‏.

در فصل سوم به این نکته مهم اشاره شده که دو رساله فلسفی مورد بحث پیش از این منتشر نشده و در فهارس مخطوطات و کتابخانه‎ها به‎جز «کتابخانه مجلس شورای اسلامی» اثری از آنها نیست؛ بلکه اصحاب تراجم به این دو اثر اشاره نکرده و آنها را جزو کارهای ابن سهلان نیاورده‎اند‏.

در فصل چهارم، تحقیق دو رساله مطرح شده است. در این فصل نیز بر این نکته تأکید شده که تصحیح و تحقیق نص کتاب با استفاده از نسخه‎ مجلس انجام شده که از خطی بد و بدون نقطه برخوردار بوده و کلمات زیادی از متن افتاده یا روی آن خط کشیده شده که به‎راحتی قابل خواندن نیست. او تأکید کرده که پس از جستجوی فراوان موفق نشده که نسخه دیگری از کتاب به ‎دست آورد؛ لذا تصحیح و تحقیق اثر بر روی یک نسخه انجام شده، ولذا تحقیق آن کاری سخت و دشوار بوده است‏.

رساله نهج التقديس درباره علم حق تعالی به جزئیات است.

چون بعضی از فاضلان به‎ نقل‎ از شیخ ابوالبـرکات بغدادی یـهودی رسـاله‎ای در رد رساله ابن سینا درباره علم خداوند به جزئیات نگاشتند، عده‎ای از دوستان و شاگردان ابـن سـهلان ساوجی از وی خواستند تا این کتاب‎ را‎ بررسی کند و درباره آن نظر دهد؛ آنگاه او این رساله را که داوری میان گـفته‎های طـرف‎داران ابوالبرکات یهودی و شیخ‎الرئیس بوعلی‎ سینا‎ست، نگاشت‏. ‏

رساله «أسئلة و أجوبة» نیز به گفته محقق اثر بر اساس قدیمی‎ترین نسخه این اثر تهیه شده است. این نسخه مشتمل بر رساله‎های پراکنده‎ای است که برخی در سال 569ق و برخی در سال 570ق، نوشته شده است‏. ‏

این رساله، مشتمل بر دو بخش است:

1. در بخش اول پیرامون عقل، عاقل مجرد، معقول، روش تعقل مجردات و موانع ادراکات از ساوجی پرسش شده است. وی به دو سؤال پاسخ داده است، اما جواب سؤال سوم ناقص مانده و کلامش قطع شده است. محقق، معتقد است که ناسخ نسخه این کار را کرده است و ازآنجاکه بر نسخه دیگری دست نیافته، تکمیل آن را برای محققین پس از خود گذاشته که با دستیابی به نسخه دیگری آن را تکمیل کنند.
2. بخش دوم این رساله، مشتمل بر مسائل منطقی و شبهاتی پیرامون عکس قضایا و قیاس خلف و فروع آن است که ابن سهلان (یا افضل‎الدین غیلانی) در رد بر «عيون الرسائل في فنون المسائل» رشیدالدین وطواط نوشته است. این رساله در پی درخواست یکی از دوستان ساوجی با نام شهاب‎الدین نوشته شده است‏. ‏ از نکات مبهم این است که شهاب‎الدین چه کسی است؟ شاید شهاب‎الدین همان ‎گونه که بیهقی در تتمه صوان الحكمة گفته واعظ شنورکانی معاصر ساوی بوده است‏. ‏

البته برخی این رساله را متعلق به ابن سهلان ندانسته‎اند؛ چراکه معتقدند: «در نسخه مجلس، نسخه رساله اخیر افضل‎الدین غیلانی درست پس از رساله‎ای ناقص الآخر از ابن سهلان ساوی قرار گرفته و در واقع برگ‎های آخر رساله ناقص الآخر ابن سهلان درست به آغاز رساله ناقص الأول افضل‎الدین غیلانی پیوند خورده است و مجموعه رساله اخیر افضل‎الدین، یعنی رساله ردیه بر رشیدالدین وطواط به‎اشتباه به‎عنوان اثری از ابن سهلان به‎همراه نهج التقديس او به‎وسیله آقای حسن مراغی غفّارپور منتشر شده است»‏. ‏

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده است. برخی الفاظ یا سطرهای کتاب در نسخه مورد استفاده از بین رفته که محقق اثر در پاورقی به آنها اشاره کرده است؛ به‎عنوان مثال گاه نام کاتب و هویت او در انتهای مقاله از بین رفته است‏.

منابع مقاله

1. پیشگفتار و متن کتاب.
2. ذکایی ساوجی، مرتضی، «احوال و آثار حکیم ابن سهلان ساوی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت 1371، شماره 41، صفحه 35 تا 40.
3. انصاری، حسن، «مباحثات دو حکیم»، پایگاه اینترنتی بساتين أخبار المخطوطات، صفحه اخبار، مقالات